Een vorm van verdriet die tegenwoordig wel een epidemie lijkt te zijn geworden is somberheid. Talloze mensen leiden aan één of andere vorm van deze negatieve emotie die kan variëren van een zware depressie tot onbestemde gevoelens van onbehagen. Somberheid is een emotie die de kansen om uw talenten en mogelijkheden te ontplooien ernstig beperkt. En zelfontplooiing is nu juist iets waar stoïcijnen zich bij uitstek op horen te richten. Stoïcisme is natuurlijk geen wondermiddel, en het is maar zeer de vraag of het u van een serieuze depressie kan genezen. Daar zijn psychiaters en medicamenten voor nodig. Maar toch heeft het ook op dat soort zwaardere obstakels weldegelijk een antwoord.
Het is natuurlijk niet zo dat alles zo maar weer in orde komt als u een paar stoïcijnse boeken leest en wat van de in dit boek beschreven oefeningen uitvoert. Zo werkt het nu eenmaal niet. Het stoïcisme werkt alleen voor mensen die ermee aan de slag gaan en er over blijven lezen en nadenken. Ook in de antieke tijd werd al beseft dat alleen aandachtige herhaling in staat was een langzame maar wel gestage verandering in gedrag en gemoedsbeweging te bewerkstelligen. Stoïcijnse filosofie is dus geen Haarlemmerolie maar helpt uiteindelijk wel.
Als u vatbaar bent voor gevoelens van somberheid of zelfs depressie is het van het grootste belang om uzelf en uw psychische conditie continu in de gaten te houden. Een kleine verandering in uw gemoedstoestand kan immers al leiden tot een nieuwe crisis. Als er iets is waar het stoïcisme de nadruk op legt dan is het wel op het constant alert zijn op uw eigen reacties en het permanent kritisch kijken naar de wijze waarop u op de wereld reageert. ‘Wat gebeurt er nu echt? Hoe interpreteer ik dat en vooral wat voel ik daarbij?’, zijn typische vragen die een stoïcijn zich telkens weer stelt. De stoïcijnen hebben dan ook een heel scala aan technieken waarmee u uw conditie in de gaten kunt houden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan oefeningen als de emotiecheck, het turven van passies, de bladeren in een beek meditatie en de bodyscan. Door deze stoïcijnse gerichtheid op het heden (vergeet de ‘hic et nunc’ oefening niet) kunt een nieuwe aanval zien aankomen en misschien zelfs in de kiem smoren.
Depressieve mensen zijn zich vaak, net als een stoïcijn, sterk bewust van zichzelf. Daar stopt de overeenkomst echter al meteen. Het verschil tussen een lijder aan depressies en een stoïcijn ligt vooral in het negatieve zelfbeeld dat door een depressie wordt opgeroepen. Als u aan somberheid lijdt, kunt u nooit voldoen aan de hoge eisen die u aan uzelf stelt. U piekert eindeloos over mislukkingen in het verleden, wat weer nieuwe echte of vermeende mislukkingen in het heden tot gevolg heeft. Ook de wereld zal zich nooit aan uw eisen van perfectie kunnen aanpassen. En hoe goed ze ook hun best doen, ook de mensen om u heen kunnen niet aan uw verwachtingen voldoen. Daarmee loopt u het levensgrote risico dat uw geliefden zich van u af zullen keren. Wat u dan alleen maar weer bevestigt in uw sombere zelfbeeld. Kortom, u komt in een vicieuze cirkel terecht waarbij uw beeld van uzelf en de wereld om u heen steeds negatiever wordt.
Het stoïcijnse onderscheid tussen de dingen waar u controle over hebt, zoals uw meningen, gevoelens en intenties, en de dingen waar u geen controle over hebt, zoals de externe wereld en andere mensen, kan helpen die vicieuze cirkel te doorbreken. De overtuiging dat u niet verantwoordelijk bent voor het overgrote deel van de dingen die er om u heen en met u gebeuren kan een gevoel van opluchting geven. Over uw bedoelingen hebt u macht, over de resultaten van uw inspanningen gaat de wereld en hebt u geen macht. Laat het universum, en daarbij horen ook andere mensen, doen wat ze moeten doen en beperk uzelf tot de dingen waar u wel invloed op hebt: uw intenties, uw meningen en uw gevoelens. Zodra u dat gaat beseffen heeft u al een belangrijke stap op weg naar een verbetering gezet.
De stoïcijnse doctrine dat u uw gevoelens zelf kunt kiezen, dat u door te denken wat u wilt ook kunt voelen wat u wilt, is voor sombere en depressieve mensen moeilijk te verteren. U herinnert zich waarschijnlijk nog wel het onderscheid tussen de pre-emoties van uw reptielenbrein die pas met de instemming van uw mensenbrein tot echte emoties worden. Het zijn uw gedachten, meningen en overtuigingen die uiteindelijk gaan bepalen of u instemt met de pre-emoties die uw reptielenbrein u voorschotelt. U denkt waarschijnlijk dat somberheid iets is wat u overkomt, het is een ziekte, een soort besmetting waar u niets tegenin te brengen hebt. Dat klopt echter niet, het zijn toch echt uw eigen gedachten die bepalen hoe u zich voelt en uw gedachten hebt u zelf in de hand. Met uw gedachten en overtuigingen kunt u uw gevoelens leren beheersen. Dat is allesbehalve makkelijk, maar niet onmogelijk.
De tegengiftechniek zou u hierbij kunnen helpen. Als u somber bent, zou u bijvoorbeeld kunnen proberen vrolijkere gedachten te hebben. U zou misschien hardop of in gedachten een vrolijk deuntje kunnen neuriën. Ik besef dat dat wel heel makkelijk klinkt en dat een dergelijke nep vrolijkheid enorm geforceerd over moet komen. Toch is het de moeite waard om het eens te proberen. Uw reptielenbrein is enorm sterk, maar heeft ze niet allemaal op een rijtje. Het is, bij wijze van spreken, het wat achterlijke neefje van uw mensenbrein. Door uw gezicht in een glimlach te dwingen en door geforceerd rustige en positieve gedachten te koesteren brengt u uw reptielenbrein in verwarring. Het kan het niet rijmen dat u glimlacht terwijl u zich rot voelt en uw reptielenbrein zal de afgifte van ‘somberheidshormonen’ doen afnemen. Met dit soort geforceerde oefeningetjes kunt u langzaam maar zeker uw sombere gedachten en daarmee uw sombere gevoelens terugdringen. Het is geen wondermiddel en helpt ook niet snel, maar het helpt wel. De hier beschreven variant van de tegengiftechniek werkt natuurlijk niet alleen bij somberheid maar kan ook bij de andere passies gebruikt worden.
Een ander aspect van het stoïcisme dat zou kunnen helpen is de gerichtheid op gemoedsrust. Het bereiken van gemoedsrust is één van de belangrijkste doelen van deze filosofie en dat is precies wat ook sombere en depressieve mensen wanhopig proberen te bereiken. Een stoïcijn probeert dit, zoals we hierboven zagen, te verwezenlijken door alert te zijn op negatieve emoties en die in de kiem te smoren en door iedere positieve emotie te koesteren. Een stoïcijn probeert alles wat er uit een prettig gevoel te halen valt er ook echt uit te persen. Klinkt behoorlijk hedonistisch, niet waar? En dat voor een filosofie die bekendstaat om zijn strengheid en somberheid.
Nog een aspect van het stoïcisme dat bij somberheid kan helpen is de techniek om tegenspoed bewust te gebruiken als een karakter oefening. Marcus Aurelius zei het zo:
“Het leven heeft meer weg van een partijtje worstelen dan van dansen. Je moet altijd bedacht zijn op een onverwachte aanval en stevig in je schoenen staan.” (Marcus Aurelius, Meditaties, boek VII, hoofdstuk 61)
Het stoïcisme beschouwt het leven als een trainingspartner bij het worstelen. Zo iemand wil je niet verslaan, maar probeert je wel sterker te maken. Hij haalt allerlei onverwachte trucjes met je uit om je te trainen en beter te maken. Kortom om je karakter te vormen. Door tegenslagen als een training te gaan zien, worden ze misschien wel minder moeilijk te dragen. De staf van Hermes verandert zo iedere tegenslag in een gouden kans om uw karakter te stalen.
Soms gebeurt er iets onverwachts waardoor u van slag raakt. Een dergelijke donderslag bij heldere hemel kan iemand die gevoelig is voor somberheid een flinke terugslag bezorgen. Voor dergelijke situaties helpt de stoïcijnse techniek die wel de ‘premeditatio malorum’, letterlijk ‘het slechte zien’ wordt genoemd. Het idee daarachter is, zoals we zagen, dat u zich regelmatig voorstelt dat er iets helemaal fout gaat. Door deze vorm van negatieve visualisatie een aantal malen te doen gaat u zich als vanzelf realiseren dat het voorgestelde scenario misschien wel wat minder erg is dan het op het eerste gezicht lijkt. U doet deze oefening bovendien onder het voorbehoud dat u zich realiseert dat u beschikt over de benodigde innerlijke veerkracht om met de situatie om te gaan. Een ‘erge’ gebeurtenis wordt een stuk minder erg als u er op voorbereid bent.
U kunt deze oefening het best met kleine ergernissen beginnen. Bijvoorbeeld met een lange rij voor de kassa op een moment dat u eigenlijk ontzettend veel haast hebt. Maar de oefening kan u ook voorbereiden op akeligere gebeurtenissen zoals de dood van een geliefde of zelfs uw eigen dood. Dat klinkt een depressief persoon misschien wel wat erg morbide in de oren. Ik voel me al somber, waarom moet ik me dan opzettelijk het ‘allerergste’ voor de geest gaan halen? Simpelweg omdat het helpt. Door u regelmatig een vervelende situatie in te beelden vermindert uw angst voor die situatie en bereidt u zich mentaal voor op een crisis. U bent er minder bang voor en bovendien ook nog eens beter tegen opgewassen. Daarnaast heeft de ‘premeditatio malorum’ ook nog een vrolijkere kant. Ze versterkt uw waardering voor de keren dat het allemaal wel goed gaat. Voor de keren dat u wel succes hebt en niet angstig of somber wordt.
Soms staan we onszelf in de weg. We willen ons leven wel verbeteren en weten zelfs waar we naartoe willen en hoe we dat zouden kunnen doen, maar toch kunnen we ons daar op de één of andere manier niet toe zetten. Somberheid en zelfs depressies houden ons tegen om een beter en prettiger leven te leiden. Stoïcisme wil mensen een andere manier bieden om tegen het leven aan te kijken. Het wil uw perspectief op uzelf en de wereld veranderen. Zo’n perspectiefwisseling maakt dat u zich beter staande kunt houden. Het stoïcisme biedt vaardigheden die u daarbij kunnen helpen. Vaardigheden die niet alleen van nut zijn voor sombere mensen, maar voor ons allemaal. Iedereen zal immers geconfronteerd worden met tegenslagen en moeilijkheden. Het is de moeite waard om ook bij sombere gevoelens eens een blik op het Stoïcisme te werpen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten