De stoïcijnen kennen een aantal technieken waarmee u kunt voorkomen dat u boos wordt. Om te beginnen raden ze u aan om niet meteen van het slechtste uit te gaan. Dat de dingen niet lopen zoals u dat graag gewild zou hebben betekent niet meteen dat u ook echt een onrecht is aangedaan. Dingen lopen nu eenmaal niet altijd zoals u dat het liefst zou zien. Mensen zijn autonoom en gedragen zich maar zelden zoals u dat had gehoopt. De wereld heeft er geen boodschap aan dat u hem graag anders had gezien.
Soms is het een voorwerp of een gebeurtenis (zoals een computer die niet doet wat u wilt), maar meestal is het één van uw medemensen die de aanleiding voor het opwekken van uw woede vormt. Wees echter niet te snel met het concluderen dat iemand u bewust tegenwerkt. Lang niet iedereen die iets doet waardoor uw plannen worden gedwarsboomd doet dat ook echt met de bedoeling om u te treiteren. Vaak beseffen ze helemaal niet dat ze u dwarszitten, soms proberen ze u zelfs te helpen, maar doen ze dat gewoon een beetje onhandig. Misschien is het verstandiger om mensen voortaan het voordeel van de twijfel te geven. De meeste mensen zijn niet bewust boosaardig. Ze zijn gewoon een beetje onhandig, misschien zelfs onbenullig en beseffen dikwijls niet goed dat ze u dwarsbomen of zelfs kwetsen.
U kent vast wel een paar mensen die een karakter hebben dat met het uwe botst, ze kunnen u al met een blik en de kleinste dingen kwaad krijgen. Er bestaan nu eenmaal mensen met een moeilijk of zelfs onuitstaanbaar karakter. U kunt proberen dit soort mensen zo veel mogelijk te vermijden, maar als dat niet lukt of niet kan moet u maar denken dat hun karakter vooral hun eigen probleem is. U weet wie u voor u hebt en kunt zijn of haar vervelende opmerkingen gewoon van uw rug af laten glijden. Bedenk daarbij dat niet alleen u boos wordt van de dingen die anderen doen, maar dat ongetwijfeld ook uw eigen doen en laten anderen kwaad maakt. De gedachte dat ook u een bron van ergernis bent voor uw medemens kan helpen uw eigen boosheid wat te relativeren. De meeste dingen en mensen zijn sowieso niet de moeite waard om u druk over te maken. Kweek een olifantshuid, ga gewoon uw eigen gang en trek u niets aan van wat anderen doen, denken en vinden.
Een enkeling is misschien echt kwaadaardig en wil u serieus schade berokkenen. Als iemand u bewust kwaad wil doen, zult u daar snel genoeg achter komen. Maar zelfs dan is er nog geen reden om zelf kwaad te worden. De persoon die u dwars zit denkt ongetwijfeld een heel goede reden te hebben om dat te doen. Vermoedelijk heeft u er veel meer aan als u achter zijn beweegredenen probeert te komen. Als dat lukt kunt u proberen hem duidelijk te maken dat hij het helemaal mis heeft.
Als stoïcijn probeert u natuurlijk uw ergernissen en woede kalm en redelijk te benaderen. De ellende is nu juist dat boosheid waarschijnlijk de minst rustige en rationele van al onze emoties is. Epictetus probeert zijn leerlingen met een voorbeeld uit eigen ervaring duidelijk te maken hoe je met woede moet omgaan.
“Tot voor kort had ik een mooie ijzeren olielamp bij mijn huisaltaar staan. Een paar dagen geleden hoorde ik gerommel bij het raam en toen ik ging kijken was de lamp verdwenen. Ik voelde me even boos worden, maar bedacht al gauw: eigenlijk snap ik die dief wel. Morgen staat er op dezelfde plek een goedkope aardewerken lamp. Ik raakte de lamp kwijt door een dief die handiger en slimmer was dan ik. Althans dat denkt hij, maar hij heeft een hoge prijs voor de lamp betaald. In ruil voor een lamp werd hij een onbetrouwbaar mens, in ruil voor een lamp werd hij een roofzuchtig beest.” (Epictetus, Colleges Boek I)
Epictetus laat zijn aanvankelijke boosheid voor wat het is en kijkt eerst naar de feiten. Voor een emotie toe te laten brengt hij eerst onder woorden wat er nu eigenlijk echt gebeurd is. De woede wordt even geparkeerd en Epictetus neemt de tijd om de feiten onder een rationeel vergrootglas te leggen. Hij is iets kwijt dat hij vrij makkelijk kan vervangen en als hij dat dan toch doet kan hij maar beter een even functioneel, maar een stuk goedkopere en minder diefstalgevoelige lamp van aardewerk kopen. De dief dacht blijkbaar dat het voordelig was om de lamp te stelen. Die gedachte snapt Epictetus best, maar hij voegt er aan toe dat de dief zich toch vergist. De dief heeft de ijzeren lamp duur betaald door zijn integriteit op te geven.
Epictetus wil u hier laten zien dat het traditionele tot tien tellen een prima reactie is bij een gebeurtenis die u ergert of kwaad maakt. Neem even afstand en bedenk welk deel van de situatie in uw macht ligt en welk deel niet. Het ligt absoluut niet in uw macht om alle diefstal uit te bannen, maar u kunt wel voorzichtiger met uw spullen om gaan. Het ligt al evenmin in uw macht om het oordeel van de dief dat hij baat heeft bij diefstal te veranderen, maar het ligt wel degelijk in uw macht om uw reactie op de diefstal aan te passen.
Een andere techniek tegen kwaadheid is een variant op de ‘projectieve visualisatie’ uit een eerdere les. Als u snel boos wordt, zou het zomaar kunnen dat u een beetje te gevoelig bent. U kunt zich er dood aan ergeren dat uw buurman met een luidruchtige bladblazer zijn gazon aan het schoon vegen is, u wordt razend als iemand vergeet de deur achter zich dicht te doen, of iemand zegt iets onhandigs wat u meteen als een kwaadaardige belediging opvat en in woede doet ontsteken. Bedenk dan dat niet iedereen zich door dergelijke kleinigheden aangesproken voelt. Sommige mensen ergeren zich aan het geluid van een vliegtuig, anderen aan een piano en weer anderen kunnen niet tegen rook of de geur van gebakken vis. Ieder mens heeft zijn eigen vreemde particuliere ergernisjes. U staat er ongetwijfeld regelmatig versteld van wat voor onbenullige dingen sommige mensen kwaad kunnen maken. Betekent dat misschien niet dat ook u in dergelijke situaties niet altijd even rationeel reageert? Misschien bent ook u zo hier en daar iets te gevoelig of hebt u wat te lange tenen. Ook de ‘oefening in ontberingen’ kan u helpen. Door u zelf zo nu en dan vrijwillig aan wat milde ontberingen bloot te stellen gaat u misschien de relatieve onschuld van allerlei kleine ongemakken in zien en wordt u niet zo snel meer boos over iets onbelangrijks. Als u een tijdje op een drukke jongerencamping gekampeerd hebt maakt u zich niet zo snel meer druk over het luidruchtige jaarlijkse familiefeestje van uw buren.
Humor is een vaak door de stoïcijnen toegepaste techniek om vervelende gevoelens te relativeren. Stoïcijnen worden vaak gezien als behoorlijk serieuze en ietwat saaie personen. Maar ook dat klopt weer niet. Van Chrysippus wordt zelfs gezegd dat hij aan een lachbui overleden zou zijn toen hij zag dat een brutale ezel zijn middagmaal had opgegeten. Stoïcijnen nemen zichzelf en de wereld om hen heen een stuk minder serieus dan de meeste mensen. Probeer de tegenslagen die u overkomen eens als iets grappigs te zien. Niet iedere vervelende gebeurtenis is meteen een drama. Zijn de dingen waar u zich gewoonlijk zo boos over maakt nu echt zo belangrijk? Probeer uzelf en uw reacties iets minder serieus te nemen. Relativeren van uzelf en de dingen die u overkomen kan enorm helpen om niet zo snel kwaad te worden. Lach uw eigen boze reactie weg. Het leven is te kort om u over alles druk te maken.
Logische uitvloeisels van de humoristische aanpak zijn de oefeningen van de panoramablik en de ‘blik in de eeuwigheid’ uit een eerdere les. Van bovenaf bekeken wordt alles kleiner en lijken dingen minder groot en belangrijk. Probeer voor u echt kwaad wordt eerst eens te bedenken of het wel om iets gaat wat de moeite waard is. Is het eigenlijk niet gewoon een kleinigheid, is het niet een beetje kinderachtig om je hier nu echt zo druk om te maken? Kijk dan ook eens naar de misschien wat minder vrolijke maar wel heel effectieve ‘memento mori’ techniek uit één van de laatste lessen. Als u merkt dat u boos begint te worden, probeer één en ander dan eens vanuit een kosmisch perspectief onafhankelijk van ruimte en tijd te bekijken. Hoe ziet het er dan uit? De filosoof keizer Marcus Aurelius schreef zijn boosheid met dit soort passages van zich af:
“Denk, bijvoorbeeld, aan de tijd van Vespasianus. Er is niets veranderd: de mensen trouwden, kregen kinderen, werden ziek, gingen dood, voerden oorlog, vierden feest, dreven handel, bewerkten het land, waren kruiperig en arrogant, klaagden, werden verliefd, waren gierig, wilden consul of keizer worden. Wat is er nu van hen over? Doe hetzelfde voor de tijd van Trajanus. Ook daar gebeurden dezelfde dingen en ook die mensen zijn nu allemaal dood. Bestudeer de geschiedenis, hele eens machtige en welvarende volkeren zijn verdwenen. Maar denk vooral aan de mensen die je zelf hebt gekend, ze waren ambitieus en jaagden onhaalbare dromen na terwijl ze hun echte talenten verwaarloosden. In plaats van er mee tevreden te zijn zich toe te leggen op het ontplooien van hun echte talenten volgden ze een onbereikbare hersenschim.” (Marcus Aurelius; Boek IV-32)
Ook Seneca wist van zichzelf dat hij een nogal opvliegend karakter had. Om dat onder controle te krijgen gebruikte hij een techniek die ook in het Boeddhisme populair is. Misschien heeft hij hem wel tijdens zijn studies in de Bibliotheek van Alexandrië opgedaan. Het schijnt dat daar ook geschriften over Hindoeïsme en Boeddhisme te vinden waren.
Oefening: De tegengiftechniek
Bij deze zogenoemde ‘tegengiftechniek’ moet u zodra u merkt dat u kwaad begint te worden direct aan een tegenovergestelde emotie denken. Bijvoorbeeld aan vriendelijkheid of blijheid. Hoe moeilijk dat ook lijkt te zijn, trek daarbij een vrolijk en vriendelijk gezicht. Ga rustiger door uw buik ademhalen en probeer daarmee uw hartslag wat omlaag te brengen. Ga zachter praten en langzamer bewegen. Uit recent psychologisch onderzoek blijkt dat uw opgewonden en boze reptielenbrein er danig van in de war raakt als u een vriendelijk gezicht trekt terwijl u zich eigenlijk kwaad voelt. De productie van adrenaline wordt daardoor afgeremd en mogelijk zelfs helemaal stopgezet. Uw woede komt niet echt van de grond. Bovendien reageren ook andere mensen rustiger op iemand die zich, al is het maar uiterlijk, kalm en rustig gedraagt. Het aanpassen van uw gezichtsuitdrukking en uw gedrag werkt de-escalerend zowel voor uzelf als voor uw omgeving. Met deze simpele ‘tegengif’ techniek slaagt u erin uw woede in de knop te smoren. Deze techniek werkt trouwens ook prima bij andere emoties zoals angst en verdriet. Een rustige buikademhaling helpt zelfs bij een paniekaanval en een glimlach, al is het een glimlach als een boer met kiespijn, helpt tegen verdrietige gevoelens.
Als u een opvliegende aard hebt, zult u natuurlijk niet van de ene op de andere dag de rust zelve worden door het toepassen van een paar stoïcijnse technieken. Dat vergt jaren van stoïcijnse praktijk en zelfs dan zal het nog steeds zo nu en dan mis gaan. Met de oefening van het turven van ingesleten reacties kunt u uw voortgang in de gaten houden. Waar u eerst nog een paar keer per week kwaad werd, blijkt u na een paar maanden training nog maar een paar keer per maand uit uw slof te schieten. Probeer als beginnend stoïcijn uw woede voorlopig alleen te reserveren voor de echt belangrijke dingen. Als u er goed over nadenkt zult u algauw merken dat veel van de dingen die u nu boos maken u objectief bekeken eigenlijk helemaal niet zo veel kwaad doen. Door een soort winst en verlies rekening te maken merkt u misschien wel dat de hinder die u ondervindt van een niet afgesloten deur of de herrie van tien minuten bladblazen niet opweegt tegen de hinder die het vervelende gevoel van uw woede oplevert. Door uw boosheid voelt u zich misschien wel slechter dan de echte hinder die u door de ergerlijke gebeurtenis moet ondergaan. Soms bederft een kleinigheid zelfs uw humeur voor de hele dag. Dat is toch doodzonde. U kunt dit soort ergerlijkheden veel beter incasseren en weer zo snel mogelijk vergeten. U loopt zelfs het risico dat u door een impulsieve reactie om een relatief onbetekenende ergerlijkheid een jarenlange ruzie weet te veroorzaken. In een dergelijke situatie weegt het leed van de kleine ergernis absoluut niet op tegen de gevolgen van uw woede. Denk dus goed na of een bepaalde gebeurtenis uw woede wel waard is. Uiteindelijk zult u er achter komen dat er geen enkele situatie bestaat die de moeite waard is om kwaad over te worden.
Toch denken de stoïcijnen dat het soms helpt om te doen alsof je boos bent. Sommige mensen zijn niet vatbaar voor rede of straf, maar begrijpen een boze reactie veel beter. Als u denkt dat u door te doen alsof u boos bent iemand tot de orde te kunnen roepen, moet u dat zeker doen. Denk aan een ondeugend kind dat u gespeeld boos, terwijl u uw lachen nauwelijks kunt inhouden, terecht wijst. Een beetje toneelspelen kan soms geen kwaad, maar pas wel op dat u het overtuigend doet en vooral dat u die gespeelde woede niet echt voelt. En als u dan toch eens uit uw slof schiet, rest er alleen nog de mogelijkheid om later uw excuses te maken. Met het openlijk erkennen van uw fouten kunt u niet alleen de verstoorde relatie met andere mensen herstellen, maar leert u ook zelf om dergelijke vergissingen in de toekomst niet opnieuw te maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten