Volgens de stoïcijnen kun je alleen helemaal je zelf zijn
door een leven te leiden in harmonie met de natuur. Dat is iets anders dan
terug naar de natuur. Het is ook iets anders dan het toegeven aan uw
instincten. Als baby en peuter gedraagt u zich nog volgens uw instincten en dat
is doorgaans nogal zelfzuchtig. Op het moment dat u de jaren des onderscheids
bereikt krijgt u het, niet minder natuurlijke vermogen om over de werkelijkheid
te reflecteren en gaat u het verschil tussen uw zelfzuchtige
overlevingsinstincten en rationele handelingen ontdekken. Dat betekent niet dat
de kille rede de plaats gaat innemen van uw instinctieve emoties. Zo werkt het
niet. Ook emoties zijn een vorm van rationaliteit. Het zijn oordelen over de
mate van wenselijkheid van een bepaalde situatie. Oordelen die juist of fout
kunnen zijn. Door het steeds beter ontwikkelen van uw rationele vermogens zal
ook uw oordeelsvermogen steeds beter worden. Dat betekent dat uw emoties steeds
rationeler en verstandiger worden. Het betekent niet dat er iets aan de inhoud
of intensiteit van die emoties verandert. De emoties zelf blijven hetzelfde. De
momenten waarop u ze ondergaat worden wel anders.
Zo zult u nog steeds bang zijn voor een wilde man die u met
bijl achter na zit, dat is een heel redelijke angst. Maar u zult uw irrationele
angst voor een klein muisje kwijtraken. Dit is een nogal banaal voorbeeld, maar
een beter oordeelsvermogen kan er ook voor zorgen dat u uw angsten om af te
gaan en voor een groep te spreken verliest. Rationele oordelen helpen u om
minder onnodige stress te ervaren, omdat u zich niet langer druk maakt om de
dingen waar u van weet dat u er toch geen invloed op kunt uitoefenen.
Het moet natuurlijk niet blijven bij het puur intellectuele
besef dat uw vervelende emoties vaak het gevolg zijn verkeerde oordelen. U zult
er ook naar moeten handelen en daar zit nou net de kneep. We weten vaak wel hoe
de vork in de steel zit, maar het volstaat nu eenmaal niet om ergens de
waarheid van in te zien. U zult keer op keer, in het begin tegen uw gevoel in,
moeten handelen alsof u een rationeel oordeel geveld hebt. In werkelijkheid
zult u nog steeds een angstig gevoel hebben bij het zien van dat muisje. Door echter
telkens weer te handelen alsof u niet bang bent zal uw rationele oordeel steeds
verder verweven raken met uw automatische instinctieve handelingsrepertoire. Uw
reptielenbrein zal aan uw nieuwe manier van omgaan met muisjes (of andere
irrationele emoties) gaan wennen en op een gegeven moment is uw muizenangst
volledig verdwenen.
Het leren leven als een stoïcijn heeft wel wat weg van het
leren fietsen of een muziekinstrument leren bespelen. In het begin moet u
ontzettend opletten en heel bewust bezig zijn met wat u doet. U moet aan alles
aandacht besteden en u constant afvragen waarom u het ook al weer op die manier
moest doen. U maakt voortdurend fouten en tot uw ergernis gaat het telkens toch
weer fout. Maar op een gegeven moment zorgt de herhaling er voor dat uw handelingen
automatisch verlopen en wordt fietsen, muziek maken of het vellen van een
correct emotioneel oordeel een tweede natuur. Op eens beseft u dat u uw
muizenfobie kwijt bent. Het echte stoïcisme komt neer op een ‘beetje’ theorie
en een heleboel oefening. Met de nodige zelfspot formuleerde Epictetus het zo:
“Je kijkt er niet vreemd van op dat je
om timmerman of stuurman te worden iets moet leren. Waarom denk je dan dat je
een virtuoos mens kunt worden zonder dat je daar iets voor hoeft te doen? […]
De boeken van de stoïcijnse filosofen staan vol met interessante praatjes, maar
wat hebben we daar aan? Stoïcijnen moeten hun theorieën niet alleen opschrijven,
maar vooral in praktijk brengen en daar wil het nog wel eens aan schorten.”
(Epictetus; Colleges; boek IV; hoofdstuk 4)
Voor een mens is rationaliteit volkomen natuurlijk. Het is
niet minder natuurlijk dan uw overlevingsinstincten. Sterker nog het is uw
sterkste en meest effectieve instinct. Dat neemt echter niet weg dat u er iets
voor moet doen. Om er goed gebruik van te kunnen maken zult u het moeten
trainen. Hoe beter uw rationele oordeelsvermogen functioneert hoe beter u zich zult
gaan voelen. Rationaliteit en gevoel vormen geen tegenstelling. Ze zijn in
wezen hetzelfde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten