AMOR FATI

Eén van de belangrijkste eigenschappen van een mens is zijn wilskracht, zijn discipline, kortom zijn vermogen om beslissingen te nemen. Dat is tenminste wat ons verteld wordt en wat we denken te ervaren. Alles wat je tot nog toe bereikt hebt is tenslotte het resultaat van hard werken en het goed inzetten van je wilskracht. Eigenlijk verwachten we ook dat de wereld ons beloont voor onze inspanningen. Als we maar hard genoeg ons best doen dan krijgen we wat we willen. We krijgen een goede baan, een mooie partner en leuke kinderen. Sterker nog als we maar goed genoeg ons best doen vinden we zelfs dat we er recht op hebben.

Deze hele cultuur van wilskracht, hard werk en ambitie maakt het zo verdomd moeilijk om te accepteren dat de werkelijkheid niet zo in elkaar zit. Sterker nog in onze wereld van ‘jonge’, dynamische en vooral ambitieuze mensen is het ondenkbaar en zelfs een taboe om te verkondigen dat het zo niet werkt. Als je maar hard genoeg je best doet dan gaat alles je toch voor de wind. Het voelt zwak en je voelt jezelf een enorme loser als de dingen niet zo lopen als je wilt.

De stoïcijnse psycholoog Albert Ellis noemde dit ‘musturbation’. De foutieve en schadelijke overtuiging dat de dingen moeten (must) gaan zoals je wilt dat ze gaan. Een overtuiging net zo onproductief als echte masturbatie. Het voelt lekker, maar het brengt niets voort. ‘Musturbation’ weerhoudt je ervan om de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. Het geeft je een fata morgana van de wereld die telkens weer tot nieuwe teleurstellingen aanleiding geeft. Het ergste is dat je niet met de werkelijkheid aan de slag gaat zoals die echt is. Of die nu leuk is of juist heel vervelend.

Er gebeuren nu eenmaal vervelende dingen, het is niet altijd zonnig, mensen zijn nu eenmaal grof en soms zelfs kwaadaardig. Kortom: ‘shit happens’. Het is zinloos om je hier tegen te verzetten. Dat kost alleen maar energie en levert een hoop ergernis en verdriet op, zonder dat er ook maar iets in de wereld door verandert. De enige remedie hiertegen is acceptatie of te wel ‘Amor fati’. De Yoda van de klassieke wereld Epictetus zei het als volgt: ‘probeer niet alles volgens je wil te laten gebeuren, maar laat het gebeuren zoals het komt. Daar vaar je wel bij’. De stoïcijnen noemden dit de kunst van ‘apatheia’, de kunst van berusting. Horatio schreef hierover: ‘feras non culpes quod vitari non potest’, wat niet genezen kan worden, moet doorstaan worden.

Het begint ermee dat je accepteert wat het noodlot op je pad brengt. Je hoeft het niet leuk te vinden, maar je zal het ermee moeten doen. De werkelijkheid is het materiaal waar je mee aan de slag moet of je het nu wilt of niet. De stoïcijnen gebruikten nog een andere metafoor om dit te beschrijven. Je bent als een aan een kar vastgebonden hond. Je wordt meegetrokken waar die kar ook naar toe gaat. Je kunt je verzetten en naar links of naar rechts trekken of je hakken in het zand zetten, maar meegesleurd wordt je uiteindelijk toch. Die hond zou het een stuk prettiger hebben als hij in plaats van zich te verzetten met de kar mee zou gaan lopen. Misschien komen er onderweg nog wel wat interessante dingen langs.

Je hebt dus twee mogelijkheden: of je verzet je vanuit de stompzinnige illusie dat je de wereld kunt controleren, of je laat je mee voeren, geniet van het uitzicht en pikt onderweg zo hier en daar nog iets leuks mee. Want de volgende stap is dat je niet alleen maar accepteert wat de wereld je brengt, maar dat je zelfs leert te genieten van wat er gebeurt. Hoe moeilijk dat soms ook kan zijn. Dat is de echte stoïcijnse Amor fati.