Als het u met de zojuist beschreven technieken lukt om niet meer kwaad, verdrietig of teleurgesteld te raken bij een aanval op uw persoon bent u al een heel eind op dreef. Toch bent u er nog niet helemaal. U blijft dan wel rustig maar weet nog steeds niet hoe u het best op zo’n situatie kunt reageren. De meeste mensen proberen hun aanvaller met gelijke munt terug te betalen en dan het liefst nog net ietsje slimmer of harder. Het wordt tegenwoordig zelfs als goed beschouwd om voor jezelf op te komen en je de kaas niet van je brood te laten eten. Iedereen moet toch zelfredzaam zijn en zich kunnen verdedigen. Een dergelijke assertiviteit spreekt een stoïcijn niet aan. Hij zal zichzelf niet verdedigen. Hij kan zich natuurlijk niet tot een ordinaire scheld- of vechtpartij verlagen, maar hij laat ook niet over zich heen lopen. Als stoïcijn zult u zich daarom een heel eigen manier van reageren moeten aanwennen.
Epictetus leerde zijn leerlingen dat ze een persoonlijke aanval niet als een belediging maar als een uitdaging moesten beschouwen. Hij zei het zo:
“Stap eens naar een steen en scheld die uit. Wat heeft dat voor effect? Als jij nu eens net zo naar dat gescheld zou luisteren als die steen, wat voor lol heeft degene die jou uitscheldt daar dan nog van? (Epictetus, Colleges, boek I, hoofdstuk 25)
In dit kader wijzen stoïcijnen er op dat we veel te snel conclusies trekken over de dingen die ons overkomen. Uw eerste reactie op een gebeurtenis is niet meer dan een snelle automatische interpretatie van een gebeurtenis. U zou er een gewoonte van moeten maken om telkens even stil te staan bij die eerste impressie en u gaan realiseren dat het niet meer is dan een snelle en slordige interpretatie van de werkelijkheid. Het is niet die werkelijkheid zelf. Stel dat iemand u zegt dat u dik bent. Misschien zegt hij zelfs wel dat u een dik varken bent. Uw eerste reactie is dan waarschijnlijk dat u zich beledigd voelt. Maar stel nu eens dat het waar is? Okay ik neem aan dat dit boek niet door varkens wordt gelezen, dus dat deel is in elk geval niet waar. Maar het zou best kunnen dat u inderdaad te dik bent. Waarom zou u zich dan beledigd voelen? Kun je je eigenlijk wel beledigd voelen door een feit? En stel nu eens dat het niet waar is. Is dan de persoon die dat naar uw hoofd slingert niet gewoon een kinderachtig figuur, die bovendien nog ongelijk heeft ook? Hoe zou u door een dergelijk persoon beledigd kunnen worden? Als er iemand echt in zijn hemd staat dan is het wel degene die zich zo kinderachtig gedraagt.
Volgens de stoïcijnen is humor een prima reactie op een belediging. Door met humor te reageren op een belediging of aanval vertelt u de dader dat hij niet in zijn opzet is geslaagd. Het was natuurlijk zijn bedoeling om u kwaad of verdrietig te maken en dat is duidelijk niet gelukt. Sterker nog, zonder in de val te lopen hem terug te beledigen, beledigt u hem op een subtiele wijze toch door te laten zien dat zijn handelingen u niets doen. Zo vertelt Seneca over een voorval met de stoïcijnse politicus en jurist Cato:
“Toen onze Cato een keer een pleidooi voor de rechtbank hield werd hij door de gevreesde Lentullus, onze ouders herinneren zich hem nog als een enorme vlegel, met opgerocheld slijm in het gezicht gespuugd. Hij veegde het spuug kalm van zijn gezicht en zei: ‘Lentullus, ik zal iedereen die zegt dat jij je mond niet weet te gebruiken vertellen dat ze het mis hebben.” (Seneca; Over de woede; Boek III-38)
Epictetus adviseert een leerling om als iemand over hem roddelt te zeggen dat de kletskous hem wel heel slecht moet kennen als dat het ergste is wat hij over hem weet te vertellen. Humor is dus een prima manier om uw belager te ergeren zonder uw waardigheid te verliezen. U laat zien dat u volstrekt ongevoelig bent voor wat hij doet.
De meeste mensen zijn echter niet zo eloquent en geestig dat ze een belediging direct met een kwinkslag kunnen beantwoorden. Ik kan het in elk geval niet en het overkomt me vaak dat ik pas uren na het voorval bedenk hoe ik had moeten reageren. Ik realiseer me dat ik beledigd ben, en wordt meestal niet kwaad maar kom toch niet verder dan een verbaasd en ongemakkelijk zwijgen. Niet iedereen is dus in staat om een belediging met humor te pareren.
De stoïcijnen wisten dit en hadden voor mijn soort mensen dus ook een methode bedacht. Gewoon niet reageren. U hoeft niet uw best te doen om een slimme en grappige reactie te verzinnen, u kunt gewoon doorgaan met waar u mee bezig was en doen alsof er niets gebeurd is. Negeer wat er gezegd of gedaan is. Het negeren van een aanval of belediging is de best denkbare reactie. Zelfs nog beter dan een grappige reactie. Een humoristische reactie laat zien dat de belediging u niets doet, het negeren van de belediging laat zien dat de persoon van uw aanvaller u koud laat. Uw aanvaller zal hierdoor van zijn stuk raken en zich afvragen of zijn belediging wel goed is overgekomen. Heeft hij het wel goed gedaan of was zijn belediging zo klungelig dat het u niet eens is opgevallen? Of vindt u hem echt zo onbenullig dat u het niet eens de moeite waard vindt om op hem te reageren?
U berooft hem niet alleen van het genoegen om te zien dat hij u van uw stuk heeft gebracht. U laat hem en eventuele omstanders ook nog eens merken dat u geen zin en tijd hebt om op zijn kinderachtige gedrag te reageren. U heeft wel iets belangrijkers te doen dan u bezig te houden met zo’n Neanderthaler. Niemand vindt het prettig om genegeerd te worden en uw aanvaller zal zich vernederd voelen. Hij zal zich wel twee keer bedenken voor hij zich weer aan u vergrijpt.
Zoals al eerder gezegd betekent dit alles niet dat u over zich heen moet laten lopen. Sommige mensen zijn echter zo dom dat ze het uitblijven van een reactie niet begrijpen. Het zal ze alleen maar nog kwader maken en u zult een stortvloed van scheldwoorden of misschien zelfs van klappen te verwerken krijgen. Sommige mensen zijn nu eenmaal echte Neanderthalers die bij het minste geringste naar hun knots grijpen. In zo’n geval zal ook een stoïcijn corrigerend moeten optreden. Maar dan niet omdat hij boos of beledigd is, maar als een ouder die zijn kind tot de orde roept. Een kind wordt immers ook gecorrigeerd als die iets verkeerds doet. Het kan zelfs nodig zijn om het voor zijn eigen bestwil met gepast geweld te verhinderen om, bijvoorbeeld, een pan kokend water om te stoten. U reageert dan niet omdat u kwaad bent, maar om te voorkomen dat u of anderen in de toekomst door zijn verkeerde gedrag worden gehinderd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten