In onze jachtige wereld worden we constant overspoeld met boodschappen die ons vertellen wat we "nodig" hebben om gelukkig te zijn. Grotere huizen, snellere auto’s, de nieuwste gadgets, de lijst is eindeloos. Maar wat als ware tevredenheid niet gevonden wordt in het ‘meer bezitten’, maar juist in het ‘minder willen’? Dit inzicht vormt een belangrijk onderdeel van de stoïcijnse filosofie, een wijsheidstraditie die al meer dan tweeduizend jaar overleeft en vandaag relevanter is dan ooit. Terwijl onze maatschappij draait om groei, productiviteit en consumptie, bieden denkers als Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius een tegenwicht: echte vrijheid ligt niet in het vervullen van al onze verlangens, maar in het doorzien ervan. Om daarbij te helpen verdeelden de stoïcijnen verlangens in twee categorieën. De eerste groep bestaat uit de natuurlijke en noodzakelijke verlangens. De tweede categorie zijn de ‘kunstmatige’ verlangens die niet uit noodzaak ontstaan, maar uit sociale conditionering voortkomen.
Natuurlijk en noodzakelijk: De basis van ons bestaan
Laten we beginnen met de natuurlijke en noodzakelijke verlangens. Denk aan honger, dorst, seks en de behoefte aan beschutting. Dit zijn de basisbehoeften die essentieel zijn voor ons overleven en welzijn. De stoïcijnen erkenden deze behoeften volledig. Het is niet de bedoeling om ze te negeren, maar om ze te vervullen op een manier die ons niet tot slaaf maakt. Eten als je honger hebt, drinken als je dorst hebt, logisch en onvermijdelijk. Waar het om gaat, is dat we hier niet buitensporig aan hechten of ons geluk ervan laten afhangen. Het gaat dan om:
- Lichamelijke behoeften (eten, drinken, slaap, onderdak)
- Behoefte aan sociale verbinding (familie, vriendschap, gemeenschap, seks)
- Noodzaak van persoonlijke groei (zelfreflectie, leren, creativiteit)
Deze verlangens zijn eenvoudig te bevredigen en dragen bij aan een leven in harmonie met de natuur. Het doel is niet om ze te onderdrukken, maar om ze gecontroleerd te bevredigen zonder er emotioneel afhankelijk van te worden. Het zijn bij uitstek verlangens die u kunt cultiveren zonder er de controle over te verliezen. In tegendeel, u kunt ze zelfs tot een kunst verheffen waardoor de bevrediging van deze behoeftes een stuk bevredigender wordt. Denk aan het verschil tussen een snel broodje hamburger en een eenvoudig maar romantisch diner bij kaarslicht. Epictetus zei al dat geluk niet ligt in het hebben van veel spullen, maar in het hebben van weinig behoeftes. Zo leert het stoïcisme ons om te eten wanneer we honger hebben, maar niet te lijden onder culinaire verleidingen; om vriendschap te waarderen, maar niet te smeken om goedkeuring.
Overdadig of kunstmatig: De illusie van geluk
Met de tweede categorie komen we bij de verlangens die de stoïcijnen als overdadig of kunstmatig bestempelden. Ze zijn voornamelijk het gevolg van culturele en sociale conditionering. Dit zijn de verlangens die niet voortkomen uit een biologische noodzaak, maar gecreëerd worden door maatschappelijke verwachtingen, reclame en onze eigen onzekerheden. We hebben het hier over het najagen van:
Rijkdom: Altijd meer willen hebben, ongeacht hoeveel je al bezit.
Luxe: De drang naar steeds comfortabelere en extravagantere spullen.
Roem: De behoefte aan erkenning en bewondering van anderen.
Buitensporige genotzucht: Een constante zoektocht naar plezier zonder mate.
Het probleem met deze overdadige verlangens is dat ze een illusie van geluk creëren. Het zijn net zeepbellen: ze beloven geluk, maar barsten snel. Ze beloven vervulling, maar leiden vaak tot een vicieuze cirkel van ontevredenheid. Waarom?. Ze maken ons afhankelijk van externe factoren en die kunnen elk moment verdwijnen. Denk aan de in eerdere blogs besproken hedonistische adaptatie: ons vermogen om snel te wennen aan luxe, waardoor we steeds méér nodig hebben voor hetzelfde geluksgevoel. De nieuwste iPhone geeft eerst een kick tot hij over een maand ‘gewoon’ voelt. Bij kunstmatige verlangens maken we ons geluk afhankelijk van externe factoren waar we weinig controle over hebben. Rijkdom kan verdwijnen, luxe went snel, en roem is vluchtig.
De stoïcijnse vrijheid: Jezelf boven verlangens stellen
Hoe doorbreken we deze cyclus? Niet door alle verlangens te onderdrukken, maar door ze te onderzoeken. De stoïcijnen moedigen aan tot:
Zelfreflectie: "Waarom wil ik dit écht? Komt dit uit noodzaak of angst/ijdelheid?"
Vrijwillige eenvoud: Af en toe bewust zonder luxe leven om te ervaren: U hebt minder nodig dan u denkt.
Focus op wat u wél kunt controleren: uw eigen houding, waarden, reacties.
De kern van de stoïcijnse boodschap is dan ook niet het u ontzeggen van genot, maar het vrijmaken van uzelf van de dwang van deze overdadige verlangens. Het gaat erom dat u ze herkent voor wat ze zijn: niet-essentiële toevoegingen die uw interne rust kunnen verstoren.
Stel u voor dat u zo onafhankelijk bent van externe zaken dat uw geluk niet beïnvloed wordt door wat u wel of niet bezit. Dat is de stoïcijnse vrijheid. Het betekent dat u plezier kunt beleven aan comfort en schoonheid wanneer deze aanwezig zijn, maar dat u er niet onder lijdt als ze ontbreken. De stoïcijnen moedigen ons aan tot zelfreflectie. Waarom wil ik dit eigenlijk? Komt dit verlangen voort uit een werkelijke behoefte, of is het een uiting van ijdelheid, angst, of de drang om anderen te imponeren? Door kritisch te kijken naar onze drijfveren, kunnen we bewuster keuzes maken die leiden tot een leven van grotere sereniteit, onafhankelijkheid en, uiteindelijk, ware tevredenheid.
Dus, de volgende keer dat u merkt dat u verlangt naar iets nieuws of meer, vraag uzelf dan af: Is dit een natuurlijk en noodzakelijk verlangen, of een overdadige, kunstmatige wens? Uw antwoord kan weleens de sleutel zijn tot meer innerlijke rust en een leven van minder willen, maar meer zijn. Ware rijkdom is weten wat ‘genoeg’ is. De stoïcijnse les is geen pleidooi voor armoede en het u ontzeggen van plezier, maar voor mentale onafhankelijkheid. Het gaat er niet om nooit een luxe auto te kopen maar om dat te doen zonder er uw geluk van af te laten hangen. Wat denkt u? Zijn er verlangens waar u u van hebt losgemaakt, en hoe heeft dat uw leven beïnvloed?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten