SCHELDEN DOET GEEN PIJN

Het lijkt wel alsof we tegenwoordig veel lichtgeraakter zijn dan vroeger. Mensen trekken het zich erg aan wat anderen van hen denken. Of het nu gaat om hun virtuele image in de sociale media of om het beeld dat hun vrienden van hen hebben, de opinie van de anderen is voor velen van cruciaal belang. Als dat op de één of andere manier geschonden wordt is de boot aan en worden ze kwaad of verdrietig.

Het spreekt vanzelf dat een stoïcijn iedereen vriendelijk en met respect behandelt, maar hij verwacht niet dat anderen hem net zo zullen behandelen. Wat anderen van u vinden doet er niet toe. Het is onbelangrijk en kan genegeerd worden. Maar wat nu als u echt aangevallen wordt en als iemand u bewust beledigt en probeert te kwetsen? De meeste mensen proberen hun aanvaller direct met gelijke munt terug te betalen en dan het liefst nog net ietsje slimmer of harder. Het wordt tegenwoordig zelfs als goed beschouwd om voor jezelf op te komen en je het kaas niet van je brood te laten eten. Iedereen moet toch zelfredzaam zijn en zich kunnen verdedigen?

Een dergelijke assertiviteit spreekt een stoïcijn niet aan. Hij zal zich zelf niet verdedigen. Hij kan zich natuurlijk niet tot een ordinaire scheld- of vechtpartij verlagen, maar hij laat ook niet over zich heen lopen. Als stoïcijn zult u zich daarom een heel eigen manier van reageren moeten aanwennen. Een doorsnee belediging verloopt in drie fases. Eerst zegt iemand iets tegen u om u te kwetsen. Vervolgens moet u het gezegde ook echt als kwetsend opvatten. En tenslotte moet u op de belediging reageren. De eerste fase ligt volledige buiten uw macht het is de ander die beslist of hij u al dan niet wil beledigen. Dat iemand u respectloos bejegent is zijn zaak en zijn probleem. Als stoïcijn moet het u koud laten.

In de tweede fase gaat het om de innerlijke verwerking van wat er is gezegd. Dat is iets waar u bij uitstek controle over hebt. U moet u nu gaan afvragen wat de bedoeling was van de opmerking. Wilde de ander u werkelijk beledigen of had hij alleen maar kritiek op iets wat u gedaan hebt? Als het laatste het geval is dan kunt u de afzender van de opmerking bedanken voor zijn poging om u te waarschuwen voor een fout. Dit ongeacht de manier waarop hij het heeft gebracht. Niet iedereen is altijd even subtiel als hij een ander voor een vergissing wil waarschuwen. Het is vermoedelijk de moeite waard om even te kijken of de kritiek al dan niet terecht was. Misschien kunt u zo een vergissing voorkomen. Als de kritiek onterecht is dan kunt u het daar bij laten. Het is ook dan weer iets wat buiten uw macht ligt. De fout en het probleem ligt bij de kritiekgever en niet bij u.

Alleen als de opmerking echt als een belediging bedoeld was komen we in fase drie terecht. U moet op de belediging reageren. Uw reactie is weer iets wat volledig binnen uw macht ligt. Maar moet u echt reageren? De ander wil dat u reageert, dat is waar hij op uit is. Zonder reactie treft de belediging geen doel. Epictetus leerde zijn leerlingen dat ze een persoonlijke aanval niet als een belediging maar als een uitdaging moesten beschouwen. Hij zei het zo:

Stap eens naar een steen en scheld die uit. Wat heeft dat voor effect? Als jij nu eens net zo naar dat gescheld zou luisteren als die steen, wat voor lol heeft degene die jou uitscheldt daar dan nog van? (Epictetus, Colleges, boek I, hoofdstuk 25)

Als u niet reageert op een belediging zal de ander zich opgelaten voelen. Heeft hij het wel goed gedaan of was zijn belediging zo klungelig dat het u niet eens is opgevallen? Of vindt u hem echt zo onbenullig dat u het niet eens de moeite waard vindt om op hem te reageren? U berooft hem niet alleen van het genoegen om te zien dat hij u van uw stuk heeft gebracht. U laat hem en eventuele omstanders ook nog eens merken dat u geen zin en tijd hebt om op zijn kinderachtige gedrag te reageren. U heeft wel iets belangrijkers te doen dan u bezig te houden met zo’n Neanderthaler. Niemand vindt het prettig om genegeerd te worden en uw aanvaller zal zich vernederd voelen. Hij zal zich wel twee keer bedenken voor hij zich weer aan u vergrijpt.

Volgens de stoïcijnen is ook humor en zelfspot een prima reactie op een belediging. Door met humor te reageren op een belediging of aanval vertelt u de dader dat hij niet in zijn opzet is geslaagd. Het was natuurlijk zijn bedoeling om u kwaad of verdrietig te maken en dat is duidelijk niet gelukt. Sterker nog zonder in de val te lopen hem terug te beledigen, beledigt u hem op een subtiele wijze toch door te laten zien dat zijn handelingen u niets doen. Zo vertelt Seneca over een voorval met de stoïcijnse politicus en jurist Cato:

Toen onze Cato een keer een pleidooi voor de rechtbank hield werd hij door de gevreesde Lentullus, onze ouders herinneren zich hem nog als een enorme vlegel, met opgerocheld slijm in het gezicht gespuugd. Hij veegde het spuug kalm van zijn gezicht en zei: ‘Lentullus, ik zal iedereen die zegt dat jij je mond niet weet te gebruiken vertellen dat ze het mis hebben. (Seneca; Over de woede; Boek III-38)

Epictetus adviseert een leerling om als iemand over hem roddelt te zeggen dat de kletskous hem wel heel slecht moet kennen als dat het ergste is wat hij over hem weet te vertellen.

Als iemand je vertelt dat die-en-die kwaad over je spreekt, ga je dan niet verdedigen maar zeg liever: ‘Al mijn andere fouten kent hij zeker niet anders had hij nog wel iets anders te vertellen gehad.’ (Epictetus, Handboekje; hoofdstuk 33)

Humor is dus een prima manier om uw belager te ergeren zonder uw waardigheid te verliezen. U laat zien dat u volstrekt ongevoelig bent voor wat hij doet. De meeste mensen zijn echter niet zo eloquent en geestig dat ze een belediging direct met een kwinkslag kunnen beantwoorden. Ik kan het in elk geval niet en het overkomt me vaak dat ik pas uren na het voorval bedenk hoe ik had moeten reageren. Ik realiseer me dat ik beledigd ben, en wordt meestal niet kwaad maar kom toch niet verder dan een verbaasd en ongemakkelijk zwijgen. Niet iedereen is dus in staat om een belediging met humor te pareren. Maar het totaal negeren van een belediging werkt altijd en is meestal een stuk makkelijker uit te voeren. Schelden doet geen pijn, maar negeren wel.