Stoïcijnen begrijpen de kunst van een eenvoudig leven in termen van zelfbeheersing, matiging en aanvaarding van maatschappelijke verantwoordelijkheden. Het gaat hen erom een virtuoos leven te leiden en daarbij een hoogstaand karakter te ontwikkelen waarmee zij hun potentie als menselijk wezen zo volledig mogelijk kunnen realiseren. Zoals we hierboven al zagen, leidt materiële overvloed niet tot een groter gevoel van geluk of bevrediging. De primaire door uw reptielenbrein aan u opgedrongen behoeften moeten doelbewust door uw ‘hegemonikon’ worden gematigd, en u moet streven naar een materieel vereenvoudigde, maar daarom nog niet armoedige levenswijze. Het gaat erom uw menselijke begeerten en verlangens doelbewust om te buigen in een virtuoze richting.
Voor een stoïcijn vormen overvloed, weelde en een luxueuze levensstijl geen noodzakelijke voorwaarden voor het realiseren van een virtuoos en gelukkig leven. Dit zijn dingen die juist het risico met zich meebrengen het menselijk geluk te verhinderen. Een mens heeft weinig nodig om goed in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Een stoïcijn zou zelfs zonder eigendommen nog een virtuoos leven kunnen leiden. Natuurlijk prefereert hij wel het bezit van dat wat nodig is om zijn potentie als rationeel en sociaal wezen zo volledig mogelijk te kunnen ontplooien, maar meer is overbodig en zelfs gevaarlijk.
Een stoïcijnse levensstijl van vrijwillige vereenvoudiging en matiging betekent, zoals we zagen, niet de afwijzing van iedere vorm van gerief en luxe. Een stoïcijn streeft naar een comfortabele welstand, waarin simpele vormen van luxe zeker niet hoeven te ontbreken. U kunt heel prettig, waardig en comfortabel leven zonder al die kostbare luxe artikelen die u door de commercie als onmisbaar worden opgedrongen. Wat moet u met een Italiaanse cappuccinomachine die eigenlijk in een café thuis hoort, of met een ‘four wheel drive’ auto waarmee u door de woestijn en over bergpaden kunt rijden, terwijl u op uw tochten alleen asfalt tegenkomt? Wat moet u met al die elektronische hulpmiddelen en gadgets voor taken die u heel eenvoudig zelf kunt uitvoeren? Bedenk wat u echt nodig hebt en kies vervolgens voor elegante, degelijke en beheerste luxe.
Een vrijwillig eenvoudige en matige levensstijl vraagt dus zeker niet van u om een volkomen onopgesmukt, schraal of zelfs armoedig bestaan te leiden. U dient wel extreme luxe en overdreven en onnodige consumptie te vermijden. Ook zonder overdreven materiële rijkdom kunt u voortreffelijke keuzes maken en bent u in staat om te genieten van een bestaan vol geluk en voorspoed. Net als Aristoteles vinden stoïcijnen dat een gematigde levenswijze het midden moet zoeken tussen twee kwaden. Het ene kwaad wordt gekenmerkt door een teveel en het andere kwaad door een tekort. Seneca, één van de eerste multimiljardairs in de menselijke geschiedenis en na de keizer de rijkste man van het Romeinse rijk, stelde het als volgt:
“Morsige kleren, vette haren, een opzettelijk onverzorgde baard, een oorlogsverklaring aan het grootkapitaal, slapen op de grond, al dat soort ijdelheden moet je vermijden. Zonder die onzin strijk je de mensen al genoeg tegen de haren als je voorzichtig zegt dat je stoïcijn bent geworden. Wat zal er dan wel niet gebeuren als je dan ook nog eens de gebruikelijke omgangsvormen negeert? Laat van binnen alles anders zijn, maar pas je van buiten aan aan wat gebruikelijk is.” (Seneca, Brieven aan Lucilius 5)
Stoïcijnse filosofie vraagt om een eenvoudig leven, maar niet om een ascetisch leven. Seneca's opvatting van eenvoud is het vinden van een evenwicht tussen volledige beperking enerzijds en de extravagantie anderzijds. Uw levensstijl moet een compromis tussen de ideale en de populaire moraal zijn. In zijn vijfde brief aan zijn vriend Lucilius, noemt hij vijf voorbeelden van terreinen waarop we moeten streven naar eenvoud.
U moet afzien van extravagante kleding en u kleden zoals het volgens de normen van tijd en plaats behoort. Slordige of vuile kleding moet net zo goed voorkomen worden als modieuze of opvallende kledij. Degelijk, nuttig en netjes zou de norm moeten zijn. Kleding moet niet gebruikt worden om mee te pronken, maar om u te beschermen tegen de elementen. Kortom, negeer de mode en kijk gewoon naar wat u echt nodig hebt en naar wat de omstandigheden van uw kledij verwachten.
U moet zich niet druk maken over het verwerven van en laten zien van duur servies. Als u goud en zilver servies hebt, moet u daar net zo mee omgaan als met aardewerk: en als u alleen aardewerk hebt, moet u daar even zorgvuldig mee omgaan alsof het goud of zilver was. Toegegeven, dit is niet zo’n heel goed voorbeeld voor onze tijd. Je zou nu moeten denken aan dingen als de nieuwste iPhone, tv of keukenapparatuur. Het komt er vooral op neer dat u zorgvuldig met uw bezittingen moet omgaan.
U moet een simpel dieet volgen en tevreden zijn met eenvoudige, gezonde en makkelijk te verkrijgen en te bereiden gerechten. Ingewikkelde culinaire hoogstandjes met moeilijk te verkrijgen ingrediënten horen niet thuis op de tafel van een stoïcijn. In onze tijd van wonderdiëten en kookprogramma’s als amusement is dit geen overbodige waarschuwing.
U moet de elementaire hygiëne in acht nemen. Goed verzorgd, maar niet overdreven. Schoon en netjes dus, niet opgesmukt met allerlei smeerseltjes en geurtjes. Het natuurlijke menselijke lichaam en de natuurlijke menselijke geur zijn voor een stoïcijn goed genoeg. En waarom zou u er als twintig uit willen zien terwijl u veertig bent? Waarom zou u u willen kleden en gedragen als een dertiger terwijl u zestig bent? Er is niets mis met de ouderdom.
Uw huis en uw meubilair moeten eenvoudig zijn. 'Iedereen die onze huizen bezoekt zou ons moeten bewonderen in plaats van onze meubels’. Met andere woorden, het type inrichting of de meubels die u thuis hebt is in wezen onbelangrijk in vergelijking met hoe u zich gedraagt. Het is beter dat de mensen u bewonderen om uw karakter dan om uw bezittingen. Uw meubilair zou elegant, praktisch en duurzaam moeten zijn. Het is nergens voor nodig om uw woning telkens aan de laatste mode aan te passen.
Kleding dient om u te beschermen tegen hitte, regen en kou en niet om mee te pronken. Uw kleding mag best van een tijdloze elegantie zijn, maar moet vooral functioneel en degelijk zijn. Kleding hoeft dus zeker niet modieus te zijn. Ook huizen zijn vooral bedoeld om u tegen de elementen te beschermen en niet om te laten zien hoe rijk en hip u wel niet bent. Het hoeft dan ook niet groter te zijn dan nodig is om u en uw gezin een comfortabel onderdak te verschaffen. Musonius Rufus zei dit over de protserige huizen van zijn vermogende leerlingen:
“Wat voor zin hebben al die met zuilengalerijen omzoomde binnenplaatsen? Wat moet je met al die schilderijen? Die vergulde plafonds? Dat dure marmer tegen enorme kosten over grote afstanden aangevoerd om te dienen als muurbekleding en als mozaïek op de grond? Is dat allemaal niet onnodig en overbodig? Ze kosten kapitalen en leiden alleen maar tot zorgen, terwijl je prima zonder al die dingen kunt leven.” (Musonius Rufus; Colleges XIX)
Volgens de stoïcijnen moet u dus niet alleen eenvoudig doch voedzaam voedsel eten, maar ook simpele en functionele kleding dragen en genoegen nemen met eenvoudige en degelijke meubels. In de tijd van Seneca was het uitnodigen van gasten voor het diner een belangrijk aspect van het sociale leven. In ieder geval bij de midden- en hogere klassen; vandaar dat hij zo veel nadruk legde op de in onze ogen wat merkwaardige dingen als servies en voedsel als voorbeeld. De behoeften van uw lichaam zijn de maatstaf voor wat u nodig hebt. Wat u echt nodig heeft, wordt dan makkelijk te verkrijgen en niet duur. Als u de neiging voelt om iets te eten, bedenk dan eerst of u echt honger hebt. Als u de neiging voelt om iets te kopen, bedenk dan eerst of u het echt nodig hebt. Waar wilt u het voor gebruiken? Is het voor iets dat noodzakelijk is voor het onderhoud van uw lichaam of is het alleen maar voor de sier, of, nog erger, bedoeld om mee te pronken?
Voor een stoïcijn is genoeg dus genoeg. Hij zal niet naar rijkdom streven en niet met de laatste mode willen meedoen, maar hij zal wel proberen echte armoede te vermijden en zich met nuttige en elegante spullen omringen. Uw bezittingen mogen best mooi zijn, daar is helemaal niets op tegen. Zolang het maar wel om nuttige en degelijke spullen gaat. De stoïcijnse multimiljardair Seneca zei het zo:
“Laten we er aan wennen afstand te doen van pracht en praal en onze spullen beoordelen aan hun nut en niet aan hun uiterlijk. Eten moet een eind maken aan honger, drinken aan dorst en seks aan begeerte. Laten we ons aanleren ons zelf te redden en bij onze verzorging en voeding niet de laatste mode te volgen. Laten we leren ons te beheersen en onze hang naar weelde, eerzucht en begeerte in te perken, niet bang te zijn voor armoede en een eenvoudig leven te leiden, zelfs als onze omgeving dat vreemd vindt. Laten we onze natuurlijke behoeften bevredigen met simpele en goedkope middelen, laten we onze verwachtingen temperen, onze obsessie met de toekomst inperken en onze rijkdom in ons zelf zoeken in plaats van in de buitenwereld.” (Seneca; Over de zielenrust; hoofdstuk IX)
Door de techniek van de negatieve visualisatie uit een eerdere les zult u toch al sneller tevreden zijn met wat u hebt dan de gemiddelde mens. Deze techniek helpt u om de dingen die u bezit op waarde te schatten en blij te zijn met wat u hebt. Het maakt u waarschijnlijk gelukkiger met weinig spullen om u heen dan menigeen die baadt in luxe maar toch nooit genoeg heeft.
Dus wat zijn de voordelen van een eenvoudig en sober leven? Seneca benadrukt dat de stoïcijnse filosoof in staat is om anderen te beïnvloeden. Als hij niet volledig in staat is een filosofisch leven te leiden, dan moet hij ten minste de excessen en tekorten van een niet-filosofisch leven matigen. Kortom, Seneca zegt dat we ons niet mogen vervreemden van anderen met overdreven strenge praktijken. Wees niet bang om zichtbaar af te wijken van de in de samenleving dominante waarden, normen en gedragswijzen, maar overdrijf niet. Het heeft geen zin om een voorbeeld te stellen dat niet kan worden nageleefd. Als leerling stoïcijn moet u proberen een simpel leven zonder al te veel overdreven luxe te leiden. Maar maak er in geen geval een show van. Er is geen enkele reden om oncomfortabel in een koud huis geitenvoer te eten.
Voor zoekers naar geluk en gemoedsrust zijn er zeker voordelen verbonden aan een eenvoudig leven. De stoïcijnse filosoof Hecato zei: ‘je zult ophouden bang te zijn als je ophoudt te hopen’. Hecato zegt in wezen dat we ons alleen al door het verlangen naar spullen en de hoop dat onze verlangens vervuld zullen worden, blootstellen aan vrees en angst. Als u begint met de hoop om een aantal specifieke doelen te bereiken of een bepaald voorwerp te verkrijgen, valt u onmiddellijk ten prooi aan de angst dat uw hoop niet zal uitkomen. Zo veel als u optimistisch hoopt op succes vreest u, pessimistisch, een teleurstelling. Want niemand kan zeker zijn van het uiteindelijke resultaat. En het leven op deze manier onder ogen zien is een angstig leven.
Als u eenvoudig leeft heeft u minder om op te hopen, en zo langzamerhand zult u minder snel teleurgesteld raken. Maar als student stoïcijnse filosofie probeert u niet te hopen op resultaten die niet in uw macht liggen. U probeert, onder voorbehoud, rationeel te handelen om de door u gekozen projecten tot een goed einde te brengen. Geef de hoop op, daarmee geeft u ook de angst op.
Tegelijkertijd probeert u een karakter te tonen dat ten alle tijden de deugden weerspiegelt: dat wil zeggen, u handelt met zelfbeheersing, gaat rechtvaardig om met anderen, u ondergaat ontberingen en pijn met moed, maakt verstandige keuzes over uw activiteiten en u voert ze even verstandig uit. Als u dit doet heeft u zo goed als mogelijk geleefd volgens de principes die u gekozen hebt voor een virtuoos leven.
Oefening: Plan voor een eenvoudiger leven
Probeer vanaf nu minder snel nieuwe spullen te kopen. Als u in de verleiding komt om iets nieuws te kopen, ga dan eerst bij uzelf te raden of u die nieuwe spullen wel echt nodig hebt. Die nieuwe tv mag dag wel groter en mooier zijn, maar uw oude functioneert nog prima en heeft u echt zo’n immens scherm met bioscoopgeluid nodig om uw favoriete Netflix-serie te bekijken? Super gezond en heel handig zo’n dure luxe stoomoven, maar wat stellen uw kookkunsten nu eigenlijk voor? Bent u niet vooral een pakjes en een afhaalmaaltijden koker? Heeft u dan echt niet genoeg aan uw normale keukenapparatuur?
Bedenk vervolgens welke goederen en diensten u kunt missen zonder al te veel aan levenskwaliteit in te leveren. Maak daarvan een lijst in uw dagboek. Misschien is het een goed idee om een paar van uw overbodige spullen weg te geven? Beschrijf in uw dagboek één of twee praktijken in uw levensstijl die direct zouden kunnen worden vereenvoudigd. Beschrijf wat deze gewoonten of voorkeuren u kosten. Leg uit hoe u zou profiteren van het verminderen of elimineren van deze excessen, financieel, fysiek, sociaal, mentaal, enzovoort. Stel ten slotte een stappenplan op naar het eenvoudigere leven dat u voor ogen staat. Maak een tijdlijn waarin u aangeeft op welk moment u bepaalde dingen wilt opgeven. Zorg ervoor dat in uw tijdlijn verschillende activiteiten staan opgenomen alsmede de mensen die u misschien nodig hebt om deze transitie te kunnen realiseren. Sommige veranderingen zullen immers niet alleen op uzelf betrekking hebben, maar ook uw gezinsleden aangaan. Als het u gelukt is de uitgekozen activiteiten te versimpelen en u de last van uw materiële bezittingen wat hebt beperkt gaat u op zoek naar een volgende uitdaging. Op deze manier kunt u zo langzamerhand uw leven vereenvoudigen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten