LES 10
EMOTIES CONTROLEREN
10.1 De emotiecheck
In deze les gaan we ons concentreren op de controle over onze emoties. Zoals u zag is dat één van de drie categorieën waarvan de stoïcijnen zeggen dat u daar een volledige en directe controle over kunt uitoefenen. Deze eerste paragraaf staat volledig in het teken van een techniek die u moet helpen om u nog duidelijker te maken wat wel en wat niet in uw macht ligt. De vorderingen die u met deze techniek maakt kunt u in uw stoïcijnse dagboek bijhouden. In deze paragraaf geef ik u een wat formelere en schematischere oefening die u dwingt om uw emoties en gedachten duidelijk en intensief te analyseren. De techniek vraagt van u dat u elke situatie die gepaard gaat met sterke of minder sterke verlangens of emoties na afloop analyseert aan de hand van de onderstaande vragen.
1. Wat is er gebeurd?
2. Hoeveel controle had u over de gebeurtenis (noem een percentage tussen de 0 en 100%).
3. Waarom is het geen 100%? Over welke aspecten had u geen volledige controle?
4. Waarom is het geen 0%? Over welke aspecten had u wel controle?
5. Wat zou er gebeurd zijn als u een stoïcijnse houding tegenover de gebeurtenis had aangenomen, door verantwoordelijkheid te nemen voor de aspecten waarover u controle had en door de aspecten waar u geen controle over had te laten voor wat ze waren?
Het aannemen van een stoïcijnse houding betekent dat u echt alles wat buiten uw macht ligt volledig accepteert en dat u de volledige verantwoording voor alles wat binnen uw macht ligt op u neemt. U heeft alleen directe controle over de dingen die afhankelijk zijn van uw wil en oordeelsvermogen. Al het andere is, op z’n minst gedeeltelijk, afhankelijk van het noodlot. De stoïcijnen zeggen niet dat u geen enkele invloed op externe gebeurtenissen kunt uitoefenen. Ze zeggen dat uw invloed op zijn best onzeker en beperkt is. Die beperkte invloed wordt middels door ons gewilde activiteiten uitgeoefend, waarvan het echter nooit zeker is dat ze ook het gewenste resultaat zullen opleveren. Er zijn altijd oncontroleerbare factoren die roet in het eten kunnen gooien. Ik neem aan dat ik mijn arm kan optillen en wil dat ook, maar door een verlamming of door extreme vermoeidheid kan zelfs deze simpele actie onmogelijk worden. Alleen de intentie, de wil, om mijn arm op te tillen ligt volledig onder mijn controle.
Als u deze techniek regelmatig toepast zult u na een poosje al tijdens de gebeurtenis zelf kunnen zien welk aspect van de situatie binnen uw directe invloed ligt en welk deel buiten uw controle blijft. Het is de bedoeling dat dit een automatisme, een soort tweede natuur gaat worden. U zult waarschijnlijk merken dat deze eenvoudige manier om gebeurtenissen te beoordelen uw houding in emotioneel geladen situaties ten goede zal veranderen. Om hier een begin mee te maken kunt u gebruik maken van de hieronder beschreven emotiecheck oefening.
U moet daarbij op een dagelijkse basis een overzicht bijhouden van uw emoties en uw reacties op die emoties. Door elke dag in een eenvoudig schema wat steekwoorden in te vullen kunt u patronen herkennen en ontdekken welke emoties een belangrijke rol in uw leven spelen. Na een poosje kunt u zo ook in één oogopslag (nou ja misschien twee) zien welke vooruitgang u in uw ontwikkeling tot stoïcijns filosoof heeft gemaakt. Hieronder staat het schema gevolgd door een korte uitleg.
Oefening: De emotiecheck
Gebeurtenis
Noteer het moment waarop de gebeurtenis plaatsvond en omschrijf kort en zakelijk wat er gebeurde. Een paar steekwoorden zijn meestal voldoende. Zolang u zelf maar weet waar het om ging. Iemand bood u bijvoorbeeld een lekkere koek aan terwijl u zich net had voorgenomen een gezond dieet te volgen. Of uw baas liet merken ontevreden te zijn over uw werk. Of u wordt bijna geraakt door een voorbij razende pizzabezorger.
Emotie/verlangen
Welke emoties of verlangens voelde u bij de gebeurtenis. Het gaat hier alleen om de irrationele ongezonde emoties of passies. Als u schrikt omdat u bijna aangereden wordt is dat geen irrationele emotie. Noteer het dus alleen als u veel moeite hebt om het verlangen naar de koek te weerstaan of als u erg kwaad of bang wordt als uw baas u bekritiseert. Het is goed om hierbij ook te letten op de eerste waarschuwingssignalen dat een emotie of verlangen opkomt. Als het goed is heeft de bodyscan oefening u ondertussen geleerd om wat alerter te zijn op die signalen Zo begint u misschien wel te beven als u bang wordt of krijgt u een hongerig gevoel bij de aanblik van een schaal koekjes.
Gedachten
Waar dacht u aan bij de gebeurtenis? Volgens de stoïcijnen zijn uw emoties en verlangens het gevolg van wat u denkt, van uw waardeoordeel over de gebeurtenis. Dit is het moeilijkste onderdeel van het schema. Het is vaak heel lastig om het waardeoordeel dat aan een emotie of verlangen ten grondslag ligt te onderkennen. Waardeoordelen zijn meestal niet expliciet en in woorden uitgedrukt. Uw oordeel is meestal impliciet en juist niet in woorden gedacht. U denkt niet bewust: ‘Go wat zien die koekjes er lekker uit, ik lust er wel één’. Nee uw hersenen geven het impliciete oordeel dat het koekje lekker is en binden daar dan meteen een verlangen en een hongergevoel aan vast. Na een poosje wordt het herkennen van dergelijke impliciete waardeoordelen vanzelf makkelijker. U moet niet proberen u tegen die oordelen te verzetten. Constateer hun aanwezigheid op een afstandelijke manier. Epictetus adviseerde zijn leerlingen om eerst te leren dergelijke gedachten (of impressies zoals hij ze noemde) te herkennen. Ze daarna even te laten betijen zodat de scherpe kantjes ervan af zijn. Om er vervolgens met een rationele blik opnieuw naar te kijken. Het is misschien zelfs een goed idee om sommige waardeoordelen helemaal uit te stellen tot een later moment op de dag. Bijvoorbeeld het oordeel dat de kritiek die uw baas op uw werk heeft slecht is. Stel uw oordeel uit tot een moment in de avond en bekijk dan of er inderdaad reden is om angstig of kwaad te worden. Dit wordt in een volgende les verder uitgewerkt tot de speciale techniek van het zorgenuurtje.
Controle?
Dit is voor een stoïcijn de belangrijkste vraag. Gaat het om iets waar ik controle over heb of niet? Ook dit zal in het begin een lastig te beantwoorden vraag zijn. Maar na een tijdje zal het steeds makkelijker gaan. U zult al gauw ontdekken dat de mening van anderen over uw werkprestaties iets is waar u geen invloed over hebt. Waar u wel controle over heeft is uw emotionele reactie op de kritiek van uw baas en de acties die u in de toekomst gaat ondernemen. Misschien blijkt nadat u één en ander ’s avonds nog eens overwogen hebt dat de kritiek terecht is en dat u iets moet ondernemen om uw werk te verbeteren. Of u komt er achter dat de kritiek onterecht is en dat u uw baas moet proberen uit te leggen waarom dat zo is. Als u inderdaad fouten hebt gemaakt dan kunt u daar nu toch niets meer aan doen. Het verleden is één van die externe dingen die buiten uw controle liggen. Voor een stoïcijn is de vraag essentieel of je ergens wel of geen controle over hebt. Probeer de gebeurtenis dus zo goed mogelijk te analyseren en beschrijf over welke aspecten u wel en over welke aspecten u geen invloed hebt. Geef procentueel aan hoeveel controle u over ieder aspect van de situatie hebt. Dus bijvoorbeeld de kritiek van uw baas 0%, uw gevoel van kwaadheid 100%.
Handeling
Beschrijf tenslotte wat u gedaan hebt. Was het verstandig wat u deed? Of was het juist dom en contraproductief? Wat waren de gevolgen van uw handelen? Waren ze gunstig of maakten ze de situatie juist erger? Was uw handelen in overeenstemming met de door u gekozen ethische principes of juist niet? Zo niet, hoe zou u het in de toekomst beter kunnen doen? Wees mild voor uzelf. U kunt er nu toch niets meer aan veranderen.
Wees steeds op uw hoede voor de waarschuwingssignalen die aangeven dat er een ongezonde emotie of verlangen op de loer ligt. U moet ondertussen een aardig overzicht hebben van situaties die u vervelende emoties opleveren en ook de lichamelijke signalen die voor u de voorbode van een emotionele ‘crisis’ zijn zult u nu wel redelijk op een rijtje hebben. Probeer die emoties in de knop te smoren. Als ze de kans krijgen zich volledig te ontwikkelen wordt het een stuk moeilijker om ze nog te bestrijden. Probeer afstand te nemen van de gebeurtenis en de ontstane emoties en verlangens. Doe een stap naar achteren en observeer uw eigen gedachten en emoties alsof die van een ander zijn. Experimenteer met kleine, voorzichtige gedragsveranderingen en kijk of die een beter resultaat opleveren. Op die manier kunt u langzaam maar zeker een stabielere en rationeler emotioneel leven opbouwen. Vreemd genoeg is deze eeuwenoude stoïcijnse methode nu het favoriete instrument van de moderne psychologie om mensen met destructieve emoties te leren omgaan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten