Hoe leiden we een gelukkig en vervuld leven? De stoïcijnen hadden daar een kort en bondig antwoord op: Leef in harmonie met de natuur!
Maar hoe? En wat betekent "leven in harmonie met de natuur"? Hoe begint u te leven volgens de natuur? "Natuur" kan immers voor verschillende mensen verschillende dingen betekenen. We kunnen stellen dat woede, egoïsme of hebzucht "natuurlijke" emoties zijn. Betekent het volgen van de natuur dat u boos, egoïstisch of hebzuchtig zou moeten zijn? Het is "natuurlijk" dat we geld, bezittingen en macht nastreven. Betekent het volgen van de natuur dan dat we geld, bezittingen en macht moeten najagen? De instructie "volg de natuur" vertelt ons niet wat "natuur" is of wat het betekent om de natuur te volgen. We hebben een duidelijkere definitie van "natuur" nodig en hoe we die moeten volgen.
Volgens de stoïcijnen is de natuur alles wat er in het universum gebeurt. Ze zeggen dat dingen gebeuren door een reeks van oorzaken en gevolgen. Elk gevolg wordt de oorzaak van het gevolg dat daar weer op volgt. Ze stellen verder dat we geen controle hebben over deze keten van oorzaak en gevolg. Simpel gezegd kunnen we de natuur zien als de realiteit, de dingen die "met ons" of om ons heen gebeuren.
We worden ongelukkig wanneer ons denken en handelen niet in lijn zijn met die realiteit. Zeno legde uit dat we onszelf als het ware kunnen resetten om weer in harmonie te komen met de natuur. Denk bijvoorbeeld aan een plant die zich naar het zonlicht keert. Zo’n plant handelt daarmee volgens de natuur. Als een dier dorst heeft, zoekt het water. Als het honger heeft, zoekt het voedsel. In de levende natuur draait alles om zelfbehoud. We zien dit ook bij mensen. Zoals Chrysippus al opmerkte, is zelfbehoud aangeboren bij alle levende wezens. U grijpt instinctief naar de grond om uzelf op te vangen als u valt, net zoals een hert wegvlucht bij de eerste geur van een roofdier. Deze automatische aanpassingen sturen onze natuurlijke instincten.
Er bestaat echter een fundamenteel verschil tussen mensen en andere dieren. Instincten drijven dieren, dus ze hebben weinig of geen keuze over hun gedrag. Hun verzoening met de natuur is voorbestemd. Als u een hond schopt, zal hij u waarschijnlijk bijten, ongeacht wie u bent of wat de omstandigheden zijn. Maar als u een mens slaat, kan hij verschillende dingen doen: hij kan terugslaan, glimlachen, zich voornemen om later wraak te nemen, de aanval negeren, een subtiele wraakactie plannen, enzovoort. De menselijke natuur verschilt fundamenteel van de dierlijke natuur. Onze ratio maakt het mogelijk om uit verschillende opties te kiezen. We zijn veel meer dan dieren in staat een keuze te maken In hoe te reageren op wat de natuur ons voorschotelt. Maar we kunnen ook serieus op het verkeerde pad raken als we de verkeerde keuzes maken. En dat soort foute keuzes maken ons bijna per definitie ongelukkig.
Als een leven in harmonie met de natuur de weg naar geluk is, dan moeten we wel weten hoe we dat moeten doen. Marcus Aurelius herinnert ons eraan:
Dit moet je altijd in gedachten houden: wat is de aard van het geheel, wat is mijn aard als mens en wat is mijn eigen aard. (Marcus Aurelius, Meditaties)
Alles wat gebeurt, wordt geïnitieerd door onze aard als mens (wat we zijn), door ons persoonlijke zelf (wat we kunnen) of door het universum (wat ons overkomt). Daarom zou in overeenstemming zijn met de natuur betekenen dat we ons gedrag afstemmen op onze eigen natuur als mens, op het universum én op onze eigen, unieke persoonlijke natuur.
De natuur waarnaar men zou moeten leven, beschouwt Chrysippus als zowel de universele natuur als, in het bijzonder, de menselijke natuur. (Diogenes Laërtius)
Leven in harmonie met de natuur betekent dus een leven in overeenstemming met onze menselijke natuur, de natuur van het universum en onze individuele, persoonlijke natuur.
De drie naturen: Hoe stemmen we onszelf af?
Om in harmonie met de natuur te leven, richten we ons op drie cruciale aspecten:
Onszelf afstemmen op de menselijke natuur
We zijn gelukkig als we in overeenstemming zijn met onze eigen menselijke natuur en ongelukkig als we dat niet zijn. Maar wat is onze (menselijke) natuur? Wat maakt ons als mens uniek? Het kan niet onze fysieke kracht zijn (veel dieren zijn immers sterker dan wij). Het kan ook niet ons zwemvermogen zijn (vissen kunnen beter en sneller zwemmen). Het kan al evenmin ons vliegvermogen zijn (vogels kunnen vliegen, maar wij niet).
Maar er is één vermogen waarin we als menselijke soort echt uitblinken: ons redeneervermogen. Deze sterke goed ontwikkelde ratio is wat ons uniek maakt als mensen. We volgen onze natuur niet als we niet rationeel handelen. Om in overeenstemming te zijn met onze menselijke natuur, moeten we er dus voor zorgen dat onze gedachten en handelingen rationeel zijn.
Onszelf afstemmen op de natuur van het universum
Wat is de natuur van het universum? Volgens de stoïcijnen werkt de universele natuur via een reeks oorzaken en gevolgen. Het regent niet op uw picknick om uw dag te verpesten; het regent omdat water in de lucht condenseert en zich verzamelt in druppels die te zwaar worden om in de lucht te blijven hangen. De reden hiervoor is terug te voeren op eerdere oorzaken. Elk gevolg wordt een oorzaak voor het volgende gevolg.
We haten het misschien om ziek te worden, hebben een hekel aan de winter en klagen over slecht weer. Maar ziekte, seizoenen en stormen gebeuren volgens hun natuurlijke verloop, niet om ons te dwarsbomen. De universele natuur komt tot uiting in wat er met ons of om ons heen gebeurt. Het is wat we de realiteit of werkelijkheid noemen. Het is irrationeel om je tegen de realiteit te verzetten en te verwachten dat wat er gebeurt, niet gebeurt.
Eis niet dat de dingen gebeuren zoals je wilt; maar wens dat ze gebeuren zoals ze gebeuren, en je zult gelukkig worden. (Epictetus, Encheiridion)
Wanneer we rationeel handelen, zijn we afgestemd op onze menselijke natuur. Wanneer we ons niet verzetten tegen de realiteit, zijn we afgestemd op de aard van het universum. We komen in overeenstemming met de natuur wanneer we onze verwachtingen afstemmen op de realiteit door die te accepteren.
Onszelf afstemmen op onze persoonlijke, individuele natuur
Naast de universele natuur en de algemene menselijke natuur, heeft elk van ons ook een eigen, unieke persoonlijke natuur. Deze omvat onze specifieke talenten, onze aangeboren sterke punten, maar ook onze zwakheden en beperkingen. Om werkelijk in harmonie te leven, moeten we deze individuele natuur leren kennen en erkennen.
Het betekent dat we onze unieke gaven en aanleg moeten omarmen en ontwikkelen, in plaats van te proberen iemand anders te zijn. Als u bijvoorbeeld van nature creatief bent, zou het tegen uw persoonlijke natuur ingaan om een leven te leiden dat puur gericht is op routine en cijfers, zonder enige creatieve uitlaatklep. Als u juist analytisch sterk bent, zou het contraproductief zijn om u te forceren in een rol die veel emotionele expressie vereist waar u zich ongemakkelijk bij voelt.
Het gaat erom te ontdekken wie u werkelijk bent, wat u energie geeft en wat u uitput. Door te leven in overeenstemming met uw persoonlijke talenten en zwakheden, benut u uw potentieel optimaal en vermindert uw innerlijke frictie. Dit betekent niet dat u uw zwakheden moet negeren, maar ze juist moet erkennen en manieren moet vinden om ermee om te gaan of ze te compenseren, in plaats van u ertegen te verzetten.
We zijn gelukkig als we rationeel handelen, niet vechten tegen de realiteit, onze persoonlijke aard omarmen en loslaten wat we niet zijn. We zijn ongelukkig als we proberen dingen te controleren, en te handelen naar wat buiten onze controlesfeer ligt. De natuur volgen betekent rationeel zijn, de realiteit accepteren én je eigen unieke zelf zijn.
De stoïcijnen zeggen dat we om in harmonie met de natuur te leven, vier speciale vaardigheden moeten ontwikkelen. Deze vier vaardigheden staan bekend als de stoïcijnse deugden. Stobaeus zei het als volgt:
Vanuit een praktisch perspectief moeten we, om ons af te stemmen op de natuur, onze vaardigheden ontwikkelen op vier verschillende gebieden (Stobaeus 2.5b):
- Weten wat je wel en niet moet doen (wijsheid),
- Weten wat je wel en niet moet kiezen (matiging),
- Weten waar je wel en niet bang voor hoeft te zijn (moed), en
- Weten wat je aan wie moet toewijzen (rechtvaardigheid).
Deze vier speciale vaardigheden worden ook wel de kardinale deugden genoemd. Stoïcijnen zeggen niet dat het beoefenen van deze deugden tot geluk zal leiden, maar dat het beoefenen van die deugden gelijk staat aan geluk. Met andere woorden, we raken verwijderd van onze gelukkige staat wanneer we niet in lijn zijn met de juiste actie, de juiste keuze, het juiste onderscheidingsvermogen van waar we bang voor moeten zijn en de juiste kennis van hoe we anderen moeten behandelen. Wanneer we ons gedrag correct afstemmen op deze deugden, keert geluk terug. Wanneer ons denken en handelen in lijn zijn met deze vier deugden, volgen we de natuur en zullen we per definitie gelukkig zijn.
Oefening: Pas het stoïcijnse principe toe
In het stoïcisme gaat het niet alleen om de theorie, maar vooral om de praktijk. Probeer daarom deze eenvoudige oefening om het stoïcijnse principe van het leven in harmonie met de natuur toe te passen, om u nog bewuster te maken van alle drie de aspecten van "natuur":
1. Definieer uw menselijke natuur
- Schrijf een kracht of eigenschap op die een rationeel wezen definieert.
- Vind een manier waarop u uw dagelijkse handelingen op deze eigenschap kunt afstemmen.
2. Accepteer de aard van het universum
- Noem één recente gebeurtenis in uw leven die buiten uw controle lag.
- Reflecteer hoe u uw reactie kunt aanpassen aan de realiteit in plaats van u ertegen te verzetten.
3. Ken uw persoonlijke natuur
- Welke twee of drie talenten of sterke punten zijn uniek voor u?
- Welke zwakheden of beperkingen herkent u bij uzelf?
Bedenk een manier waarop u vandaag meer in lijn kunt leven met uw persoonlijke talenten, of hoe u op een constructieve manier kunt omgaan met een van uw zwakheden.
4. Beoefen de vier deugden.
Kies een van de vier stoïcijnse deugden (wijsheid, matigheid, moed of rechtvaardigheid).
Stel vandaag een klein, haalbaar doel dat deze deugd weerspiegelt (bijvoorbeeld geduld oefenen in een moeilijk gesprek, een verstandige beslissing nemen op basis van rede in plaats van impulsief te handelen).
Door deze drie aspecten van "natuur" (de universele, de menselijke en uw persoonlijke) te begrijpen en ernaar te leven, kunt u een diepere en meer vervullende harmonie bereiken. Welke van deze drie aspecten spreekt u het meest aan om vandaag mee te beginnen?