IMPLICIETE WAARDEOORDELEN

U heeft het waarschijnlijk helemaal niet in de gaten, maar u bent de hele dag bezig met het vellen van waardeoordelen. Uw zintuigen bombarderen uw brein met een onafgebroken stroom van indrukken en iedere indruk uit de buitenwereld krijgt te maken met uw goed- of afkeuring. Deze meestal volkomen impliciete waardeoordelen vormen de grondslag van uw emoties. Of u iets goed- of afkeurt bepaalt hoe u zich daarover voelt. Het zijn dan ook niet de omstandigheden zelf die bepalen hoe u zich voelt, maar uw mening over die omstandigheden. De kwaliteit van uw emoties is daarmee volledig afhankelijk van de kwaliteit van uw oordelen. Volgens de stoïcijnen leidt een incorrect oordeel onvermijdelijk tot een passie, dus tot een verkeerde en meestal vervelende emotie.

Emoties zijn dus reacties die u verkiest te hebben. Het is een vorm van denken. Het zijn waardeoordelen die u op bepaalde indrukken uit de buitenwereld plakt. Het lijkt misschien ongelofelijk maar u heeft in principe evenveel invloed op het opheffen van uw arm als op het krijgen van een bepaalde emotie. Het ligt wel wat gecompliceerder dan het omhoog willen tillen van uw arm, maar in wezen is een emotie net zo afhankelijk van uw wil als uw fysieke bewegingen. Emoties zijn een vorm van denken en denken is bij uitstek iets waar u actief mee bezig bent. Het is niet iets wat u passief ondergaat en maar over u heen laten komen. Gedachten en oordelen zijn iets wat u beheerst, een deel van uw identiteit dat u kunt sturen.

Toch hebben we het meestal niet in de gaten dat we permanent bezig zijn de wereld en mensen om ons heen te beoordelen. Het gebeurt bijna volledig impliciet en vol automatisch. De stoïcijnen vinden het dan ook van het grootste belang dat u zich bewust wordt van de oordelen die u velt. U moet zich bewust worden van de gedachten die ten grondslag liggen aan uw emoties. Epictetus zei het zo:

Oefen jezelf er dan ook in om tegen iedere vervelende gebeurtenis te zeggen: ‘je bent niet meer dan een indruk, je bent helemaal niet wat je lijkt te zijn’. Daarna moet je die gebeurtenis grondig onderzoeken en beoordelen: ‘heb ik wel of geen controle over deze gebeurtenis.’ Als je tot de conclusie komt dat de gebeurtenis behoort tot de categorie van dingen waar we geen controle over hebben, dan moet je zeggen dat het jou niet aangaat. (Epictetus; Handboekje; hoofdstuk 1)

Epictetus roept u hier op om elke keer dat u uzelf erop betrapt een oordeel te vellen over een gebeurtenis of persoon even te stoppen en bij uzelf te zeggen: ‘wacht eens even je bent maar een indruk, en misschien helemaal niet wat je zegt te zijn’. Wen uzelf aan om u even in te houden en na te denken voor u een beslissing neemt en tot voelen en handelen overgaat. Stel bijvoorbeeld dat u op een zwoele zomeravond gezellig met vrienden zit te borrelen. U bent voldaan en al lichtelijk beneveld, maar hebt eigenlijk nog wel zin in een toastje met Franse kaas en een laatste glas van die heerlijke Chardonnay. Stel uzelf dan de vraag of de indruk dat een extra glaasje wijn en een extra brok Roquefort uw welbevinden zal bevorderen wel echt klopt. De impuls om uzelf nog eens in te schenken is het gevolg van uw beslissing dat het u iets goeds oplevert. Epictetus wil dat u voor u toegeeft aan uw eerste indruk en tot handelen overgaat even een denkpauze inlast. Waarschijnlijk zult u dan tot de conclusie komen dat u er verstandiger aan doet om tot een ander waardeoordeel te komen.