Het is een bekende en nogal controversiële stoïcijnse stelling dat er niets goeds bestaat buiten de virtuositeit. De beroemde biograaf Diogenes Laërtius beschreef het in zijn boek 'Leven en leer van beroemde filosofen' als volgt:
Ze zeggen dat van alle dingen onder de zon sommige dingen goed zijn, andere slecht en de meeste geen van beiden. De deugden (moed, zelfbeheersing en de rest) zijn goed; hun tegendeel (domheid, onrechtvaardigheid en de rest) zijn slecht. Alles wat niet gunstig of schadelijk is, is geen van deze twee: leven, gezondheid, plezier, schoonheid, kracht, rijkdom, roem, afkomst en hun tegendeel dood, ziekte, pijn, lelijkheid, zwakheid, armoede, slechte reputatie, ongunstige afkomst en zo… Dit soort zaken zijn noch goed, noch slecht maar onverschillig… Wat goed is, is volkomen gunstig en in niets schadelijk. Dingen als rijkdom en gezondheid kunnen daarentegen zowel ten goede als ten kwade gebruikt worden. Daarom zijn rijkdom en gezondheid dan ook niet volkomen goed. Ze beweren dat alles wat zowel goed als slecht aangewend kan worden niet werkelijk goed kan zijn. (Diogenes Laërtius; Leven en leer van beroemde filosofen; hoofdstuk 7, 101)
Alleen virtuositeit is echt volkomen goed. Alles wat ook slecht gebruikt kan worden kan onmogelijk helemaal door en door goed zijn. Iedereen wil graag een mooi, sterk en gezond lichaam hebben, maar zo'n lichaam kan ook gebruikt worden om mensen te beroven en in elkaar te slaan. Gezondheid is dus niet iets volkomen goeds.. Het is onverschillig. Als u gezondheid als iets goeds ziet, maakt u een verkeerd waardeoordeel, een denkfout. Een dergelijk verkeerd waardeoordeel leidt linea recta naar een passie, een vervelende emotie. En dat wil een stoïcijn zoveel mogelijk zien te voorkomen.
Het klinkt raar om gezondheid niet goed te noemen en pijn niet slecht, maar de stoïcijnen hadden een onweerlegbare redenering om dat te bewijzen.
Als x zowel goed als slecht aangewend kan worden, dan is x niet volkomen goed.
Alles behalve virtuositeit kan zowel goed als slecht aangewend worden.
Dus virtuositeit is het enige wat echt volkomen goed is.
Dit is slechts één van de vele redeneringen waarmee de stoïcijnen aantonen dat virtuositeit echt het enige werkelijk goede is. Het blijft contra-intuïtief, maar hun redeneringen zitten zo goed in elkaar dat ze niet zomaar terzijde geschoven kunnen worden. U zou misschien kunnen opwerpen dat propositie 1 twijfelachtig is. Het lijkt de lat voor 'goedheid' wel heel hoog te leggen. Het sluit een hele categorie aan zaken die meestal toch als 'goed' worden aangemerkt uit. Gezondheid, rijkdom, schoonheid en meer van dat soort zaken kunnen dan wel slecht worden gebruikt, maar zijn in de meeste situaties toch weldegelijk iets 'goeds'. Ze zijn dan misschien wel niet intrinsiek goed, maar ze zijn op z'n minst toch wel gedeeltelijk 'goed'. Zijn de stoïcijnen niet een beetje te streng met hun definitie van 'goed'?
De stoïcijnen blijven erbij dat u niet mooi, rijk en beroemd hoeft te zijn om een gelukkig en goed leven te leiden. Toch zijn ze iets minder streng dan u op het eerste gezicht zou denken. Aan bepaalde in wezen onverschillige en onbelangrijke zaken kan onder omstandigheden toch een zekere positieve waarde worden toegekend. Laten we om één en ander wat duidelijker te maken eens naar het volgende voorbeeld kijken.
Sieglinde heeft niets met opera. Het laat haar echt volkomen koud. Ze heeft er geen uitgesproken hekel aan, maar heeft er nog nooit echt naar geluisterd. Het fenomeen laat haar echt volkomen onverschillig. Als iemand haar zou uitnodigen voor Wagners 'Ring des Nibelungen' dan zou haar dat helemaal niets doen. Opera heeft voor haar geen waarde; het is iets onbelangrijks en onverschilligs. Siegfried, daarentegen, is dol op opera, en Wagners Ring is voor hem het summum van de menselijke cultuur. Hij zou helemaal uit z'n dak gaan als iemand hem kaartjes voor deze operacyclus zou aanbieden. Voor Siegfried is opera iets met een sterke positieve waarde; iets 'goeds'. Laten we vervolgens eens naar Siegmund gaan. Siegmund is een echte opera hater en de opera's van Wagner zijn in zijn ogen het ergste wat er op dat gebied ooit is gecomponeerd. Een bezoek aan één van zijn opera's zou voor hem echt een straf zijn. Opera heeft voor hem een negatieve waarde, het is iets 'slechts'. Siegmund en Siegfried hechten dus een waarde aan opera (een negatieve en een positieve waarde), alleen Sieglinde staat volkomen onverschillig tegenover een dergelijk muziekstuk.
U zult nu waarschijnlijk denken dat een oprecht stoïcijn het meest op Sieglinde zou lijken. Opera is iets onbelangrijks waar hij noch een positieve, noch een negatieve waarde aan hecht. Uw veronderstelling klopt echter niet. Chrysippus zegt zelfs dat het leven onmogelijk zou worden als je onverschillig zou blijven tegenover alles wat niet onder de definitie van virtuositeit valt. Van de voor een virtuoos leven onbelangrijke zaken, zijn er een aantal die wel degelijk een positieve waarde hebben. Siegfried mag gewoon blij zijn als hij kaartjes voor Wagner kan krijgen. Er is niets mis mee om te genieten van de dingen waar je waarde aan hecht. Het is heel natuurlijk en zelfs aanbevelenswaardig om te proberen gezond, sterk en welvarend te worden. Het is prima om de dingen die je leuk vindt na te streven en de dingen waar je een hekel aan hebt te vermijden. Het hier al dan niet in slagen is echter niet persé noodzakelijk om een goed en gelukkig leven te leiden. Hetzelfde geldt dus ook voor onbelangrijke zaken met een negatieve waarde. Ook als u lelijk, arm en ziek bent kunt u een gelukkig leven leiden. U bent liever mooi, gezond en rijk, maar absoluut noodzakelijk is dat niet om gelukkig te zijn. Cicero omschreef het zo:
Volgens Zeno waren alle andere dingen noch goed, noch slecht. Toch zijn sommige van die dingen in overeenstemming met de natuur en andere in strijd met de natuur. En daarnaast zijn er nog de echt volkomen onverschillige zaken. Hij leerde dat de dingen die in overeenstemming met de natuur zijn gewaardeerd moeten worden en een zekere positieve waarde hebben. De dingen die noch natuurlijk, noch onnatuurlijk zijn kun je links laten liggen. Ze hebben geen enkele motiverende kracht. (Cicero, Academica; i 36-37)
Volgens Chrysippus en Zeno zijn er dus voor een virtuoos leven onverschillige zaken die de moeite van het nastreven waard zijn. Sterker nog het is zelfs natuurlijk en in een beperkte betekenis goed om die dingen na te streven. Alleen virtuositeit is echt volkomen en onder alle omstandigheden goed, maar dat betekent niet dat u al het andere als onbelangrijk links moet laten liggen. De onbelangrijke zaken als gezondheid en welvaart zijn dan wel niet noodzakelijk voor een gelukkig leven, ze maken een leven wel een stukje prettiger. En als stoïcijn is er niets op tegen om u er voor in te zetten om die onverschillige zaken met een positieve waarde na te streven. Zolang u maar wel in uw achterhoofd houdt dat ze uiteindelijk niet onmisbaar zijn om gelukkig te zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten