Beroof een bank van enkele tienduizenden euro’s en je loopt
een goede kans een jaar of tien in de cel te belanden. Leidt een bank en laat
door roekeloos winstbejag de wereldeconomie instorten en het ergste wat je kan
overkomen is een gouden handdruk van een paar miljoen.
Dubieuze en vaak ronduit illegale beleggingen hebben de
nationale en internationale economie ernstige problemen opgeleverd. De schandalen
volgen elkaar in hoog tempo op. De publieke verontwaardiging is groot, maar van
reële maatregelen om de bankiers en neoliberalen aan banden te leggen is geen
sprake. Een verontwaardiging en volkswoede die trouwens wel wat schijnheiligs heeft. De jongens
van het snelle geld in hun maatpakken en snelle bolides zijn immers jarenlang
de grote voorbeelden en de helden van onze wereld geweest.
Wat is er aan de hand? Waarom wil het maar niet lukken om
deze witteboordencriminaliteit aan te pakken? Veel van de dubieuze handelingen
zijn gewoon legaal, maar dat verklaart lang niet alles. Er blijven nog genoeg
witwaspraktijken, dubbele boekhoudingen, omkopingsschandalen en andere
frauduleuze praktijken over om een serieuze vervolging van onze bankiers mogelijk
te maken. En toch gebeurt dat niet. Ondanks een enorme publieke
verontwaardiging wil de juridische vervolging en bestraffing van deze mensen niet
van de grond komen. Ook een aanscherping van de regelgeving die
goochelpraktijken met miljarden aan banden zou kunnen leggen wil maar niet tot
stand komen. Ons gevoel voor rechtvaardigheid lijkt vast te lopen in een moeras
van grote internationale bedrijven. Een rechtstreekse bestraffing van een
bankrover is veel makkelijker. Het is duidelijk wat hij heeft gedaan en wie hij
heeft benadeeld. Het wordt stukken moeilijker om hetzelfde te doen bij een
ondoorzichtige organisatie waar honderden mensen in een ondoorzichtige brei
van transacties miljarden weten weg te toveren zonder dat er één persoon duidelijk verantwoordelijk voor is.
Onvoldoende regulering en ondoorzichtige handelspraktijken
maken de aanpak van de internationale financiële sector al een stuk moeilijker.
Daarnaast bestaat er ook nog het systeem van de lobbyisten. Voor iedere
volksvertegenwoordiger staan tientallen goed betaalde lobbyisten klaar om hem
of haar van hun belangen te overtuigen. Dit is een systeem dat op zijn minst op
de grens van het toelaatbare ligt en zoals uit allerlei omkopingsschandalen
blijkt regelmatig die grens overschrijdt. Gelukkig lopen niet alle volksvertegenwoordigers
achter het advertentiegeld van het bedrijfsleven aan. Toch leidt al die
verontwaardiging nog steeds niet tot echte veranderingen.
De hele machinerie komt knarsend en puffend tot stilstand. Een ding is in elk geval duidelijk om de boel weer op gang te krijgen: moet er iets fundamenteels veranderen
aan de heersende graaicultuur. De op het moment beschikbare middelen om het aan te pakken werken niet. Maar wat werkt dan wel? De teloorgang van het communisme heeft
ons geleerd dat overregulering tot een onwerkbare inefficiëntie leidt. Het geldbelust
neoliberalisme heeft inmiddels de hele wereld in een crisis weten te storten.
Wat blijft er nog over? Een nieuw moreelbesef? De waarden en normen van de
jaren vijftig hebben inmiddels ook wel afgedaan.
Het wordt tijd dat de neoliberale zakenman en de door lobbyisten achtervolgde politicus hun sociale
verantwoordelijkheid nemen. Het vergaren van zoveel mogelijk geld en luxe is
niet de enige waarde in het menselijk bestaan. Misschien is het tijd om terug
te grijpen op de antieken. De door Aristoteles uitgevonden en door de stoïcijnen geperfectioneerden deugdenethiek zou een goede ingang kunnen zijn.
In die deugdenethiek gaat het niet om het volgen van een setje waarden en normen, maar om het perfectioneren van je karakter. De deugd wordt op die manier een karaktertrek. De deugdenethiek van het stoïcisme biedt een systeem waarin de mens en de maatschappij centraal staan en niet alleen het
persoonlijk gewin. Net als in het liberalisme ben je als stoïcijn verantwoordelijk
voor je eigen ontplooiing, maar die zelfontplooiing moet je vervolgens wel in
dienst stellen van de maatschappij. Je kunt je niet rücksichtslos richten op
het verwerven van rijkdom, de mensheid als geheel staat altijd op de eerste
plaats. Een op deze manier deugdzame bankier zal dus niet alleen proberen de winst van zijn cliënten te maximaliseren om zo een zo hoog mogelijke bonus op te strijken. Nee hij zal vooral kijken naar de maatschappelijke functie van zijn bank. En ook een politicus zal zich niet langer voor het karretje van de lobbyisten laten spannen, maar keuzes maken die het algemeen belang dienen en niet het belang van de neoliberale zakenman.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten