STOÏCIJNSE COMPROMISSEN

De leraar van Epictetus, de stoïcijnse filosoof Musonius Rufus, stond bekend om zijn praktische inslag. Hij gaf zijn leerlingen werkelijk overal advies over. Adviezen die destijds trouwens behoorlijk vaak als behoorlijk controversieel werden aangemerkt. Zo vond hij dat slaven de gelijken waren van hun meesters en dat vrouwen in niets onder deden voor mannen. Vrouwen moesten volgens Musonius dan ook het zelfde onderwijs als mannen krijgen. Maar hij gaf ook adviezen over banale dingen zoals het knippen van je haar, alleen weghalen wat in de weg zit, de inrichting van je huis, mooie maar vooral degelijke en efficiënte meubels, seks, alleen met wederzijdse instemming, en voeding, makkelijk verkrijgbaar en makkelijk te bereiden.

Musonius vond dus dat je je niet te druk moest maken om de voor je virtuositeit onbelangrijke maar verder wel wenselijke doelen. Volgens hem is het prima om je er mee bezig te houden, maar je moet er niet al te veel energie in steken. Daar wordt je maar onnodig moe van. Niet alles is zo belangrijk als het zich laat aanzien. Een flinke dosis relativeringsvermogen is voor een stoïcijn onmisbaar. Musonius bracht zijn leerlingen bij dat de wereld zelden zwart-wit is, maar meestal grijs. Dat geldt zelfs voor levensdoelen en principes. Ook stoïcijnse principes botsen soms en u zult merken dat het vaak nodig is om compromissen te sluiten. Stel bijvoorbeeld dat u zich, met Musonius in gedachten, hebt voorgenomen om alleen nog maar eenvoudig en makkelijk verkrijgbaar voedsel te zullen eten. Uw partner wil echter uw trouwdag vieren met een romantisch etentje in een exclusief restaurant. U kunt er donder op zeggen dat wat u daar voorgeschoteld krijgt niet eenvoudig en makkelijk verkrijgbaar zal zijn. Moet u nu stug vasthouden aan uw principes en het romantisch etentje botweg van de hand wijzen? Een stoïcijn zou u voor gek verklaren als u dat deed. Dit is bij uitstek een moment om een compromis te sluiten tussen uw voedingsprincipes en de deugd van het zijn van een liefhebbende partner.

De stoïcijnse ethiek is vooral redelijk. Een stoïcijn weet dat het niet altijd en overal mogelijk is om aan al uw principes vast te houden. Sterker nog het is vaak zelfs onredelijk en absoluut niet virtuoos om dat altijd te willen doen. Musonius hamerde er telkens weer op dat het er niet alleen om gaat wat u doet, maar ook en vooral om de karaktereigenschappen die u nodig hebt om in de dynamische en ingewikkelde maatschappij waarin u leeft het hoofd boven water te houden. Er bestaan geen eenvoudige regels die u vertellen wat u wel en niet moet doen. Het leven is simpelweg te moeilijk om er altijd zeker van te zijn dat u op de juiste manier handelt. Het is onvermijdelijk dat u fouten en vergissingen zult maken.

U wordt aan alle kanten voor moeilijke soms zelfs onmogelijke ethische keuzes gesteld. U moet u kleden en u moet eten, maar waar komen die kleren en dat voedsel vandaan? Worden er mensen uitgebuit voor de kleding die ik draag, hoe zit het met het milieu en draag ik onbewust bij aan dierenleed, wat doet mijn bank met het geld dat ik op mijn rekening heb staan? Het stoïcisme helpt u met het verwerven van de karaktereigenschappen die nodig zijn om dergelijke belangenconflicten te kunnen hanteren. Het eist geen volmaakt gedrag en geeft geen onfeilbare antwoorden, maar het leert u hoe u dit soort en andere dillema’s op een redelijke en efficiënte manier kunt aanpakken. Volgens Musonius komt u er niet onder uit. U zult zo goed als altijd compromissen moeten sluiten. Absolute antwoorden zijn voor dwazen alleen die denken dat er altijd een duidelijke keuze bestaat tussen goed en slecht, tussen heiligen en monsters. De wereld is niet zwart-wit en het is dom en zelfs gevaarlijk om te denken dat dat wel zo is.