Ontbindende voorwaarden

 Als aanvulling op de in de vorige blog behandelde ‘premaeditatio malorum’ oefening kennen de stoïcijnen nog een andere techniek om u voor te bereiden op de mogelijkheid dat niet alles volgens verwachting verloopt. Ze willen dat u een ontbindende voorwaarde verbindt aan alles wat u van plan bent te doen. U wilt nieuwe schoenen kopen, maar verbindt daar de voorwaarden aan dat de winkel open is, dat ze iets naar uw smaak hebben en dat de weg niet opgebroken is. Dit is het beroemde ‘stoïcijnse voorbehoud’. Dit betekent dat u bij alles wat u onderneemt bij uzelf zegt ‘als het lot het wil’. ‘Ik ga deze brief op de post doen als alles goed gaat. Ik ga afstuderen in de kwantumfysica als het lot het toestaat’. ‘Ik ga die belangrijke klant binnenhalen, als het lot het toestaat.’

Seneca beschrijft deze techniek zo:

Ik zal die zeereis maken tenzij er iets tussenkomt. Ik zal tot praetor (rechter) verkozen worden tenzij er iets tussenkomt. Ik zal winst maken als alles goed gaat.

Het idee hierachter is dat niemand echt weet wat de toekomst ons brengt. Er kan een storm opsteken waardoor de zeereis niet doorgaat. De kans om tot rechter verkozen te worden kan door een veel populairdere kandidaat onmogelijk worden. En ook in de zakenwereld is niets werkelijk zeker. U kunt nog zo uw best doen en de omstandigheden kunnen nog zo gunstig lijken, u bent nooit helemaal zeker dat alles volgens plan zal verlopen. Seneca vraagt u niet om af te zien van uw plannen, maar om uw verwachtingen een klein beetje bij te stellen. Het valt nooit helemaal uit te sluiten dat het resultaat van uw inspanningen niet zal zijn waar u op gehoopt had. ‘Nisi si’ is de term die hij hiervoor gebruikt: tenzij er iets tussen komt. Een korte term in het Latijn die u in gedachten aan ieder nieuwe onderneming zou kunnen toevoegen. Door met het stoïcijnse voorbehoud uw verwachtingen een heel klein beetje bij te stellen kunt u onnodige teleurstellingen voorkomen. Een tegenvallende uitslag komt niet langer totaal onverwacht.

U geeft uw doelstellingen zo een ingebouwde airbag, een soort psychologische immuniteit tegen mislukkingen. Dat klinkt te mooi om waar te zijn, en dat is het waarschijnlijk ook wel een beetje. U kunt nog zo uw best doen om mentaal een ontbindende voorwaarde aan uw plannen te verbinden, maar het zal waarschijnlijk altijd wel moeilijk blijven om niet teleurgesteld te zijn als iets of iemand ze dwarsboomt. De stoïcijnen waren echter niet voor één gat te vangen en hadden daar een antwoord op bedacht.

Ze wijzen erop dat onze informatie over de externe wereld nooit helemaal perfect is en altijd in beweging blijft. De wereld is in beweging en de omstandigheden veranderen constant. Een stoïcijn moet er voor zorgen dat hij zich aanpast aan die veranderingen. Als hij erachter komt dat zijn oorspronkelijke doelstelling niet langer haalbaar is, dan moet hij zijn plannen bijstellen. Hij moet proberen de geestelijke behendigheid te verwerven om zijn plannen aan de heersende omstandigheden aan te passen. Een aangepast plan mislukt niet, hij is alleen anders. Om bij Seneca’s voorbeeld over een zee tripje te blijven: ‘ik plan een reis naar de zon, maar een staking op Schiphol maakt dat onmogelijk. Ik had al rekening gehouden met een mogelijke teleurstelling en pas mijn plannen aan door de trein in plaats van het vliegtuig te nemen. En als ook dat niet mogelijk is dan zie ik helemaal van mijn reis af en maak er een klusweekend in mijn huis van.’ Door uw plannen te veranderen bespaart u zichzelf de frustratie van een mislukking. U bent proactief en gaat direct aan de slag met een nieuw realistischer plan.

Door snel te schakelen en te reageren op nieuwe informatie kunt u uw doelstellingen aan de nieuwe situatie aanpassen. Het stoïcisme kan u niet beschermen tegen de slagen van het lot maar kan u wel leren uw teleurstellingen beter te incasseren en uw doelen sneller bij te stellen. We zijn nu eenmaal feilbare wezens en kunnen onmogelijk alle relevante feiten kennen. Wat de toekomst brengt is onzeker. Het stoïcijnse voorbehoud behoedt u voor meer frustraties dan nodig en helpt u om u sneller aan te passen aan veranderende situaties. Net als de vorige techniek is ook het voorbehoud niet perfect, maar het helpt u wel om rustiger te blijven in een onzekere wereld.