15.3 Stoïcijnse demonen en beschermengelen

 U zult wel denken wat hebben die malle stoïcijnen met spoken en geesten. Toch speelde (denkbeeldige) demonen een belangrijke rol in de klassieke filosofie. Het begrip ‘daimonion’ was een populaire manier om de innerlijke stem of het bewustzijn te beschrijven als datgene wat iemand zou kunnen ervaren als een soort van gids of raadgever. Socrates was een van de bekendste filosofen die gebruik maakte van het begrip ‘daimonion’ (demon). Hij beschreef het als een innerlijke stem die hem waarschuwde wanneer hij op het punt stond een verkeerde beslissing te nemen, of hem aanmoedigde om een bepaald pad te volgen. Hij beweerde dat deze innerlijke stem een soort van goddelijke geest of gids was die met hem communiceerde en hem hielp om de waarheid beter te begrijpen.

In de klassieke filosofie werd het begrip daimonion vaak geassocieerd met de zoektocht naar kennis en wijsheid, en werd het gezien als een hulpmiddel om een innerlijke leiding te volgen in plaats van te vertrouwen op externe autoriteiten of religieuze dogma's. Het begrip ‘daimonion’ was echter niet alleen beperkt tot de filosofie, het was ook een belangrijk onderdeel van de religieuze en culturele praktijken van de oudheid, waar het werd gezien als een soort van geestelijke gids of beschermengel.

Ook de stoïcijnen maakten gebruik van een ‘daimonion’. Ze waren zich er wel wat meer dan sommige van hun collega filosofen van bewust dat hun demonen op fantasie gebaseerd waren. Maar ze vonden het wel degelijk een nuttig concept om hen te helpen op hun levenspad. In het vorige blog hadden we het over rolmodellen en het ‘daimonion’ is eigenlijk zo’n rolmodel. En de stoïcijnen denken dat het u kan helpen om nog een stapje verder te gaan en voor uzelf een eigen fantasie wijze als rolmodel te creëren. U maakt dan uw eigen stoïcijnse superheld, die u kan helpen en bijstaan. 

Ook Socrates gebruikte, zoals we hierboven al zagen, een soort ingebeeld rolmodel. Hij zei vaak dat er een ‘daimonion’ tot hem sprak om hem te waarschuwen voor verkeerde beslissingen. In zijn ogen was het een soort spiritueel wezen dat hem constant in de gaten hield en van goede raad en adviezen voorzag. Hij luisterde altijd naar zijn ‘mentale radar’ en zei dat die hem nooit een verkeerd advies had gegeven. Later zouden de christenen zijn idee overnemen en er een beschermengel van maken. De stoïcijnen sloten het bestaan van dergelijke spirituele wezens trouwens niet per definitie uit, maar hun rolmodellen werden toch vooral als denkbeeldig beschouwd. Het is misschien helemaal niet zo’n gek idee om uzelf ook een ‘daimonion’ aan te meten. Het klopt tenslotte wel dat u zich als u zich bespied weet een stuk ‘netter’ gedraagt dan wanneer u denkt alleen te zijn. Daar komt nog bij dat het best een prettig gevoel is om te weten dat u nooit ergens helemaal alleen voor staat. Er is altijd iemand om u bij te staan, al was het maar een denkbeeldige ‘daimonion’. Hoog tijd dus om op zoek te gaan naar uw eigen ‘beschermengel’.

Oefening: Kies uw eigen ‘daimonion’

Veel kinderen hebben een onzichtbaar vriendje en ook de meeste stoïcijnse filosofen hebben het over een denkbeeldige levensgids. Als u wilt kunt ook u zich een onzichtbare gids en leraar aanschaffen. Het is helemaal niet zo raar om net als die kinderen een stukje van uw hersenen te reserveren voor een vriendelijke en wijze bondgenoot, die u kan troosten, opbeuren en op milde maar besliste wijze attent maakt op uw stoïcijnse beginselen. U zou bijvoorbeeld Epictetus, Seneca of één van de andere stoïcijnen als uw onzichtbare begeleider kunnen kiezen. Maar het kan ook heel goed een ingebeelde perfecte wijze zijn. Laat het geen boeman worden die niets anders doet dan u verwijten maken. Een stoïcijnse wijze is immers per definitie tolerant, vriendelijk en mild. Hij zal u uw fouten of vergissingen nooit kwalijk nemen.

U zou er mee kunnen beginnen om iedere keer als u een moeilijke situatie te wachten staat, bij uw privé wijze te rade te gaan. Wat zou hij gedaan hebben? Wat zou hij u adviseren? Maak in uw gedachten een zo’n duidelijk mogelijk beeld van uw ‘daimonion’. Beeldt u in dat hij of zij echt bij is en dat u echt met elkaar praat. U kunt uzelf zelfs een vaste plek inbeelden waar u elkaar spreekt. Maak er een mooie rustige plek van waar u zich altijd kunt terugtrekken om met uw ‘daimonion’ te overleggen. Maak er uw eigen innerlijke citadel van, een veilige rustige plek waar u zich volledig op uw gemak voelt.

U zou hem of haar natuurlijk ook kunnen vragen of hij de dingen net zo zou hebben aangepakt als u het gedaan hebt. U kunt er zelfs een gewoonte van maken om iedere avond voor het slapen gaan een kort gesprek met hem of haar aan te gaan, waarin u de dag bespreekt. Wat ging er vandaag goed en wat zou voor verbetering in aanmerking komen? Ook zou u iedere ochtend voor u opstaat kort met hem de komende dag kunnen doornemen. Wat staat u vandaag te wachten? Zijn er bijzondere uitdagingen die een beroep op uw stoïcijnse vaardigheden zullen doen? Deze gesprekjes kunnen dan de plaats gaan innemen van de oefening van de voor- en nabeschouwing.

Na een tijdje zult u merken dat uw wijze een, licht schizofreen, plekje in uw hersenen heeft ingenomen. De persoon zal u op een gegeven moment zelfs geheel ongevraagd van stoïcijnse op- en aanmerkingen gaan voorzien. U staat nooit meer ergens alleen voor, maar hebt altijd een vriendelijk en milde helper en adviseur aan uw zijnde. U zult u hoe langer hoe meer bewust worden van zijn of haar aanwezigheid. Op dat moment is het u gelukt, u heeft officieel uw eigen stoïcijnse ‘daimonion’, die u als u dat wilt de rest van uw leven loyaal zal blijven bijstaan.