Volgens de stoïcijnen zijn dus alleen de dingen waar u een absolute onbelemmerde invloed over kunt hebben nodig om een gelukkig, virtuoos leven te leiden. Al het andere is eigenlijk niet nodig voor een goed leven. Al het andere is overbodig voor virtuositeit, maar is het daarmee ook onbelangrijk? Als u aan een stoïcijnse wijze denkt komt bij u na lezing van het voorgaande misschien zo langzamerhand toch het beeld op van een kil, rationeel en emotieloos wezen dat zich onder alle omstandigheden, zelfs als hij gemarteld wordt, gelukkig voelt. Alleen wat onder de absolute controle van de stoïcijn valt is van belang de rest is onbelangrijk en zijn aandacht niet waardig. Dingen als liefde, vriendschap, gezondheid, politiek, liefdadigheid, milieu en zijn eigen materiële welvaart laten hem volkomen koud. Hoewel voorstelbaar en in overeenstemming met het gangbare beeld van een stoïcijn klopt ook hier weer helemaal niets van. Het is zonder meer waar dat alleen de dingen waar u een volkomen controle over hebt van belang zijn voor het leiden van een gelukkig leven, en dat al het andere daar geen rol van betekenis in speelt. Maar dat betekent niet dat die andere dingen op eens onbelangrijk zijn geworden.
De stoïcijnen kennen dus een bepaalde hiërarchie van dingen die waarde hebben. Daarbij bepaalt de mate van controle die we erover kunnen uitoefenen de waarde. Alleen de dingen die we volledig in onze macht hebben zijn echt waardevol. Ons denken, voelen en onze wil tot handelen. Dat zijn de dingen die we nodig hebben om een virtuoos leven te kunnen leiden. Alles wat hij niet onder controle heeft, dus alles wat geen betrekking heeft op zijn denken, voelen of zijn wil om iets te doen wordt door een stoïcijn onverschillig of indifferent genoemd. Die dingen zijn niet nodig om een gelukkig leven te leiden. Dat neemt echter niet weg dat het weldegelijk om prettige dingen gaat, die ook voor een stoïcijn van waarde zijn. Het zijn de dingen die het leven, zelfs het leven van een stoïcijn, leuker en zinvoller kunnen maken. Ze zijn alleen niet absoluut noodzakelijk om gelukkig te worden. Een leuke partner, een goede baan, gezellige vrienden, een mooi huis, een goede gezondheid allemaal dingen die het nastreven waard zijn. Maar als het puntje bij het paaltje komt, zal een stoïcijn ook zonder die dingen gelukkig kunnen zijn. Een kenmerk van deze te prefereren maar indifferente zaken is dat ze zowel ten goede als ten kwade kunnen worden ingezet. Een hechte vriendenkring is prachtig zolang het niet een criminele bende wordt. Een flink bedrag op uw bankrekening is fantastisch zolang u het maar niet gebruikt om wapens en drugs mee te kopen en zolang u het maar op een fatsoenlijke manier hebt verkregen.
Het ligt in de menselijke natuur om zaken als leuke sociale contacten, een lieve en mooie partner en voldoende geld en spullen voor een comfortabel leven te willen hebben. Het is volgens de stoïcijnen dan ook rationeel om je met dat soort natuurlijke zaken bezig te houden en om je in te zetten om de prettige dingen van het leven te verkrijgen. Het is voor een redelijk mens heel normaal en ook goed om dat te doen, maar u moet zich als aankomend stoïcijn daarbij wel steeds voor ogen houden dat het om dingen gaat die buiten uw controle liggen. U mag uw best doen om ze te verkrijgen. Of u daar ook in slaagt is maar zeer beperkt afhankelijk van uw inspanningen. Het al of niet verkrijgen van al die leuke dingen mag dan ook geen enkele invloed op uw gemoedstoestand hebben. De stoïcijnen noemen dit de onbelangrijke of indifferente maar wel geprefereerde of gewenste dingen. Dit in tegenstelling tot de totaal onbelangrijke dingen, zoals het exacte aantal haren op het hoofd van uw buurman of de vorm van een wolk.
Wees u er echter steeds van bewust dat het al dan niet bezitten van deze indifferente maar wenselijke zaken geen invloed hoeft te hebben op uw geluksgevoel. U mag er naar streven om ze te verkrijgen, maar het mag u niet van uw stuk brengen als u daar vervolgens niet in slaagt. Het is rationeel om uw wil tot handelen op ze te richten, maar of de wereld zich ook daadwerkelijk aan uw wensen zal aanpassen, en of u die dingen ook echt krijgt ligt buiten uw controle en is daarom ook onbelangrijk. Het gaat om zaken die niet of slechts in beperkte mate afhankelijk zijn van wat u doet. Bovendien mag uw jacht op die dingen onder geen beding ten koste van uw virtuositeit gaan. Uw karakter en integriteit gaan altijd voor. Ik besef dat dit ontzettend moeilijk is. Voor kleine en minder belangrijke dingen zal het nog wel gaan, maar als het om iets groots en, in uw beleving, echt belangrijks gaat, wordt het wat anders. Maar troost u het is voorlopig prima als het u lukt met kleine dingetjes.
Als u er eenmaal in geslaagd bent om één van die indifferente maar wel wenselijke dingen te bemachtigen staat niets eraan in de weg dat u daar ook van kunt genieten. Althans, zolang u er maar op een goede, virtuoze, manier mee om weet te gaan. Of u iets weet te bemachtigen staat buiten uw macht, maar wat u er vervolgens mee doet staat dat niet. Dat is nu net iets waar u weer wel de volledige controle over hebt. Zo kunt u als u rijk bent geworden dat vermogen gebruiken om uw eigen leven en dat van anderen te verrijken, maar u kunt het ook gebruiken om drugs en wapens te kopen. De vraag hoe u met uw wenselijke maar indifferente dingen omgaat is dus wel weer iets wat belangrijk is en waar u controle over hebt.
Stel, bijvoorbeeld, dat u een Boeddhabeeldje in uw voortuin hebt staan. Een jongere die lollig denkt te zijn slaat uw beeldje na een nachtje stappen in stukken. Als u gehecht was aan deze moderne versie van een tuinkabouter zult u kwaad en misschien zelfs verdrietig worden. Als u het beeldje eigenlijk lelijk vindt en het alleen maar in de tuin hebt staan om uw tante als gulle geefster niet teleur te stellen zult u zelfs opgelucht zijn eindelijk van het onding af te zijn. Twee, volgens de stoïcijnen, op een misvatting berustende overtuigingen. Als stoïcijn staat u onverschillig tegenover het beeldje. U was er blij mee toen u het had en het is jammer dat het kapot gemaakt is, maar het was maar een beeldje en u wist allang dat stenen beeldjes breekbaar zijn en dat er vandalen op deze wereld rondlopen. Er bestaat dus geen enkele reden om u er druk over te maken. Het beeldje was een weliswaar leuk en gewenst, maar voor uw gemoedsrust onbelangrijk object. Niet het beeldje zelf is immers belangrijk, maar de manier waarop u er mee omgaat wel.
De stoïcijnen maken dus onderscheid tussen:
Goede dingen, dat zijn de dingen die u helpen een virtuoos mens te worden en dus de dingen waar we absolute controle over hebben: ons denken/oordeel, ons voelen/verlangen en onze wil/impuls tot handelen. Deze dingen hebben een absolute waarde.
Slechte dingen, dat zijn de dingen die er aan in de weg staan om een virtuoos mens te worden, zoals het volgen van foutieve redeneringen en het ongebreideld volgen van verlangens, angsten en frustraties. Ook dit zijn dingen waar we een absolute controle over hebben. Deze dingen hebben een negatieve waarde. We willen ze absoluut niet krijgen.
Volkomen onbelangrijke dingen, zoals het aantal veren van een kip of het aantal moleculen in uw glas water. Hier hebben we doorgaans geen of een slechts heel beperkt controle over. Deze dingen hebben geen enkele waarde. Het doet er niet toe of we ze wel of niet hebben.
Onbelangrijke maar wenselijke dingen, ook wel indifferente of geprefereerde zaken genoemd, zoals het hebben van een goede gezondheid, voldoende inkomen en een leuke partner. Hier hebben we doorgaans geen of een slechts gedeeltelijke controle over. Deze dingen hebben een relatieve waarde en zijn de moeite van het nastreven waard.
Alleen de dingen waar we een absolute controle over kunnen uitoefenen zijn goed en alleen de goede dingen kunnen leiden tot een waarlijk gelukkig leven. Maar ook de dingen waar we slechts een beperkte invloed op hebben kunnen als ze goed worden gebruikt de moeite van het nastreven waard zijn. Een stoïcijn staat dus allesbehalve onverschillig tegenover de dingen die hij als indifferent aanmerkt. Het is rationeel en de moeite waard om ze te willen hebben en hij zal zelfs proberen ze te verwerven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten