16.1 De anderen

 STOÏCIJNSE MEEDOGENLOOSHEID

16.1 De anderen

Zoals ondertussen ongetwijfeld tot u zal zijn doorgedrongen, gaat het stoïcisme er van uit dat er dingen zijn waar wij mensen geen invloed op kunnen uitoefenen. Het gaat dan met name om de dingen en gebeurtenissen in de externe wereld. Deze externe wereld is vreemd aan ons wezen. De enige dingen waar we wel invloed op hebben zijn allemaal intern. Deze interne zaken zijn onze verlangens en afkeren, onze meningen en onze wil tot handelen. Echte invloed en controle hebt u dus alleen maar over uw binnenwereld. Dit zou gemakkelijk de indruk kunnen wekken dat er van stoïcijnen verwacht wordt dat ze zich in zichzelf terugtrekken, dat ze het sociale en openbare leven links laten liggen om zich volledig op hun zelfontplooiing te kunnen richten.

Een stoïcijn als een heremiet mediterend en studerend in een grot? Als u zich het leven van de belangrijkste stoïcijnse filosofen in herinnering roept loopt u al gauw tegen een contradictie aan. Schoolleiders, tragediedichters, opstandelingen, ontdekkingsreizigers, wetenschappers, zakenlui, advocaten, politici en zelfs een heuse keizer staan in het lijstje van de bekendste stoïcijnse filosofen. Het lijkt paradoxaal maar het stoïcisme vraagt zowel van u dat u uw eigen gedachten observeert en u terugtrekt in uw eigen innerlijke kasteel, als dat u naar buiten treedt en maatschappelijke betrokkenheid toont. Het verwacht van u dat u de mensheid, ondanks al zijn tekortkomingen, lief hebt.

Stoïcijnen beschouwen de sociale natuur van de mensen als een gegeven. Mensen zijn van nature groepsdieren. Ze waren, en zijn nog steeds, voor hun overleven afhankelijk van samenwerking met anderen. Musonius Rufus vergeleek de menselijk conditie met die van bijen.

“Denk je ook niet dat de menselijke natuur het meest lijkt op die van een bij? Die kunnen niet alleen leven, als ze alleen zijn gaan ze snel dood. Hun leven is gericht op het gemeenschappelijke belang van de korf. Ze werken allemaal samen aan hetzelfde doel.” (Musonius Rufus; Colleges 14)

De anderen zijn dan ook belangrijk voor uw welzijn en daarom één van de voornaamste bronnen van emotionele reacties. Positieve emoties als liefde, vriendschap en lust, maar de anderen zijn tegelijkertijd ook de belangrijkste oorzaak van veel van onze negatieve emoties. We ergeren ons aan een bumperklever op de weg, aan onze baas die onze kwaliteiten niet weet te waarderen, aan onze buren die te veel lawaai maken en aan nog veel meer door onze medemensen opgeroepen ergernissen. Maar de anderen verstoren onze rust niet alleen met actieve handelingen. Ook door het simpele bestaan van een maatschappij met een bepaalde cultuur worden we van ons stuk gebracht. We kennen allemaal een natuurlijke angst om uit de groep gestoten te worden en hebben allemaal een sterke neiging om een zo hoog mogelijke status binnen die groep te willen veroveren. Ons reptielenbrein vertelt ons dat het belangrijk is dat andere groepsleden een goede indruk van ons hebben en ons waarderen. Daarom voelen we een sterke drang om bepaalde kleren te dragen, om in een bepaald soort huis te wonen in een bepaalde wijk en met een bepaalde baan. Onze tuin, ons voedsel onze auto, ons gedrag en ook de opvoeding van onze kinderen moeten aan de eisen van de groep voldoen. Deze groepsdruk brengt stress en angstgevoelens met zich mee. We zijn bang dat we er niet in slagen aan de groepseisen te kunnen voldoen. We zijn jaloers op de mensen die in onze ogen een hogere status hebben weten te veroveren en we hebben problemen met de jaloezie van mensen die in hun ogen een lagere positie bekleden.

Er bestaat een heel systeem van regels, gebruiken en waarden die we geacht worden in acht te nemen om niet door onze samenleving te worden afgewezen. Een moralistisch systeem dat u kan steunen en tot plezierige emoties kan leiden, maar dat ook heel veel stress met zich mee kan brengen. Alle reden om eens nader in te gaan op de wijze waarop een stoïcijn met de anderen omgaat. Om te beginnen gaan we in de volgende blog de biologische oorsprong van onze sociale neigingen eens wat beter bekijken.