Kom uit uw comfortzone! Of toch maar liever niet?

Wees meester en vormgever van uzelf. U bent zelf verantwoordelijk voor de persoon die u bent. Het zijn uw eigen keuzes die u maken tot wat u bent en zult zijn. Daag uzelf uit en plan uw carrière. Stippel voor uzelf een glorieuze toekomst uit. Kom uit uw comfortzone en toon durf. Allemaal kreten die u ongetwijfeld bekend voor zullen komen. Kreten die uitgaan van de volledige maakbaarheid van uw persoon en levensloop.

De stoïcijnen zagen het anders. Uw leven en levensloop zijn helemaal niet maakbaar. Ook uw karakter is dat niet. De wereld, de grote allesomvattende universele natuur, stelt nu eenmaal beperkingen aan uw mogelijkheden. Maar niet alleen dit noodlot beperkt u, ook uzelf. U beschikt nu eenmaal over een bepaalde hoeveelheid talenten. Er zijn een aantal dingen waar u heel goed in bent en een ontelbaar aantal zaken waar u maar beter nooit aan moet beginnen. Het is niet een kwestie van het kiezen van de persoon die u wilt worden. Nee het gaat erom dat u ontdekt wat uw persoonlijke sterke eigenschappen zijn. U moet uw eigen individuele vaardigheid opsporen. Richt u daar op en probeer die te versterken. De beste manier om daar achter te komen is door te kijken naar de dingen waar u plezier aan beleeft. U wordt het gelukkigst en voelt u het meest op uw gemak op de momenten waarop u uw vermogens weet te verwezenlijken. Let dus op de momenten waarop u plezier in het leven hebt en kijk naar de dingen waar u van houdt. Het is heel waarschijnlijk dat nu net de dingen zijn waar u talent voor hebt. Let ook op de dingen waar u een hekel aan hebt en de momenten waarop u uzelf rottig voelt, dat zijn de dingen die u moet proberen te ontlopen.

Uw individuele natuur bepaalt waar u goed in bent. Het gaat er de stoïcijnen om dat u ontdekt wat dat is. Aan de hand van die zelfkennis kunt u uzelf levensdoelen stellen en richting aan uw carrière geven. Het gaat er daarbij niet alleen om dat u weet waar uw talenten liggen, u moet ook uw zwakke kanten goed in de gaten houden. Het zijn ook die zwakke kanten en ‘gebreken’ die richting aan uw leven kunnen geven. Als u eenmaal weet waar u goed in bent moet u u daar ook op gaan richten. U moet uzelf ontwikkelen en steeds meer kennis en ervaring proberen te verwerven. De stoïcijnse zelfverwerkelijking is allesbehalve een excuus voor gemakzucht of luiheid. Integendeel u moet serieus aan de bak met uw talenten.

De management goeroes houden u juist voor dat u zou moeten werken aan uw gebreken. U moet uw zwaktes opheffen om verder te kunnen groeien. Alleen door uw comfortzone te verlaten kunt u tot volle ontplooiing komen. Alles is mogelijk voor wie maar zijn best doet. Alles is haalbaar als je het maar echt wilt. Voor een stoïcijn is dat dus klinkklare onzin. Als u uw comfortzone verlaat zult u vooral ongelukkig worden en dingen van uzelf eisen die u helemaal niet kunt waarmaken. Dergelijke adviezen zijn een recept voor burn-outs en depressies. U maakt uzelf er alleen maar ongelukkig mee en laat daardoor de dingen waar u wel goed in bent versloffen. Een stoïcijn ontwikkelt zijn talenten en blijft ver van zijn defecten. Hij kent zijn zwakke en sterke punten en probeert daar optimaal gebruik van te maken. Dat voorkomt heel wat frustratie en leidt tot een veel gelukkiger en virtuozer leven.

EEN BEWUST UNIVERSUM?

De stoïcijnse metafysica ziet de natuur als een bewust en zelfs goddelijk wezen. In onze seculiere tijden kan dat een moeilijk te verteren idee zijn. Voor mij was (is) het dat in elk geval wel. Ik beschouw mezelf eigenlijk als een atheïst, maar de bestudering van het stoïcisme brengt me wel hoe langer hoe meer aan het twijfelen. Ik ben er niet meer zo zeker van dat er niet een soort van bewustzijn in ons universum huist. En zelfs de moderne wetenschap is er tegenwoordig niet zo heel zeker meer van.

De hele stoïcijnse filosofie is gebouwd op de vooronderstelling dat de kosmos een doelgericht en bewust wezen is dat sturing geeft aan alles wat er in die kosmos gebeurt. Ook de dingen die een mens overkomen zijn allemaal ‘bedacht’ door dit kosmisch bewustzijn. De stoa kent niet een soort heilsleer en er bestaat in hun ‘geloof’ ook geen leven na de dood. Van rituelen, offers, altaars en godenbeelden is al helemaal geen sprake. Het enige gebed dat een stoïcijn kent is misschien wel een gevoel van ontzag voor de natuur. Er ontstaat een gevoel van ontzag als u kijkt naar het hemelgewelf bij nacht, naar de zee, naar een bergketen, een verstild bos, de cyclus van leven en dood of als u de kracht van een woeste rivier, een storm of een aardbeving aanschouwt.

Dit ontzag doet stoïcijnen denken dat er in die overweldigende natuur een creatief en bewust wezen schuilt. Het gaat daarbij niet om een oude man met een lange baard op een wolk, of een Zeus die zijn bliksemschichten vanaf de Olympus op zondige mensen doet neerkomen. Nee het is het totale bestaande, het geheel van materie, ruimte en tijd, met zijn wetten en regelmatigheden dat door de stoïcijnen als god wordt gezien. Volgens hen wordt de kosmos niet door toeval geregeerd, maar is zij het gevolg van een samenhangend geheel van regels en wetten.

Stoïcijnen zijn dan ook pantheïsten, ze geloven dat de hele kosmos, bewust is, van zich zelf weet dat het bestaat en weet wat er gebeurt. Zelfs aan de bron ligt van alles wat er gebeurt en misschien ook wel een soort wil heeft en daardoor wil dat de dingen die gebeuren, gebeuren. Ze zeggen dat iets dat zo complex en zo veel omvattend is wel bewust moet zijn. De mens zelfs is immers een complex en zelfbewust wezen. Als de mens al over zelfbewustzijn beschikt dan moet iets zo immens als het universum dat toch ook hebben? De mens is zich niet alleen bewust van zijn eigen bestaan, maar is zich ook bewust van de wereld om hem heen en vergaart steeds meer kennis van het universum waarin hij leeft. Doordat een ontegenzeggelijk zelfbewust wezen als de mens onderdeel is van de kosmos is die kosmos zich ook bewust van zichzelf. Alleen al door het bestaan van zoiets als de mens is het universum zich dus in zekere zin van zichzelf bewust. De mens is een stukje van het universum dat zich bewust is van de wereld om hem heen. Hij is zich in elk geval bewust van een deel van het universum. Een bewustzijn dat met de groeiende kennis zich steeds verder uitbreidt. Zo bekeken kun je er eigenlijk niet meer omheen dat het universum over een soort van bewustzijn beschikt. Zelfs al is dat niet meer dan het beperkte menselijke bewustzijn.

In de moderne tijd lijkt er een keuze te bestaan tussen theïsme, het geloof in een persoonlijke god of goden, en reductionistisch materialisme, de leer dat er niets meer is dan door natuurwetten geregeerde materie. Een andere keuze lijkt niet te bestaan of je bent religieus, christen, moslim, pagan het maakt niet uit, of je bent een reductionistisch materialist. Toch is er nog een alternatief. Het pantheïsme van de stoïcijnen neemt wel degelijk een tussenpositie in. Het stoïcisme is materialistisch, maar niet op dezelfde manier als de moderne materialisten. Het universum bestaat in hun ogen inderdaad uit door natuurwetten geregeerde materie, maar die materie en natuurwetten zijn zich bewust van het eigen bestaan. Die tussenpositie heeft wel tot gevolg dat de stoïcijnen aan de ene kant door gelovigen als atheïsten worden beschouwd en aan de andere kant door reductionistische materialisten tot naïeve gelovers in sprookjes worden gebombardeerd. Een middenpositie kan zo zijn nadelen hebben.