PRAKTIJK BOVEN THEORIE

Hoofdstuk 52 van het Handboekje van Epictetus

Het eerste en belangrijkste onderwerp van de filosofie is het in de praktijk brengen van levenswaarden, neem bijvoorbeeld het principe dat je niet mag liegen. Het tweede onderwerp van de filosofie gaat over de bewijzen, dus hoe je kunt bewijzen dat je niet mag liegen. Het derde onderwerp gaat over het vaststellen en beargumenteren van die bewijzen: Wat maakt dit een bewijs? Wat is dat eigenlijk, een bewijs, een conclusie, een tegenstelling, waarheid, onwaarheid?

Het derde onderwerp is dus nodig voor het tweede en het tweede voor het eerste. Maar het belangrijkste onderwerp, waar je dan ook alle tijd voor moet nemen, is het eerste. Wij doen het echter precies andersom, we richten al onze aandacht op het derde punt en verwaarlozen het eerste punt. Zo komt het dat we liegen terwijl we wel perfect kunnen bewijzen waarom we niet zouden mogen liegen.

Het lijkt er een beetje op maar toch is dit een andere indeling dan de in de inleiding behandelde drie ‘topoi’ van Epictetus’ filosofie. Het eerste onderwerp zou onder de ‘topos’ van het juiste handelen of de ethiek kunnen worden geschoven, het tweede en derde onderwerp uit dit hoofdstukje zouden dan onder de ‘topos’ van het juiste oordeel of de logica vallen. Epictetus wijst hier op de logische redeneringen die overal aan de stoïcijnse filosofie ten grondslag liggen. Je moet tenslotte eerst weten wat concepten als bewijs en waarheid inhouden voordat je er mee kunt beginnen om iets te bewijzen. Pas op het moment dat je iets kunt bewijzen kun je ook echt geldende levensprincipes voor jezelf opstellen.

Epictetus waarschuwt hier weer eens tegen de ivorentoren waar je als filosoof maar al te makkelijk in terecht kan komen. Hij wist dat het voor veel van zijn leerlingen heel verleidelijk was om zich te verliezen in complexe redeneringen en retorische hoogstandjes. De meeste filosofiescholen besteden hun tijd voornamelijk aan de formele kant van hun leer. Ze zijn tot in den treure bezig met het perfectioneren van hun redeneringen en het voeren van eindeloze theoretische discussies, maar ze vergeten daarbij waar het uiteindelijk allemaal om draait: de levenspraktijk. Het gaat Epictetus om het in het hier en nu, midden in de hectiek van de maatschappij, naleven van filosofische levenswaarden en veel minder om de theorie die daar achter ligt. Een theorie die bij de stoïcijnen trouwens wel prima doortimmerd was. De stoïcijnse logica wordt pas in de twintigste eeuw geëvenaard door onze moderne logica. Dat neemt echter niet weg dat voor stoïcijnen de nadruk altijd op de levenspraktijk is blijven liggen.