Wie ben ik? Wat moet ik doen? Wat is de zin van mijn leven? Vragen die na het lezen van de vorige paragraaf ongetwijfeld bij u op zullen zijn gekomen. U bent niet de enige. Deze vragen worden al sinds mensenheugenis gesteld. De wereld en onze kennis over die wereld veranderen constant. Ook onze pogingen om dergelijke existentiële vragen van een min of meer passend antwoord te voorzien zijn aan een permanente verandering onderhevig. Als mensen op zoek gaan naar de zin van het leven komt er meestal een soort van verhaal tevoorschijn. Een sprookje dat verklaart hoe het universum in elkaar steekt en wat onze rol in dat kosmische drama is. Religieuze sprookjes compleet met bovennatuurlijke wezens, slechteriken, helden en een climax met een goede afloop. Politieke sprookjes die u proberen wijs te maken dat uw land het belangrijkste en geweldigste is wat er ooit heeft bestaan. Liberale en economische verhaaltjes die u vertellen dat u een vrij en zelfstandig individu bent dat naar maximale consumptie streeft. Wetenschappelijke sprookjes die de wereld verbeelden met grafieken, tabellen en ingewikkelde berekeningen.
De meeste van die sprookjes zitten vol met gaten, inconsistenties en zijn soms zelfs ronduit onzinnig. Mensen geloven vaak in meerdere met elkaar tegenstrijdige verhalen. Neem de gemiddelde Trump aanhanger, die heilig gelooft in het bestaan van de christelijke god, een vurig lid is van de National Rifle Association en tegelijkertijd een gezonde afkeer heeft van elke vorm van ziektekostenverzekering voor de minder bedeelden. Die Jezus van hem was toch echt ietsje enthousiaster over het bijstaan van de armen dan over het recht om met dodelijke vuurwapens rond te mogen lopen. Het zijn onverenigbare sprookjes, maar mensen lijken er niet de minste moeite mee te hebben om heilig te geloven in wezenlijk inconsequente ideeën. Alleen de wetenschappelijke verhalen doen oprecht hun best om consistent te blijven.
Ook het moderne liberale sprookje dat tegenwoordig overal verteld wordt en zelfs wereldwijd de overhand lijkt te krijgen is allesbehalve consistent. Het klinkt verleidelijk de mens als autonoom, creatief en vooral vrij wezen. Die vrije keuzes en creativiteit zijn nog altijd het resultaat van miljarden neuronen die biochemische signalen met elkaar uitwisselen. U wordt opgeroepen om voor uzelf op te komen en zo uw eigen zelf te realiseren, maar dat ‘zelf’ en die vrijheid zijn hersenschimmen uit oeroude sprookjes. Het is, zoals we zagen, maar de vraag of die zo geroemde en belangrijke ‘vrije wil’ bestaat. U hebt natuurlijk wel degelijk een ‘wil’, u hebt verlangens en hebt soms de kans om die verlangens werkelijkheid te maken. Als u met ‘vrije wil’ de mogelijkheid bedoelt om te doen wat u wilt dan hebt u inderdaad een vrije wil. Maar als u met ‘vrije wil’ de mogelijkheid bedoelt om ook te willen wat u wilt dan hebt u geen vrije wil.
Als u zich seksueel aangetrokken voelt tot vrouwen dan hebt u inderdaad de mogelijkheid om al dan niet relaties met vrouwen aan te gaan, maar u hebt niet de mogelijkheid om u tot mannen aangetrokken te voelen. U kunt besluiten uw seksuele impulsen te onderdrukken, maar u kunt niet besluiten om ze te laten verdwijnen. Misschien dat u uit culturele of religieuze overwegingen besluit om van seksuele handelingen af te zien. Maar ook uw neiging om al dan niet religieuze gevoelens te hebben, kunt u niet in het niets laten oplossen. Dat vloeit voort uit allerlei culturele en genetische factoren, maar het is geen kwestie van vrije wil. Wat opgaat voor uw seksuele verlangens gaat op voor al uw verlangens en gevoelens.
Sta eens even stil bij de volgende gedachte die bij u opkomt. Waar komt die vandaan? Hebt u er zelf voor gekozen om die gedachte te hebben en hebt u hem toen pas gedacht? Natuurlijk niet. Tijdens deze cursus bent u er langzaam maar zeker achter gekomen dat u maar heel weinig zelf in de hand hebt. Eerst ontdekte u dat u de buitenwereld niet naar uw hand kunt zetten. Het is tenslotte niet aan u om te bepalen of het wel of niet gaat regenen. In een volgende fase besefte u dat u ook wat er in en met uw lichaam gebeurt niet in uw macht hebt. U kunt zelf niet bepalen of u ziek wordt of bepalen hoe hoog uw bloeddruk is. Vervolgens ontdekte u dat u zelfs uw eigen hersenen niet volledig onder controle hebt. U bepaalt niet wanneer uw neuronen vuren of wanneer bepaalde hormonen in uw bloedbaan worden losgelaten. Ook uw pre-emoties en daarmee uw eigen verlangens en afkeren hebt u niet onder controle. Het enige wat u wel zelf kunt controleren is uw reactie op die verlangens. Door de controle over die reactie kunt u desgewenst voorkomen dat een pre-emotie uitloopt op een echte grootschalige emotie.
Het besef dat u maar heel weinig zaken zelf in de hand hebt kan u helpen om wat minder obsessief met uw gevoelens en verlangens om te gaan. U hebt dan misschien wel geen ‘vrije wil’ in de traditionele betekenis, maar u kunt wel ontsnappen aan de tirannie van uw gevoelens en verlangens. Veel mensen hechten zoveel belang aan hun gevoelens dat ze de hele wereld aan die gevoelens proberen aan te passen. Ze willen carrière maken, bouwen fabrieken, destabiliseren het ecosysteem en beginnen oorlogen. De gemiddelde mens beseft niet dat al die eeuwige verlangens niets met hun ‘vrije wil’ te maken hebben maar het gevolg zijn van culturele en biochemische processen. U doet er verstandiger aan om niet iedere fantasie na te jagen, maar om u bezig te houden met het doorgronden van uw denken en bewustzijn.
Om uw bewustzijn echt te doorgronden zult u niet alleen moeten gaan beseffen dat er geen ‘vrije wil’ bestaat, maar ook dat er geen continu en blijvend ‘zelf’ is. Dat ‘zelf’ is een verzinsel dat de biochemische processen in uw hersenen telkens weer fabriceren en herschrijven. Er zit een verteller in uw hoofd die u vertelt wie u bent, waar u vandaan komt, wat er nu gebeurt en waar u naar toe gaat. Die innerlijke verteller vertelt u lang niet altijd de waarheid en heeft het regelmatig mis. Het creëert uw persoonlijke sprookje met favoriete trauma’s en dierbare momenten. Het probeert u te beschermen en maakt dingen mooier of soms ook lelijker dan ze zijn. Een sprookje dat vaak bar weinig overeenkomsten met de werkelijkheid vertoont.
Als u uzelf wilt leren kennen, moet u afstand leren nemen van uw persoonlijke ‘fantasie zelf’. Uw innerlijke verhaal is maar zelden eerlijk en geeft vooral een ideaal beeld. Kijk naar wat er echt in uw lichaam en uw bewustzijn gebeurt. Dan zult u verlangens, emoties en gedachten zien opkomen en weer verdwijnen zonder duidelijke redenen en zonder dat er een ‘zelf’ is die ze oproept of verjaagt. Realiseer u dat u niet die warboel van verlangens, emoties en gedachten bent die u ervaart en al helemaal niet dat aangeharkte en opgeleukte verhaaltje dat uw innerlijke verteller u achteraf voorschotelt. U ervaart ze, maar beheerst ze niet. U bent er niet de baas over en het is niet wat u bent. Het enige wat er van u overblijft is uw bewustzijn. Dat is wat u uiteindelijk bent. Meer is er niet.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten