MET DE DOOD VOOR OGEN

Op een dag zult u sterven. Daar bestaat geen enkele twijfel over. De natuur overspoelt ons met het bewijs van de sterfelijkheid van alle levende wezens. Voor een Stoïcijn is het belangrijk om dat feit regelmatig onder ogen te zien. Het gezegde ‘memento mori’ (denk er aan dat je sterfelijk bent) werd tijdens een triomftocht door een slaaf in het oor van de zegevierende Romeinse generaal gefluisterd. Doodsangst kan je geluk en gemoedsrust behoorlijk verstieren. Het is dan ook erg belangrijk daar iets op te vinden.

Epictetus leerde zijn studenten dat het niet de dood zelf is die je gemoedsrust verstoord maar de angst voor de dood. De enige manier om je echt te bevrijden van de slavernij van de passies is het overwinnen van je doodsangst. Alleen dan kun je je zelf echt vrij noemen. Hij formuleerde het als volgt:

‘Kijk, dat is het soort dingen waarin je je moet bekwamen: zorgen dat je weet waar je naar streeft en wat je wilt vermijden, en je daarvan door niets en niemand af laten brengen. Eens moet ik sterven: moet het nu meteen, dan sterf ik nu. Als het straks moet, dan eet ik eerst iets, omdat het nu etenstijd is, en dan sterf ik daarna wel. Hoe? Als iemand die teruggeeft wat van een ander is’.

Sterven is voor Epictetus het teruggeven van het leven dat je van de natuur te leen hebt gekregen. De dood is iets natuurlijks en onvermijdelijks. Je moet er op voorbereid zijn en het dan ook niet als iets onverwachts beschouwen. Wees er klaar voor om je lening op ieder moment op een waardige manier af te lossen. In paragraaf 17 van boek twee zegt Marcus Aurelius het zo:

“Wat je overkomt en toebedeeld wordt moet je aanvaarden, alleen al omdat je weet dat het daarvandaan komt, vanwaar je zelf gekomen bent. Je moet vooral de dood in vredige gezindheid afwachten, in de overtuiging dat die niets anders is dan het uiteenvallen van de elementen waaruit ieder levend wezen is opgebouwd. Als er voor de elementen niets angstaanjagends is in het voortdurend overgaan van de ene toestand in de andere, waarom zou je dan opzien tegen de verandering en het uiteenvallen van het geheel? Dat is toch volgens de natuur en wat volgens de natuur is, is nooit slecht".

Mediteren op de eigen dood is dan ook één van de belangrijkste stoïcijnse oefeningen. Het is een psychologische en ethische oefening die uw manier van denken en handelen op een fundamentele manier overhoop kan halen. Je hoort vaak dat mensen die oog in oog hebben gestaan met de dood hun leven volledig hebben omgegooid. De stoïcijnse meditatie op de dood beoogt een zelfde effect te bewerkstelligen. Door een stoïcijnse houding te leren aannemen tegen over uw eigen dood zal uw hele levenshouding veranderen.

Het klinkt allemaal wat somber en voor sommige lezers misschien zelfs wel morbide om zoveel aandacht aan je eigen sterfelijkheid te moeten schenken. Maar een stoïcijn is juist gek op het leven. Hij geniet met volle teugen van elk ogenblik dat hem gegeven is. Maar dat neemt niet weg dat hij altijd klaar is om te sterven. Hij accepteert zijn sterfelijkheid en aanvaardt zijn onvermijdelijke dood met waardigheid. Paradoxaal genoeg kun je niet echt leven als je beheerst wordt door angsten. En dat geldt in het bijzonder voor doodsangst. Je bent een speelbal van het lot zolang je je doodsangst niet kunt controleren.