6.5 Tenslotte

 

In deze les heeft u gelezen dat alle informatie uit de buitenwereld ons brein bereikt via onze zintuigen. Het komt eerst binnen in de hersenstam, evolutionair het oudste deel van onze hersenen en daarom ook wel ‘reptielenbrein’ genoemd. Hier wordt er een eerste gevoel of pre-emotie op geplakt. Die pre-emotie valt niet te vermijden, het is een reflex waar u aan vast zit. Vervolgens komt de indruk in de hersenschors terecht, waar ons bewustzijn of ‘hegemonikon’ zetelt. Dit deel van het brein wordt het mensenbrein genoemd. Het mensenbrein weegt de binnenkomende indruk en de er opgeplakte emotie en geeft er een waardeoordeel aan. Het is goed of slecht voor ons. Het maakt van de pre-emotie een volwaardige emotie. Dit alles gebeurt in een oogwenk en lijkt een geheel te vormen, maar is het toch niet. Het is moeilijk maar niet onmogelijk om de met een pre-emotie ingekleurde indruk te verwerpen als foutief. Op die manier kunnen heel wat vervelende emoties in de kiem gesmoord worden. Om dit te kunnen doen moet u uw emoties natuurlijk wel eerst kunnen herkennen en voorspellen.

In deze les zagen we dat er voortekens zijn die aankondigen dat er een vervelende emotie op de loer ligt. Zo zijn er bepaalde dwanggedachten, gedachtentreinen die volautomatisch tot emoties leiden. Ook zijn er lichamelijke signalen die aankondigen dat er weer zo’n rotgevoel zit aan te komen. Om te leren die te herkennen zijn in deze les de oefeningen van de bodyscan en het emotielijstje ingevoerd.

Overzicht van stoïcijnse technieken per les

Les 0	De stoïcijnse belofte
	Een paar fundamentele vragen De stoa-meter
Les 1	Wat is stoïcisme?
1.6	Negatieve visualisatie Projectieve visualisatie
1.7	Wat maakt u gelukkig en wat maakt u ongelukkig
Les 2	Virtuositeit
2.2	Wat zijn uw onbewuste doelen?
2.3	Een onderzoek naar uw waarden en deugden
Les 3	Een eerste ontmoeting met de stoïcijnen
3.3	De stoïcijnse hersenspoeling
3.4	De spiegel en de pen
3.7	Stoïcijnse aforismen
Les 4	De stoïcijnse drietand
4.2	Kijk nog eens naar uw deugdenlijstje
4.5	Tien stoïcijnse tips
Les 5	Evolutie, emotie en rede
5.1	Zelfwaardering
Les 6	Over krokodillen en andere mensen
6.3	Een emotielijstje maken
6.4	De bodyscan

Stoïcijnse tegeltjes

De stoïcijnse tegeltjes wijsheden van deze les. Het is een onderdeel van de oefening van de stoïcijnse hersenspoeling, waarbij het de bedoeling is dat u er één van uitkiest en uit uw hoofd leert. Kies het aforisme dat u het meest aanspreekt en herhaal het regelmatig in gedachten op verloren momenten. Bijvoorbeeld als u op de WC zit, als u op de trein staat te wachten, in de file staat of tijdens het reclameblok voor de nieuwsberichten.

• Pre-emoties zijn onvermijdelijk, maar emoties niet.

• U kunt denken wat u wilt dus u kunt ook voelen wat u wilt.

• Indruk, pre-emotie, gedachte, emotie.

6.4 Emoties zijn lichamelijk

 

U zult ondertussen wel opgemerkt hebben dat uw denken en emoties nauw verweven zijn met allerlei lichamelijke gevoelens. Bij aangename sensaties reageert uw reptielenbrein met een verlangen naar meer en bij onaangename sensaties met een gevoel van afkeer. Zelfs als u denkt dat u reageert op een gebeurtenis of een handeling van een ander dan reageert u in werkelijkheid toch nog steeds op de lichamelijke sensatie die uw reptielenbrein u voorschotelt. Als u kwaad bent omdat iemand uw land of god heeft beledigd dan is het het brandende gevoel in uw binnenste dat de belediging ondragelijk maakt. Uw land en god voelen niets, maar uw lichaam voelt verdomd vervelend aan.

Als u wilt weten wat boosheid is moet u de sensaties observeren die door uw lichaam stromen als u kwaad bent. Als u boos bent richt u zich naar alle waarschijnlijkheid altijd op de oorzaak van uw boosheid, op wat iemand deed of zei, en niet op de zintuigelijke realiteit van uw woede. Voortaan moet u de moeite nemen om iedere keer als u een emotie voelt nauwkeurig te observeren hoe het voelt om boos, verdrietig of blij te zijn. Observeer de werkelijkheid van uw emoties. Uw boosheid, leed en vreugde liggen in de patronen van uw geest. Als er iets gebeurt wat u niet wilt reageert uw reptielenbrein daarop met leedgevoelens. Leed is geen objectieve toestand in de buitenwereld. Het is een mentale reactie die ontstaat in uw eigen geest. U heeft een belangrijke stap op weg naar virtuositeit gezet als u beseft dat al uw vervelende en prettige emoties een mentale toestand in uw eigen geest zijn.

Emoties beginnen vaak klein en bijna onmerkbaar. Toch zijn er altijd voortekenen die de komst van een onprettig gevoel aankondigen. Als u die op tijd onderkent is het vaak nog mogelijk om de emotie te voorkomen. Zo heeft u vast bepaalde dwanggedachten die u als een soort op hol geslagen trein naar een onprettige emotie voeren. ‘De vaatwasser is weer niet uitgeruimd en ik heb het al zo druk. Ze weet toch dat ik al zo weinig tijd heb. Vorige week had ze ook al geen boodschappen gedaan. Die partner van me houdt ook nooit rekening met me. Houdt ze eigenlijk nog wel van me, of ben ik gewoon een handig hulpje in de huishouding’. Of wat dacht u van deze trein: ‘Ik sta nu al weer een uur in de file. Ik mis straks mijn afspraak. Mijn baas zal woedend zijn als ik daardoor die order niet binnen sleep. Straks ontslaat hij me en heb ik geen inkomen meer. Ik zal mijn hypotheek niet meer kunnen betalen. Mijn vrouw zal van me willen scheiden. Ik raak aan de bedelstaf en zal dakloos worden. Ach wat ben ik zielig’. Deze voorbeelden lijken misschien wat overdreven, maar uw mensenbrein zit vol met dit soort automatische reacties. Ze lijken kinderachtig en zijn dat natuurlijk in wezen ook, maar uw brein is er gek op. Als u er wat langer bij stil staat zult u vast wel een paar van dit soort gedachtentreinen kennen die u ongemerkt in volle vaart naar een onprettige bestemming weten te vervoeren.

Het zijn niet alleen dit soort gedachtentreinen die de opmaat naar een vervelend gevoel vormen. Er zijn ook lichamelijke signalen die de komst van een emotie aankondigen. Bepaalde onbewuste handelingen of bewegingen die aan een emotie voorafgaan. U moet niet alleen leren welke gedachten voor u de voorbode vormen voor een onprettige emotie, maar ook welke lichamelijke gewaarwordingen daarbij horen. Hieronder een lijstje met de meest voorkomende signalen. Misschien herkent u er een aantal of kunt u er zelf nog een paar aan toe voegen.

·        Friemelen, nagelbijten, aan het haar zitten, met de vingers trommelen.

·        Fronzen, met de tandenknarsen, een grimas maken.

·        Het aanspannen van nek- en schouderspieren, het verstrakken van de kaken.

·        Sneller en via de borst gaan ademen, zuchten of een snellere hartslag krijgen.

·        Grote geagiteerde gebaren maken, sneller gaan lopen.

·        Op een andere toon of luider gaan praten.

·        Zweten, blozen, gaan stotteren, een brok in de keel, misselijk of duizelig worden.

Om meer grip op al die lichamelijke aanwijzingen te krijgen volgt hier een oefening die u kan helpen bij het herkennen en erkennen van die voorbodes van uw emoties. Het is één van de standaard oefeningen uit de mindfulness, maar ook voor de stoïcijnse praktijk bijzonder effectief. Mindfulness en stoïcisme bijten elkaar trouwens toch al niet. Het CGT-deel van mindfulness heeft veel aan het stoïcisme te danken en ook boeddhisme heeft veel overlappingen met het stoïcisme.

 

Oefening: de bodyscan

Stress en negatieve emoties kunnen ongemerkt uw leven binnensluipen of u onverwacht als een donderslag bij heldere hemel te grazen nemen. Toch zijn er altijd voorbodes die u waarschuwen voor wat u te wachten staat. Vaak heeft u het echter helemaal niet meer in de gaten dat een emotie u in uw greep heeft weten te krijgen. Uw brein drogeert u met hormonen die een direct effect op uw lichamelijk en geestelijk welzijn hebben. Zoals we zagen kunt u daar zolang u nog geen fakir of stoïcijnse wijze bent weinig aan doen, maar u kunt wel iets doen aan de manier waarop u ermee omgaat. Als u uw oordeel over de indruk die uw reptielenbrein u voorschotelt kunt veranderen, zet u meteen ook een rem op de afgifte van de hormonen die uw humeur vergallen.

Voor u daar mee begint moet u zich echter bewust worden van uw emoties. De beste, en trouwens ook de enige, emotiedetector die u heeft is uw lichaam. Als u angstig bent krijgt u een brok in uw keel, als u verliefd bent voelt u vlinders in uw buik. Ons lichaam is complex en verandert continue. Lichaamssignalen laten u weten hoe het op dit moment met u en uw lichaam is gesteld. Vaak voelen we ons lichaam pas als er echt iets mis is, maar met deze oefening leert u om in een veel vroeger stadium te herkennen dat er iets gebeurt. U kunt immers niet leren omgaan met iets wat u niet kent of waar u niet van beseft dat het er is. Het is dus belangrijk om te leren u bewust te zijn van uw lichaam om daarna ook uw emoties te kunnen herkennen. Om dit te doen raad ik u aan de uit deze mindfulness afkomstige bodyscan te gaan doen. Ik geef hier een korte omschrijving van de bodyscan maar op internet zijn ook verschillende ingesproken en gratis bodyscan-oefeningen te vinden.

·        Zorg dat u een kwartier niet gestoord wordt en ga op een rustige plek zitten of liggen.

·        Richt uw aandacht op uw adem en volg de luchtstroom terwijl u in- en uitademt. Voel uw buik rustig op en neer gaan bij iedere ademtocht.

·        Richt uw aandacht op uw voeten. Beeld u in dat uw adem naar uw voeten stroomt. Wat voelt u? Zijn ze warm of koud? Voelt u uw sokken? Doe hetzelfde met uw onderbenen, knieën en bovenbenen. Voelt u uw kleding? Zit het lekker los of knelt het juist een beetje?

·        Ga vervolgens naar uw onderlichaam. Wat voelt u daar? Neem alles wat u voelt als een gegeven en probeer er niets aan te veranderen. Als uw spieren gespannen zijn laat u dat gewoon zo. Het is geen ontspanningsoefening u kunt alles laten zoals het is. U observeert wat er is. Niets meer en niets minder.

·        Scan vervolgens uw borst en schouders. Zijn uw schouders wat gespannen of misschien juist heel ontspannen? Laat het zoals het is. U neemt alleen maar waar en oordeelt niet.

·        Ga verder langs uw armen naar uw handen en vingers.

·        En vervolgens via uw nek naar uw hoofd. Probeer tenslotte uw hele lichaam te voelen. Wat voelt u allemaal? Zegt dat iets over uw gezondheidstoestand en uw gemoedsrust? Kunt u misschien ontdekken wat dat is?

Als u deze oefening een paar keer per week doet en dat één of twee maanden volhoudt zult u merken dat u zich sneller bewust wordt van de lichamelijke effecten van uw emoties. Samen met het emotielijstje uit de vorige paragraaf zult u langzaam maar zeker een expert worden in het voorspellen van uw eigen emotionele reacties. Als u wilt kunt u de tabel van die oefening vanaf nu aanvullen met de lichamelijke sensaties die bij de betreffende emotie horen. Door u bewust te zijn van wat er in uw lichaam omgaat bent u beter voorbereid op de gevoelens die bij u opkomen en kunt u er ook beter rekening mee houden.

 

6.3 Het herkennen en erkennen van uw emoties

 

Een eerste stap op weg naar het ideaalbeeld van een relaxte stoïcijn is het herkennen van uw emoties. Waarschijnlijk weet u van uzelf wel ongeveer onder wat voor omstandigheden u zich prettig of onprettig voelt. U vindt het vervelend als uw baas u een verkooppraatje voor een potentiële klant laat houden, u kunt er niet goed tegen als u door iemand voor de gek wordt gehouden, u heeft een hekel aan de tandarts, maar u voelt zich op uw best als uw favoriete voetbalclub een wedstrijd wint of tijdens een dinertje bij kaarslicht met uw geliefde. Toch bent u zich vermoedelijk niet helemaal bewust van alle omstandigheden waaronder u zich rot of juist prettig voelt. Het is dan ook een goed idee om in uw stoïcijnse dagboek een lijst te maken met situaties die onprettige emoties bij u losmaken. Zet ze op volgorde, met de vervelendste situaties voorop. Misschien komt u als u er wat langer bij stilstaat nog wel wat verrassingen tegen.

 

Oefening: een emotielijstje maken

Ook dit is weer een oefening die bedoeld is om uw zelfkennis te vergroten. In de vorige les ging het er in de zelfwaarderingsoefening om dat u een beter beeld krijgt van uw talenten en zwakke punten. Bij deze oefening draait het om uw emoties. Maak in uw stoïcijnse dagboek een lijstje met situaties die prettige of onprettige gevoelens bij u losmaken. Geef in een paar woorden een omschrijving van de situatie en noteer welk gevoel dat bij u opriep. Geef ook een cijfer aan de intensiteit van uw gevoelens, dat geeft een indicatie van het belang dat u blijkbaar aan de gebeurtenis toekent. U kunt onderstaand schema als voorbeeld gebruiken.

 

SITUATIE	PRETTIG GEVOEL	ONPRETTIG GEVOEL	CIJFER

 

Ook deze oefening hoeft niet in één keer af te zijn. Neem de tijd en vul uw lijstje de komende weken regelmatig aan en kijk of er dingen aan veranderd moeten worden. Soms duurt het even voor u door hebt dat een bepaalde gebeurtenis u emotioneel heeft aangegrepen. Na een tijdje zult u een goed beeld krijgen van uw emotionele leven. U leert wat voor situaties u blij, verdrietig of angstig maken. Door dit te weten bent u ook wat beter voorbereid op de komst van uw gevoelens. Een gewaarschuwd mens telt voor twee, zeker als dat mens een gewaarschuwd leerling stoïcijn is.

 

Niet alle emoties kondigen zich echter met een heraut en trompetgeschal aan. Emoties zijn vaak geniepig en verraderlijk, ze besluipen u in stilte, maar weten zo toch uw dag te verknallen. Vaak heeft u helemaal niet in de gaten dat u zich wat gespannen voelt, dat u zich op de achtergrond ergens aan begint te ergeren, of dat u zich een beetje door uw baas laat intimideren. Onbewust spelen er op de achtergrond allerlei prettige en vervelende emoties een rol in hoe u zich voelt en gedraagt. Deze ongemerkte gevoelens hebben maar een klein zetje nodig om om te slaan in een stevige en behoorlijk vervelende passie. Om daar meer grip op te krijgen moet u op zoek gaan naar de eerste waarschuwingssignalen van een negatieve emotie.