In het oude Athene was het Stoïcisme één van de vier grote filosofische scholen. Naast Plato's Academie, het Lyceum van Aristoteles en de tuin van Epicurus was de Stoa de vierde 'universiteit' van de antieke wereld. De enige universiteit die zijn lessen gratis en in het openbaar aanbood. Een kleine driehonderd jaar na zijn oprichting werd de Stoa polair bij de Romeinen. Aanhangers waren bijvoorbeeld de politicus, filosoof, wetenschapper annex zakenman Seneca, de slaaf Epictetus en de keizer Marcus Aurelius. We kennen het Stoïcisme vooral uit de werken van deze drie auteurs, die van de Oudheid via de Renaissance tot op heden onverminderd populair zijn gebleven.
Het Stoïcisme is een allesomvattende en behoorlijke complexe filosofie die alles omvat van metafysica, logica, fysica, astronomie tot grammatica en retoriek toe. Het werk van deze drie beroemde stoïcijnen richt zich echter vooral op de ethiek. Ethiek leek in die tijd nogal op wat wij tegenwoordig psychotherapie en levenscoaching zouden noemen. Ze geven advies over alles wat nodig is om een prettig, betekenisvol en gelukkig leven te kunnen leiden. De volgende vier centrale ideeën geven, volgens mij, een aardig beeld van de kern van het stoïcisme.
Deugd
Voor de stoïcijnen had deze term niets te maken met netjes en fatsoenlijk, de term stond voor een optimale mentale toestand. Een toestand van geestelijk welbevinden en intellectuele scherpte. Deugdzaamheid of, zoals ik het in een eerdere blog noem, virtuositeit, is het enige wat ons geluk kan garanderen. Dingen als geld, succes en roem zijn misschien wel leuk, maar hebben niets met een gelukkig leven te maken. Er is absoluut niets mis met deze zaken en ze kunnen zeker deel uitmaken van een goed leven, Seneca was zelfs een multimiljardair, maar ze hebben niets te maken met uw geluk. Het obsessioneel nastreven van dit soort zaken is doorgaans zelfs slecht voor uw mentaal welbevinden en leidt alleen maar tot stress en negatieve gevoelens.
Emoties
Volgens de stoïcijnen zijn onze emoties het gevolg van een waardeoordeel. Ze zijn het gevolg van de gedachte dat er iets slechts of goed gebeurd is of op het punt staat om te gebeuren. Veel vervelende en negatieve emoties zijn echter het gevolg van een verkeerde inschatting van de situatie. Maar doordat ze het gevolg zijn van ons eigen oordeel kunnen we er invloed op uit oefenen. Verander uw waardeoordeel en u verandert uw gevoelens. Er wordt altijd gedacht dat een stoïcijn zijn emoties onderdrukt of zelfs het bestaan ervan ontkent. Niets is echter minder waar, een stoïcijn kan een heel emotioneel mens zijn. Hij streeft er echter naar om zo min mogelijk vervelende emoties te voelen. Hij probeert zijn waardeoordelen over dingen en gebeurtenissen zo aan te passen dat hij zo veel mogelijk in een prettige mentale toestand verkeert.
De natuur
Een stoïcijn streeft ernaar in harmonie met de natuur te leven. Dit betekent niet dat hij ieder ochtend een praatje maakt met zijn geraniums of de boom om de hoek knuffelt. Nee hij is zich er sterk van bewust dat wij maar een heel klein onderdeel van een groter geheel vormen. Dat grotere geheel, de natuur, het universum, god of hoe je dat ook wilt noemen, is dan wel weer een organische bewust iets. Geen man met een baard op een wolk, nee dat nou ook weer niet. Maar wel iets met een vorm van bewustzijn en een soort doelgerichtheid. Iets dat veel meer omvattende is dan ons eigen bewustzijn, maar desalniettemin vormt ons eigen bewustzijntje een minuscuul onderdeel van dat veel grotere en totaal andere ultieme, want alles omvattend, geheel. Een geheel waar we geen enkele invloed op kunnen uitoefenen. Het volgt zijn eigen (natuur)wetten en processen waar de betekenis ons doorgaans van ontgaat en waar we niets aan kunnen veranderen. Voor een stoïcijn is het een troostende gedachte te beseffen dat er veel dingen zijn waar we geen of zo goed als geen invloed op kunnen uitoefen. Dingen die we gewoon moeten accepteren of ze nu leuk zijn of niet. Het leidt alleen maar tot totaal overbodige in zinloze negatieve emoties als je probeert tegen de loop van de dingen in te gaan. En het leven is al moeilijk genoeg zonder dat je achter windmolens aanjaagt.
Controle
Een aandachtig lezer zag het al aankomen. Het volgende en laatste kernpunt ziet op controle. Waar heb je als mens nog controle over als er zoveel dingen zijn die je volgens de stoïcijnen beter aan zich zelf kunt overlaten? Volgens de stoïcijnen hebben we uitsluitend controle over onze waardeoordelen en onze wil. Dat lijkt heel weinig, maar het betekent wel dat ons mentaal welbevinden, met andere woorden ons geluk, iets is waar we wel volledige zeggenschap over hebben. De ellendige toestand van de menselijke staat is grotendeels het gevolg van onze verwarring over de dingen die we controleren en de dingen die onze macht te boven gaan. Doordat we menen invloed te kunnen uitoefenen op de externe wereld raken onze verwachtingen telkens weer gefrustreerd en vallen we telkens weer terug in negatieve emoties. Emoties die we helemaal niet willen voelen en die we als we onze oordelen aanpassen ook helemaal niet hoeven te voelen.
Er valt nog heel veel meer over het Stoïcisme te vertellen en alles wat ik hier in kort bestek aankaart ligt oneindig genuanceerder dan ik het hier voorstel. Toch denk ik dat dit korte stukje een aardig beeld geeft van de manier waarop een stoïcijn tegen de wereld aan kijkt. Een manier van kijken die zoals uit hoe langer hoe meer onderzoek blijkt, de grootste kans biedt om een gelukkig leven te leiden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten