LES 8
LEREN ACCEPTEREN
8.1 Accepteren wat er is
Net als de boeddhisten zoeken stoïcijnen naar een oplossing voor het menselijk lijden. Alle mensen rijk of arm, oud of jong lijken gekweld te worden door niet alleen toevallige rampen als ziektes en oorlogen, maar ook door angsten, frustraties en ontevredenheid. Vervelende emoties die allemaal deel uitmaken van de typische ‘condition humaine’. Mensen jagen rijkdom en macht na, verwerven kennis en bezit, verwekken kinderen, bouwen steden en kathedralen. Maar wat ze ook ondernemen en bereiken ze zijn nooit werkelijk tevreden. Armen dromen van rijkdom, rijken dromen van macht. Maar ook de rijken en machtigen zijn zelden tevreden. Ze worden net zo goed als ieder ander geplaagd door zorgen en bekommernissen en dat gaat door tot ziekte, ouderdom en dood er een bitter einde aan maken. Alles wat een mens heeft gedaan en vergaart gaat dan in rook op. Het leven is een zinloze ratrace. Maar hoe ontkom je daar aan en maak je er toch nog iets leuks van?
Het stoïcisme zoekt een methode om aan vervelende begeertes en angsten te ontkomen. Begeerte gaat onlosmakelijk gepaard met ontevredenheid en angst gaat altijd gepaard met stress. Als u iets aangenaams ervaart wilt u dat dat fijne gevoel blijft en zelfs sterker wordt. Als u iets onaangenaams ervaart snakt u er naar om van die irritatie verlost te worden. Als u pijn hebt doet u er alles aan om die onaangename sensatie weg te krijgen. Maar zelfs als u iets prettigs ervaart bent u op de achtergrond altijd bang dat het fijne gevoel weg gaat of hoopt u juist dat het nog sterker wordt. Dit maakt dat u zich bijna altijd een beetje ontevreden en rusteloos voelt.
Het stoïcisme komt tot het inzicht dat al dat menselijk leed niet wordt veroorzaakt door pech, sociale onrechtvaardigheid of andere externe gebeurtenissen. Menselijk leed is het gevolg van bepaalde innerlijke gedragspatronen en waardeoordelen. Al net zo min is geluk het gevolg van gelukkige externe omstandigheden. Het zijn uw waardeoordelen, uw manier van denken die bepalen of u ergens al dan niet plezier aan beleeft. U kunt de loterij winnen, die ene droombaan krijgen en de mooiste partner van de wereld aan uw zijde krijgen, maar niets van dat alles kan uw fundamentele denkpatronen veranderen. De hedonistische adaptatie slaat onverbiddelijk toe en wat de eerste tijd fijn en bijzonder was wordt al gauw normaal.
De stoïcijnen willen dat u uw manier van denken over wat er met u gebeurt verandert. Door geen waardeoordeel te verbinden aan wat u voelt, ongeacht de vraag of dat iets fijns of onaangenaams is, kunt u ontsnappen aan de emotionele ratrace die uw leven op dit moment is. U moet leren om de wereld te nemen zoals die is. Als u pijn voelt zonder er naar te hunkeren dat die pijn verdwijnt, blijft u pijn voelen maar lijdt u er niet aan. Het is onmogelijk om de pre-emoties van uw reptielenbrein niet te voelen, maar u kunt uw mensenbrein wel leren om geen waardeoordeel aan die gevoelens te verbinden.
Misschien komt u nu wel vol verontwaardiging in opstand. ‘Dit betekent dus ook dat ik plezierige gevoelens niet meer fijn mag vinden. Als dat is wat de stoïcijnen van me verlangen kan het hele stoïcisme me gestolen worden.’ Als u gelijk had zou het stoïcisme u inderdaad in een grijs en vlak persoon veranderen, maar gelukkig is dat niet zo. U mag u nog steeds plezierig voelen, daar heeft een stoïcijn niets op tegen. Integendeel zelfs. Maar door u van een waardeoordeel te onthouden kunt u plezier ervaren zonder te verlangen dat het plezier voortduurt en zonder bang te zijn dat het ophoudt. U voelt zich prettig zonder een ondertoon van rusteloosheid. Uiteindelijk zult u ontdekken dat zelfs in het ondergaan van onaangename gevoelens, als u ze kunt accepteren voor wat ze zijn, een zekere rijkdom kan schuilen. Het zou een enorme verbetering van uw gemoedsrust zijn als u dat voor elkaar zou weten te krijgen.
Maar hoe krijgt u uw brein zo ver dat het de dingen accepteert zoals ze zijn zonder naar iets anders te verlangen? Het is nog niet zo eenvoudig om te leren verdriet te accepteren als verdriet, plezier als plezier en pijn als pijn. De stoïcijnen ontwikkelden een hele reeks aan technieken die u kunnen trainen om te leren de realiteit te accepteren zoals die is, zonder te verlangen dat die anders zou zijn. Deze oefeningen leren uw brein om alle aandacht te richten op de vraag wat het nu precies is dat er ervaren wordt, en niet op de vraag wat op dit moment een betere ervaring zou zijn. Het is niet eenvoudig om een dergelijke geestestoestand te bereiken, maar nou ook weer niet totaal ondoenlijk.
Als u denkt dat u door het stoïcisme geen onaangename en pijnlijke dingen meer zult meemaken, zult u bedrogen uitkomen. Ook als volleerd stoïcijn blijft u onaangename ervaringen voelen, maar die ervaringen zullen u niet langer ongelukkig maken. Als u geleerd hebt uw waardeoordelen te controleren en te accepteren wat er is zult u niet meer vervallen in verlangens, angsten en fantasieën. Als het vuur van de verlangens en angsten is gedoofd zult u een staat van tevredenheid en sereniteit bereiken. U zult de werkelijkheid ervaren zoals die is, vrij van fantasieën en waanideeën. Iemand die geen verlangens meer heeft kan ook niet meer lijden.
