2.2 Levenswaarden in plaats van levensdoelen

 

In de vorige paragraaf is al een paar keer het woord waarden voorbij gekomen. De stoïcijnen vinden dat je om virtuoos te zijn je leven aan de hand van waarden moet inrichten. Levenswaarden zijn iets anders dan levensdoelen, maar wat bedoelen onze filosofische vrienden uit de oudheid eigenlijk met waarden?

Ik heb altijd gedacht dat het belangrijk was om in je leven doelen na te streven. Zonder doelen geen verandering en al helemaal geen vooruitgang. Als je jezelf geen doelen stelt dan bereik je ook nooit iets. Iedere managementgoeroe kan je vertellen dat je bewust moet plannen wie en wat je wilt worden. Je kunt je leven niet aan het toeval overlaten zonder het risico te lopen een nietszeggend onbeduidend persoon te worden. Zonder doelen zal je altijd de kleine gestreste mislukkeling blijven die je nu bent. Jaloers op al die anderen die het wel gemaakt hebben. Je zult ontevreden zijn over het verleden en bang zijn voor de toekomst.

Zo dacht ik er vroeger over, zo denkt u er waarschijnlijk over en zo denken de meeste mensen er nu nog steeds over. Volgens de stoïcijnen zult u echter door het nastreven van doelen nooit uw gedroomde perfecte mens worden. U zult zelfs niet tevreden of gelukkig worden. Want juist in een door doelen beheerst leven ligt stress en bezorgdheid over de toekomst op de loer. Een doelgericht mens is altijd ergens anders met zijn gedachten. Hij is altijd maar bezig met een gedroomde toekomst.

U hecht zoveel waarde aan het nastreven van doelen omdat u vindt dat u niet helemaal compleet bent. Er ontbreekt het één en ander aan uw persoon en bezittingen dat nodig moet worden bijgesteld. U ziet uzelf dan wel niet als een slecht mens en waarschijnlijk streeft u er ook niet naar om perfect te worden, maar u denkt toch dat er altijd nog wel iets aangepast kan worden. Dat kan ook haast niet anders in een maatschappij die verwacht dat u uzelf continu ontwikkelt en verandert. U moet groeien, iets van uw leven maken, aan u zelf werken, carrière maken, afvallen, sporten, meer geld verdienen en natuurlijk vooral meer consumeren. We denken dat we geslaagd zijn en een beter mens worden als we vloeiend Frans leren spreken, piano kunnen spelen, maar vooral als we rijk en beroemd worden, een mooi huis, een mooie partner en een mooie auto hebben.

Neem een doel als het leren pianospelen. Wanneer heeft u dat doel bereikt? Wanneer u de Mondsheinsonate redelijk acceptabel kunt spelen, wanneer u als barpianist een leuk centje bij kunt verdienen, of pas wanneer u het niveau van een Horowitz hebt bereikt? Onze doelgerichte persoon moet wel beseffen dat er na het behalen van het ene doel onmiddellijk weer een ander doel opduikt. De euforie van een behaald succes houdt niet lang stand en de hedonistische adaptatie zorgt er voor dat ontevredenheid direct weer toe slaat. Er moet weer een ander nog hoger doel worden nagejaagd. Pas het inzicht dat u met al uw onvolkomenheden al een volkomen mens bent kan u van deze eeuwige ratrace bevrijden. Ook als u in de ratrace zo nu en dan eens een overwinning behaalt blijft u toch nog steeds een rat. Een rat die meteen weer aan een volgend rondje in de tredmolen begint.

Oefening: Wat zijn uw onbewuste doelen?

Vaak zijn we ons er helemaal niet van bewust dat ons leven voornamelijk bestaat uit het najagen van allerlei doelstellingen. Veel van die onbewuste doelen vallen te herleiden tot cultureel en maatschappelijk ingebakken verplichtingen, of zijn het gevolg van ons door werkgevers of familie opgelegde verwachtingspatronen. Doelstellingen en verwachtingen die misschien helemaal niet zo rationeel zijn en waar we misschien helemaal niet voor gekozen zouden hebben als we wel een bewuste keuze hadden gemaakt. U kunt proberen om op zijn minst een deel van die onbewuste verwachtingspatronen bewust te maken door uzelf regelmatig de volgende vragen te stellen:

·        Waar heb ik de afgelopen week veel tijd en energie in gestoken?

·        Welk doel probeer ik daar bewust of onbewust mee te bereiken?

·        Wat is het voordeel dat ik aan die activiteit heb? Vind ik die activiteit zelf plezierig, of krijg ik er op den duur iets waardevols voor terug?

·        Zou ik een gelukkiger mens worden als ik de doelstelling weet te verwezenlijken?

·        Zou ik er ongelukkiger van worden als het me niet lukt om die doelstelling te verwezenlijken?

·        Wat zou er als alles goed gaat allemaal gedaan moeten worden om het doel te bereiken? Kortom wat kost het u om uw doelen te halen?

·        Wat gebeurt er als er iets mis gaat en wat zou ik dan moeten doen? Kortom wat kost het u als u uw doelen niet haalt?

·        Weegt het geluk dat ik verwacht te bereiken op tegen de tijd en inspanningen die het me naar verwachting zal kosten om het doel te bereiken?

Door uzelf deze simpele vragen regelmatig te stellen zult u er waarschijnlijk achter komen dat op zijn minst een deel van uw doelstellingen de moeite van al het werk niet waard zijn. Als u dat eenmaal weet kunt u bewuster kiezen voor activiteiten die uw tijd en inspanningen echt waard zijn.

 

Een mensenleven is nu eenmaal niet een Zwitsers uurwerk dat altijd netjes de juiste tijd aangeeft. De natuur is er niet op gericht om doelen te bereiken. Het leven is sowieso al veel te kort om alle doelen die u uzelf gesteld hebt te kunnen realiseren. Het is ook nog eens zonde om dingen en mensen te zien als een middel tot een doel. Door alleen maar doelen te zien vergeet u om blij te zijn met wat u hebt en wie u bent. Het is misschien verwarrend, maar een leven zonder duidelijk omschreven doel, een leven waarvan u niet weet waar het u naartoe voert, zou wel eens een stuk prettiger en spannender kunnen blijken te zijn dan zo’n doelgericht leven.

De meeste van uw doelen zijn waarschijnlijk niet eens realistisch. Het zijn gedachteconstructies uit een fantasiewereld. Een sprookjeswereld uit zelfhulpboeken, films en romans, die maar bar weinig met de realiteit van doen heeft. Iedereen kan alles zijn wat hij maar wil, roepen de reclame en de goeroe ons vol vuur toe. Het is helaas gelogen. Als het u toch een keer lukt om één van uw doelen te realiseren, dan zult u al gauw merken dat het gedroomde geluk ook dan nog niet bereikt is. Er doemt onmiddellijk weer een nieuw doel op. Een nieuwe uitdaging die u uiteindelijk echt tot een gelukkig en volkomen mens zal maken? Of toch ook weer niet? Door u op een doel te concentreren maakt u zich blind voor de dingen die wel mogelijk zijn. Als u zich laat meevoeren op de levensstroom zult u vanzelf reële kansen en mogelijkheden tegenkomen. Kansen die u misschien wel ongemerkt aan u voorbij laat gaan omdat u u teveel concentreert op uw imaginaire doelen.

Maar is een figuurlijk doelloos leven dan niet ook letterlijk een doelloos en zinloos leven? U moet er toch over nadenken wat u met uw leven wilt? Willen de stoïcijnen u hier soms vertellen dat u er maar op los moet leven, dat u uw leven moet vullen met pleziertjes en zomaar voorbij moet laten drijven? Begin er eens mee om stil te staan bij de vraag wat u als een geslaagd leven beschouwt. Ook de stoïcijnen vinden dat u uw leven niet helemaal aan de luimen van het toeval kunt overlaten. We zijn geen wezens die door alleen op hun instinct te vertrouwen een goed leven kunnen leiden. We hebben een soort richtlijn nodig. Maar ook zonder een welomschreven doel kunt u dingen in het leven bereiken. Ook zonder doel kunt u een zinvol en nuttig bestaan hebben, kunt u nieuwe dingen leren, u ontwikkelen en groeien. Een stoïcijn vervangt doelen door waarden of deugden. Principes en deugden zouden u moeten leiden en motiveren. Een stoïcijn vraagt zich niet af of een bepaalde handeling naar een vooropgezet doel leidt. Nee hij vraagt zich af of die handeling in overeenstemming is met de waarden en deugden die hij aanhangt. Hij geeft geen betekenis aan zijn leven door bepaalde targets te halen, maar door aan zijn karakter te werken, door te streven naar een persoonlijke excellentie.