Stoïcisme is niet gemakkelijk, het vraagt niet meer en niet
minder dan een totale karakterverandering. Het wil uw hele levenswijze op zijn
kop zetten. De oefeningen en tactieken zijn vaak moeilijk en kunnen zowel
intellectueel als emotioneel confronterend zijn. Neem bijvoorbeeld de techniek
van de negatieve visualisatie. Een oefening waarbij u zich zo levendig mogelijk
moet voorstellen wat er allemaal wel niet mis zou kunnen gaan. Of de ‘memento
mori’ techniek waarbij u over uw eigen dood en die van uw geliefden moet
nadenken. Het vergt heel wat wilskracht en doorzettingsvermogen om uw
weerspannige geest er toe aan te zetten om deze oefeningen regelmatig te
blijven uitvoeren. Laat u er niet door afschrikken dat de studie en vooral de
praktijk van het stoïcisme moeilijk is. U zult er na een tijdje vanzelf achter
komen dat juist een leven zonder deze levensfilosofie een stuk moeilijker en
zwaarder is. Het stoïcisme zal u heel wat zorgen en problemen die uw leven
behoorlijk kunnen vergallen uit handen nemen. Als u zelfs maar een fractie van
alle energie die u nu besteedt aan het verwerven van rijkdom en luxe, aan het
binnenslepen van die nieuwe order, aan het veroveren van een nieuwe liefde of
aan het krijgen van uw ‘moment of fame’ in de studie van het stoïcisme zou
steken, dan zou uw leven er al een stuk plezieriger uit gaan zien. De
stoïcijnse leraar Musonius Rufus zei het zo:
“Wat een moeite doen sommige mensen
niet om de vrouw van een ander te veroveren, terwijl anderen zich afmatten om
rijk te worden en weer anderen zich enorm uitsloven om beroemd te worden. En
allemaal verdragen ze die kwellingen nog uit vrije wil ook. Is het niet absurd
dat ze het wel kunnen opbrengen om al die ellende te ondergaan, maar zich niet
willen inspannen om een virtuoos mens te worden?” (Musonius Rufus; Colleges
VII-1)
Het leven ziet er voor een stoïcijn een stuk rustiger en
eenvoudiger uit dan voor de meeste mensen. Het geeft een richtlijn voor het
nemen van al uw beslissingen. U heeft een levensfilosofie waarbij u zich tot
doel gesteld hebt een virtuoos leven te leiden. Bij ieder dilemma waar het
leven u voor stelt kunt u kijken in hoeverre de keuze voor een bepaalde
richting u helpt uw levenswaarden te bereiken. Zonder dergelijke levenswaarden
zwalkt u maar wat rond. U loopt het risico uw leven te verdoen met pleziertjes
en modes van het moment. Pleziertjes die u misschien even genot opleveren, maar
die per saldo juist uitlopen op een ongelukkig en mislukt leven.
Veel potentiële leerlingen worden afgeschrikt door de
rigoureuze ethische standpunten die tot hun extreme conclusie worden
doorgevoerd. Het stoïcisme is een logisch goed doorwrocht systeem dat
pretendeert allesomvattend te zijn, maar dat niet altijd even makkelijk te
begrijpen is. Toch is het stoïcisme een heel ‘aardse’ religie die geen al te
gekke dingen van u zal verwachten. U hoeft echt niet uw huis te verkopen en
baan op te zeggen om in een ton te gaan wonen. Zo was de stoïcijnse filosoof
Seneca niet alleen een beroemd filosoof, maar ook nog eens de meest succesvolle
zakenman en, na de keizer, de rijkste man van het Romeinse Rijk. De stoïcijnse
filosoof Marcus Aurelius was zelf keizer en ja de filosoof Epictetus was een slaaf.
Deze laatste woonde in een klein hutje, maar de andere twee bewoonden toch echt
luxueuze paleizen.
Als stoïcijns student zal er aan uw uiterlijke leven
waarschijnlijk niet eens zo heel veel veranderen. De veranderingen in uw
innerlijke leven zullen daarentegen behoorlijk extreem zijn. Uw manier van
denken en uw karakter zal veranderen en dat zal natuurlijk ook zijn weerslag hebben
op andere aspecten van uw leven. Uw vrienden en collega’s zullen u vreemd
aankijken en merken dat u aan het veranderen bent. Het is dan ook niet
verstandig om meteen met uw nieuwe levensfilosofie te koop te lopen. Mensen
zullen u bespotten en uitlachen als u ze vertelt dat u stoïcijn bent geworden.
Laat ze door uw daden zien dat u veranderd bent, maar vertel ze alleen over uw
levensfilosofie als ze u er ook echt naar vragen.
De keuze voor een levensfilosofie heeft wel iets weg van een
bekering, maar dan één zonder god en eredienst. En bovendien een bekering die u
volledig op eigen initiatief onderneemt en die geen gehoorzaamheid of
aanvaarding van allerlei dogma’s van u vraagt. In tegendeel van een stoïcijn
wordt verwacht dat hij zelf nadenkt en het is een filosofie met open grenzen
die zich ontwikkelt en constant in verandering is. Wilt u zich bekeren tot deze
levensfilosofie? Durft u het aan om een stoïcijns filosoof te worden? De
kreupele slaaf Epictetus zei het zo:
“Zo vriend, jij wil dus Olympisch kampioen
worden. Ik ook, dat zou geweldig zijn! Maar kijk eerst eens wat dat zou
betekenen. Je moet je aan een strenge training onderwerpen. Je kunt niet zomaar
eten waar je zin in hebt. Gebak en zoetigheid zijn uit den boze. Je moet trainen
op de voorgeschreven tijden. Wat voor weer het ook is. Je mag geen frisdrank of
alcohol drinken. Je moet je volledig aan je trainer overleveren. Bij
wedstrijden kan je je pols verdraaien, je enkel verzwikken en lelijk vallen en
bij dat alles ook nog eens verliezen. Laat dit goed tot je doordringen voor je
met sporten begint. ……
Als je sporter wilt worden kijk dan naar je armen, je dijen en je heupen. Niet
iedereen is overal even goed in. Als je filosoof wilt worden kijk dan eerst
naar wat dat inhoudt, en kijk daarna naar jezelf. Kan je het aan? Ben je bereid
de prijs te betalen?” (Epictetus, Handboekje, hoofdstuk 29).
Bent u bereid de prijs te betalen? Makkelijk is het niet,
maar het levert u een gelukkig leven op waarvan u aan het eind van uw leven
weet dat u er uit hebt gehaald wat er in zat. Stoïcisme is leven in uitvoering.
Het is geen doel achter de horizon, maar iets dat u in het hier en nu direct moet
toepassen. We beginnen dan ook meteen met de eerste oefening.
Oefening: Een paar fundamentele vragen
Laten we meteen het diepe
induiken en een paar fundamentele ethische vragen stellen.
·
Wat betekent het
voor een mens om goed te zijn? Gaat het hier om hetzelfde soort ‘goed’ als een
goede auto of een goede hond? Als er een verschil is, waar bestaat dat dan uit?
·
Wat betekent het om
een goed en gelukkig leven te leiden? Heb je daar een bepaald minimum aan
comfort en spullen voor nodig? Een minimum aan gezondheid, carrière, relaties,
vrienden en dergelijken?
·
Is het noodzakelijk
dat je een goed mens bent om een goed en gelukkig leven te kunnen leiden? Of
kun je misschien ook als slechterik heel gelukkig worden?
·
Kun je een goed en
gelukkig leven leiden terwijl je ernstig ziek bent? Als je al je bezittingen
verloren hebt? Als je familie is omgekomen of ziek en ondervoed is?
Moeilijke vragen die u niet zomaar voor eens en voor altijd
hoeft te beantwoorden. De stoïcijnen hadden eenduidige antwoorden op deze
vragen. Voor een ‘hard line’ stoïcijn is het voor een goed en gelukkig leven
genoeg om een virtuoos mens te zijn. Dingen als bezit, gezondheid, relaties of
status zijn misschien wel leuk, maar niet vereist voor een goed en gelukkig
leven. Dat lijkt misschien moeilijk te geloven, maar in het vervolg van deze
cursus zal duidelijk worden dat ze daar heel goede redenen voor hadden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten