De wereld valt dus in te delen in een extern deel waar u geen invloed op kunt uitoefenen en een intern deel waarover u wel de volledige controle hebt. Alles wat u in die externe wereld overkomt en alles wat u daar wilt ondernemen is aan het noodlot onderhevig. Externe doelen zijn altijd geheel of op z’n minst gedeeltelijk afhankelijk van factoren waar u geen controle over hebt. U kunt alles doen wat in uw vermogen ligt maar geluk en toeval spelen een niet weg te poetsen rol bij dit soort doelen. Als stoïcijn wilt u dan ook niet in de eerste plaats uw externe doelen bereiken. Nee u wilt in de eerste plaats uw best doen om dat doel te bereiken. U stelt zichzelf geen extern doel, maar een intern doel. Een doel waar u wel volledige controle over hebt. Dat betekent dus dat u ook als u die ene o zo belangrijke wedstrijd ondanks al uw inspanningen verliest niet teleurgesteld hoeft te zijn. Het betekent ook dat u zich niet druk hoeft te maken als u uw baas om opslag vraagt. U hebt immers aan uw interne doelstelling om uw uiterste best te doen voldaan. Door u zelf interne in plaats van externe doelen te stellen kunt u zoals Epictetus het zei: nooit gehinderd of belemmerd worden.
Oefening: De internalisering van uw doelen
Bij alles wat u onderneemt, bij ieder doel dat u zich stelt moet u zich voortaan voorhouden dat het er niet om gaat om uw doelstellingen te bereiken. Het enige dat u zich moet voornemen is dat u uw uiterste best zult doen om die doelstelling te behalen. Het beoogde eindresultaat is dan niet langer uw doel, maar uw doel is uw wil en inzet. Het gaat om uw instelling en uw inspanningen niet om het eindresultaat. Er kan altijd iets gebeuren dat uw plannen dwarsboomt, maar het is onmogelijk om uw wil om uw best te doen te frustreren. Niet het resultaat telt, maar uw bedoelingen en inspanningen. Net als bij het taoïsme is ook voor een stoïcijn de weg ergens naar toe belangrijker dan de bestemming. Als het u lukt om niet het resultaat maar uw inzet als het belangrijkste te zien zult u, zoals Epictetus het zei, nooit meer falen en altijd slagen in uw plannen. Als uw inzet uw doel is, maakt het bereikte resultaat niet zo veel meer uit. U slaagt altijd in uw bedoelingen. En dat zou u zomaar een stukje gelukkiger kunnen maken.
Door telkens weer bij alles wat u doet in uw achterhoofd te houden dat het u helemaal niet om het eindresultaat gaat, maar om uw eigen inzet, voorkomt u de teleurstelling van een mogelijke mislukking. Maar dat is niet het enige voordeel van de internalisering van uw doelen. U traint tegelijkertijd ook uw karakter. U leert uzelf om uw uiterste best te doen ongeacht het resultaat.
Ook in deze oefening komt weer naar voren dat het ontzettend belangrijk is om het onderscheid tussen wat in uw macht ligt en wat niet goed te maken. In zijn beroemde roman ‘A man in full’ laat Tom Wolfe de hoofdrolspeler (Conrad) per ongeluk in contact komen met het ‘Encheiridion’ van Epictetus. De held van dit boek had in de gevangenisbibliotheek een spionageroman gereserveerd, maar kreeg het Handboekje van Epictetus geleverd. De aanvankelijke teleurstelling sloeg na wat geblader in dit boekje om in een shock, die zijn leven op zijn kop zette. In onderstaande passage legt hij een aan lager wal geraakte miljardair (Croker) uit wat Epictetus bedoelt met het onderscheid tussen wat je in je macht hebt en wat je niet in je macht hebt.
Well - I’m not the final word on this, Mr. Croker, but what the ancient Stoic teacher Epictetus is saying, it seems, to me, he’s saying that the only real possession you’ll ever have is your character and your ‘scheme of life’, he calls it. Zeus has given every person a spark from his divinity, and no one can take that away from you, not even Zeus, and from that spark comes your character. Everything else is temporary and worthless in the long run, your body included. You know what he calls your possessions? ‘Trifles’. You know what he calls the human body? ‘A vessel of clay containing a quart of blood’. If you understand that, you won’t moan and groan, you won’t complain, you won’t blame other people for your troubles, and you won’t go around flattering people. I think that’s what he is saying, Mr. Croker. (Wolfe, a man in full, 1998, p. 683)
Karaktervorming en deugdzaamheid hebben tegenwoordig een bijsmaak van conservatisme en reactionaire kleinburgerlijkheid. Voor de stoïcijnen had het die bijsmaak absoluut niet. Karakter was in hun ogen de kern van wat je bent. Dat wat er overblijft als uw baan, uw woning, maatpak, leuke gezinnetje en dure hybride auto wegvallen. Kortom uw persoonlijke identiteit los van welke maatschappelijke rol u ook maar speelt. Het is voor een stoïcijn dan ook heel belangrijk om zijn karakter te ontwikkelen. Karakter ontstaat voor een stoïcijn door het besef van het fundamentele onderscheid tussen de dingen waar u wel en de dingen waar u geen controle over hebt.
Als u er werkelijk van doordrongen bent geraakt dat u uw intenties (wil, oordelen en verlangens) onder controle hebt, maar de resultaten van die intenties niet, kunt u alles accepteren wat er maar gebeurt. Iedere uitkomst is goed. U weet immers dat u al het mogelijke hebt gedaan om uw bedoelingen te verwezenlijken. Als u door dingen buiten u om, zoals het gedrag van uw medemensen, niet slaagt in uw opzet kunt u dat zonder problemen aanvaarden. Vreemd genoeg richten mensen doorgaans juist al hun energie op de dingen die buiten hun macht liggen. Ik kan niet genoeg benadrukken dat het zinloos is om u maar steeds zorgen te maken en energie te steken in dingen waar u toch geen invloed op hebt. Het stoïcisme wil juist dat u uw aandacht richt op de dingen die u wel kunt beïnvloeden en voor het overige het universum gewoon zijn gang laat gaan. Het universum past zich echt niet aan uw wensen aan, het gaat volledig zijn eigen gang. Laat het universum doen wat het moet doen en richt u op de dingen waar u wel invloed op hebt. Dat bespaart u een heleboel overbodige zorgen en inspanningen. Epictetus maakt het duidelijk door een vergelijking te maken met mensen die een dobbelspelletje spelen.
“De buitenwereld is van nature neutraal, maar de manier waarop je er mee omgaat niet. Hoe kan je onverstoorbaar blijven en tegelijkertijd zorgvuldig en virtuoos zijn? Door naar dobbelaars te kijken. De dobbelstenen zelf zijn neutraal, ik kan onmogelijk weten hoe ze zullen vallen. Maar wat ik met de uitkomst doe dat is wel aan mij. Dat is ook in het leven je belangrijkste taak: onderscheid de dingen goed, weeg ze tegen elkaar af en zeg tegen jezelf: ‘over externe dingen heb ik geen controle, maar mijn oordeel is wel van mij. Waar moet ik goed en slecht zoeken? In mijzelf in datgene waar ik controle over heb’.” (Epictetus; Colleges II, hoofdstuk 5)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten