donderdag 28 december 2017

STOÏCIJNS PIEKEREN IN UW TOBHOEKJE



Iedereen piekert wel eens. U piekert waarschijnlijk vooral over dingen waar u moeite mee hebt of een beetje bang voor bent. Veel voorkomende redenen om te piekeren zijn bijvoorbeeld een examen, een bezoek aan de tandarts, moeilijkheden op het werk, problemen in de relatie of een kritische opmerking van een vriend. Natuurlijk is het nodig om zo nu en dan na te denken over de beste manier om bepaalde problemen op te lossen of te voorkomen. Stoïcijnse filosofen stimuleren hun leerlingen juist om de problemen en tegenslagen die ze ontmoeten op een zo rationeel en verstandig mogelijke manier tegemoet te treden. Dat betekent dat er grondig over moet worden nagedacht en dat er actief naar mogelijke oplossingen moet worden gezocht. Als er eenmaal een oplossingsrichting gevonden is, moet het daar wel bij blijven. Vanaf dat moment moet er gestopt worden met piekeren en begonnen worden met het werken aan de oplossing.

Er is dus niets mis met het nadenken over mogelijke problemen. Het wordt pas vervelend, wanneer u die gedachten niet meer kunt controleren. Wanneer gedachten over problemen u plotseling te binnen schieten. Dergelijke gedachten hebben de akelige neiging om zich op de meest ongeschikte momenten aan u op te dringen. En dan steeds opnieuw terug te komen en in een cirkeltje rond te draaien zonder tot een oplossing te leiden. Probleemoplossend denken is dan verworden tot piekeren. Piekeren is een zinloze activiteit die doorgaans niets oplevert. Het kost tijd en energie en gaat gepaard met gevoelens van angst. U bent bezorgd en vraagt zich steeds af “wat als…?”. Uw spieren spannen zich onnodig aan, u kunt zich slechter concentreren en u gaat zich uiteindelijk moe en lusteloos voelen. Uw gedachten gaan met u aan de loop en u verliest de controle. Kortom u voelt zich ellendig. Een situatie die de stoïcijnen juist zoveel mogelijk willen zien te voorkomen. Ze kenden dan ook verschillende anti-piekertactieken die u kunnen helpen uw sombere gedachten weer de baas te worden.

De belangrijkste tactiek zal u ondertussen wel bekend voorkomen. Piekeren is een schoolvoorbeeld van de situatie waarbij het niet de gebeurtenissen en dingen in de wereld zelf zijn die maken dat u zich ellendig voelt, maar uw meningen en verwachtingen over die dingen. Het is immers het piekeren over onzekere toekomstige gebeurtenissen dat maakt dat u zich rot voelt. De dingen waarover u zich zorgen maakt zijn nog niet gebeurd. De problemen waar u over piekert zijn nog helemaal niet aan de orde, het is zelfs maar zeer de vraag of ze zich ooit zullen gaan voordoen. Uw zorgen zijn niet meer dan een sombere gedachte, een hersenspinsel. U kunt een stapje terug doen om die gedachte eens beter te bekijken. Of uw pessimistische verwachtingen nu waar zijn of niet, voorlopig hoeft u er nog niets mee te doen. U bent gewoon een toeschouwer van de zorg of het probleem waar de gedachte over gaat, niets meer en niets minder. Neem afstand en aanschouw de ‘stream of consciousness’ van uw gedachten. Piekeren behoort definitief tot het verleden als u eenmaal van het besef doordrongen bent dat het uw meningen en verwachtingen zijn die bepalen hoe u zich voelt en niet de echte dingen uit de buitenwereld. Over die meningen en verwachtingen heeft u in principe de volledige controle. U heeft dus ook de controle over hoe u zich voelt.

De stoïcijnen waren zich er echter van bewust dat hun leerlingen dit misschien wel met hun verstand begrijpen, maar dat dit niet betekent dat ze zich het ook direct eigen hebben gemaakt. Weten hoe iets in elkaar steekt is niet hetzelfde als volledig beseffen en voelen wat het inhoud. De uitspraak ‘Don’t worry be happy’ wordt al snel een dooddoener voor iemand die zelf ook wel weet dat hij niet moet piekeren, maar er niets aan kan doen dat hij het toch doet. De stoïcijnen hadden gelukkig nog een aantal trucjes tot hun beschikking die u van dienst kunnen zijn in de periode voordat u een stoïcijnse wijze bent geworden.

Het begint met het leren herkennen van typische piekergedachten. Soms bent aan het piekeren zonder dat u er zelf erg in hebt. Wat eerst nog een doodnormale gedachtegang leek is op eens ongemerkt verworden tot somber getob. U zult vermoedelijk van uzelf wel weten over wat soort onderwerpen u zich het meest zorgen maakt. Wees alert als u merkt dat u weer eens over één van die probleempunten aan het mijmeren bent. Het is misschien een goed idee om een lijstje met de voor u relevante piekeronderwerpen te maken. U zou een dergelijk lijstje in uw stoïcijnse dagboek kunnen opnemen en kunnen turven hoe vaak u ergens op een dag of in een week over piekert. Dit helpt u niet alleen om in de gaten te houden hoe veel u tobt, maar heeft zelfs een therapeutische werking. Door het op te schrijven kunt u zich bewuster worden van uw problemen en misschien ook van de betrekkelijkheid van sommige daarvan.

U kunt piekeren ook herkennen aan een zekere vaagheid die vaak gepaard gaat met fantaseren. U stelt zich voor wat er allemaal wel niet fout zou kunnen gaan als de dingen waar u bang voor bent zouden gebeuren. Het heeft dan ook een hoog ‘wat als …’ gehalte. ‘Wat als …’ gedachten zijn niet persé verkeerd, het is verstandig om voorbereid te zijn op tegenslagen, maar dergelijke gedachten mogen uw leven niet gaan beheersen. Piekeren is namelijk een proces dat de neiging heeft om in cirkeltjes rond te gaan draaien waarbij telkens weer dezelfde gedachten worden afgedraaid. Het is een gedachtentrein die, eenmaal op gang gekomen, steeds hetzelfde traject volgt. U moet dan ook op uw hoede raken op het moment dat u merkt dat uw pogingen om een bepaald probleem op te lossen telkens weer op niets uitlopen. Dezelfde gedachtentrein komt regelmatig langs, maar gaat nergens naar toe. Roep als u merkt dat dat gebeurt keihard ‘STOP!’ in uw hoofd. Nooit hardop dat leidt maar tot verbaasde reacties uit uw omgeving. Door deze mentale uitroep, komt uw sombere gedachtentrein tot stilstand en kunt u uw gedachten een andere kant op leiden.

Misschien dat u er met deze ‘STOP!’ tactiek in slaagt de minder hardnekkige zorgen te verdrijven. Ook het bewust ontspannen van uw spieren of het in een glimlacht dwingen van uw gezicht wil nog wel eens helpen om een acute piekeraanval de kop in te drukken. Uw reptielenbrein valt met dit soort trucjes om de tuin te leiden. Het snapt gewoon weg niet dat je een ontspannen en vrolijk gezicht kunt trekken terwijl je je zorgen maakt. Het brengt uw reptielenbrein in de war en uw zorgen zullen van zelf een beetje verminderen. Serieuzere zorgen zult u er hooguit tijdelijk mee weten af te schrikken. Die hebben de nogal akelige neiging om zich even te verstoppen om later op een ongelegen moment terug te keren en zich dan met extra kracht weer aan u op te dringen.

Voor alles bestaat een geschikte plaats en tijd, ook voor piekeren. U moet echter zelf bepalen wanneer en waar u piekert. U bent de baas en niet uw reptielenbrein. De stoïcijnen raden u dan ook aan uw zorgen niet te onderdrukken, maar uit te stellen en een dagelijks ‘zorgenuurtje’ in te stellen. In plaats van dat de piekergedachten u overvallen gaat u ze bewust opzoeken en controleren tijdens de hieronder beschreven oefening van het zorgenuurtje.


Het zorgenuurtje:

U kiest een vast moment en een vaste plaats uit, speciaal voor uw zorgen. Dit persoonlijk piekermomentje in uw tobhoekje wordt het enige moment op de dag waarop u zichzelf toestaat om te piekeren. Als u op een ander moment door zorgen of angsten overvallen wordt kunt u die uitstellen. De zorg wordt niet onderdrukt en weggestopt, maar naar een later tijdstip verschoven. Een moment waarop u beter voorbereid met uw zorgen en angsten aan de slag kunt. Doe alsof u de zorg toespreekt en zeg in uzelf: ‘Ik zie je en neem je serieus, maar ik heb nu even geen tijd voor je. Ik vergeet je niet maar stel je uit tot mijn volgende ‘zorgenuurtje.’ Vergeet de zorg niet. Maak een notitie in uw hoofd of desnoods in uw dagboek en kom er tijdens uw volgende zorgenuurtje ook echt op terug. U stelt zo een vast tijdstip in waarop u de confrontatie met al uw huidige en toekomstige angsten en zorgen aangaat. Vergeet uw piekermomentje niet en gebruik hem ook echt om te piekeren. Pieker, maak u zorgen en noteer eventueel uw zorgen in uw dagboek. Als uitstellen niet lukt en u op een ander moment van de dag of nacht toch overmand raakt door zorgen, ga dan naar uw tobhoekje en besluit bewust om een kwartiertje te gaan tobben.

Als u eenmaal in uw tobhoekje zit en aan het piekeren slaat probeer dan het volgende stramien te volgen:

· Bekijk eerst het ergste scenario. Wat is het slechtste dat er zou kunnen gebeuren? Dat is meestal vrij makkelijk, daar piekerde u immers toch al over.

· Bekijk vervolgens het best mogelijke scenario. Wat zou er gebeuren als alles toch nog goed zou komen? Dit is doorgaans wat moeilijker.

· Ga dan na wat het meest waarschijnlijke scenario is. Probeer zo objectief mogelijk vast te stellen wat er echt te verwachten valt.

· Ga tenslotte op zoek naar de beste manier om met het probleem om te gaan. Bestaat er een oplossing en wat zou daarvoor moeten gebeuren? Of is het onoplosbaar en hoe kan daar dan het best mee omgegaan worden?

Benut uw zorgenuurtje dus ook om naar serieuze oplossingen voor uw problemen te zoeken. U kunt uw piekertijd zo gebruiken om plannen te maken. Misschien komt u er zelfs wel achter dat uw zorgen bij nader inzien wel meevallen en slaagt u erin om uw ‘wat als …’ gedachten om te zetten in een ‘so what’ gedachte. Er zijn natuurlijk ook zorgen waar geen oplossing voor bestaat. Het gaat om dingen waar u gewoon geen enkele invloed op hebt. Realiseer u dat dan terdege en gebruik één van de vele tactieken die de stoïcijnen gebruiken om te leren het onvermijdelijke te accepteren.