Plezier als doel van het leven?

Vraag een hedendaagse filosoof naar het doel van het leven en de kans is groot dat je een vragende blik en een schouderophalen oogst. Filosofie lijkt in onze tijd soms een abstracte, wereldvreemde discipline geworden. Tweeduizend jaar geleden was dit wel anders. Toen waren filosofen het roerend met elkaar eens: de kern van de filosofie was het nastreven van een gelukkig en geslaagd leven. De hamvraag was dan natuurlijk: hoe bereik je zo’n leven? De verschillende antieke filosofische scholen boden elk hun eigen antwoord, maar ze deelden de fundamentele overtuiging dat dit de meest cruciale vraag van de filosofie was. Filosofie ging in de ogen van de oude Grieken in essentie over het bereiken van levensgeluk. Voor hen was de zin van het leven niet iets verhevens of esoterisch, maar juist heel praktisch: het zoeken en vinden van geluk in het dagelijks bestaan. De stoïcijnen vormden hierop geen uitzondering. Sterker nog, zij claimden dat hun levensfilosofie de meest betrouwbare weg naar geluk bood die er maar te vinden was. En, weet u, onze hedendaagse wetenschap lijkt erop te wijzen dat ze nog gelijk hadden ook.

Maar is zo’n handleiding voor een gelukkig leven eigenlijk wel nodig? We leven toch in de gelukkigste tijd ooit? Geluksonderzoek wijst immers uit dat we ons over geluk helemaal geen zorgen hoeven te maken. We zouden al overladen zijn met geluk en tevredenheid. Maar strookt dit wel met de realiteit? In geluksonderzoeken, en in het gangbare spraakgebruik, wordt geluk vaak gemeten aan de hand van een aantal basiscriteria. Gezondheid geldt bijvoorbeeld als een onmisbare voorwaarde voor geluk, net als materiële welvaart, een goed inkomen en een respectabele sociale status. Ook het hebben van een liefdesrelatie en een hechte vriendenkring worden traditioneel gezien als belangrijke pijlers van een gelukkig leven. Op het eerste gezicht lijkt het inderdaad goed gesteld met onze welvaart, gezondheidszorg en sociale netwerken. Maar voelen we ons ook daadwerkelijk zo gelukkig en tevreden als de statistieken ons willen doen geloven?

Ondanks alle rooskleurige rapporten, lijkt een diep gevoel van onbehagen wijdverspreid. Nog nooit werden er zoveel antidepressiva en kalmeringsmiddelen voorgeschreven als in de afgelopen decennia. Stress en een gevoel van chronische vermoeidheid zijn epidemisch geworden. Statistisch gezien zijn we misschien wel de gelukkigste generatie ooit, maar diep van binnen knaagt er iets. Doen we alsof we gelukkig zijn, uit schaamte om toe te geven dat we ons eigenlijk ongelukkig voelen? We hebben immers alles wat volgens de ‘geluksexperts’ nodig is: een comfortabel huis, een glimmende auto, exotische vakanties, een goedbetaalde baan en een fotogeniek gezin dat zo uit de wasmiddelenreclame lijkt te zijn weggelopen. Het zou toch niet anders mogen zijn dan dat we gelukkig zijn? Maar waar komt dan dat knagende gevoel van onbehagen vandaan? Schuilt de oorzaak misschien in de oppervlakkigheid van het geluk dat ons tegenwoordig wordt voorgespiegeld door de media, de glimmende brochures van vakantieparken en de perfecte plaatjes van lachende gezinnen in reclames? Een geïdealiseerde wereld vol met blije baby’s en vitale senioren, die de rauwe realiteit van poepluiers, slapeloze nachten, deadlines, irritante collega’s, files, eenzaamheid en ouderdomskwalen angstvallig verdoezelt. Is dit niet het bewijs dat de traditionele ‘ingrediënten’ voor geluk ontoereikend zijn?

De stoïcijnen waren ervan overtuigd dat het een fundamentele misvatting is om geluk te verwarren met materiële rijkdom, sociale contacten of plezierige ervaringen. Zij begrepen als geen ander dat het onmogelijk is om je altijd en overal prettig te voelen. Een constante, opgewekte stemming en de permanente afwezigheid van pijn, zowel fysiek als mentaal, is een illusie. De aanwezigheid of afwezigheid van externe factoren die een prettig gevoel geven, zoals fijne vrienden of een goedgevulde bankrekening, is onvoorspelbaar en daarom van ondergeschikt belang. Sterker nog, volgens de stoïcijnen spelen deze externe factoren helemaal geen cruciale rol in het bereiken van een stabiel en duurzaam geluksgevoel.

Waarom niet? Omdat deze factoren, zo argumenteerden de stoïcijnen, niet per definitie en onder alle omstandigheden een positief effect op ons geluk hebben. ‘Verkeerde’ vrienden kunnen je op het slechte pad brengen, rijkdom kan aanzetten tot destructieve verslavingen, overvloedig en lekker eten leidt tot gezondheidsproblemen, en zelfs lichamelijke kracht kan worden misbruikt voor geweld. Voor elk van deze traditionele ‘geluksfactoren’ is een schaduwzijde te vinden. De stoïcijnen zagen het als een tragische vergissing dat we ons zo hopeloos verkijken op de middelen om gelukkig te worden. Onze onwetendheid ondermijnt voortdurend ons streven naar geluk. Wie in zijn leven heen en weer slingert tussen hoop en vrees, euforie en verveling, verlangen en teleurstelling, verkwanselt zijn leven zonder ooit echte voldoening te vinden. Echt geluk, zo stelden zij, is een geestestoestand, een innerlijke gesteldheid die niet afhangt van gunstige externe omstandigheden of de bevrediging van steeds weer nieuwe verlangens.

De stoïcijnen begrepen dat zonder de juiste geesteshouding al die externe ‘geluksfactoren’ geen enkele positieve invloed hebben op ons welzijn. Iemand die depressief is, heeft niets aan vrienden, gezondheid, een villa met zwembad en alle comfort van de wereld. Omgekeerd kan iemand met een innerlijk evenwicht en een rustige geest, zelfs in armoede of ziekte, een gelukkig mens zijn. Onze westerse samenleving is vanuit materieel oogpunt ongekend ontwikkeld, maar dit biedt geen enkele garantie voor een authentiek, gelukkig leven. Onder het glanzende oppervlak van onze materiële welvaart schuilt een diepe put van mentale onrust en stress. Dit toont aan hoe allesbepalend onze geest is voor ons innerlijk welzijn.

Ruzie maken als een stoïcijn

In onze huidige, vaak hectische en complexe wereld, worden we voortdurend geconfronteerd met conflicten. Of het nu gaat om de dagelijkse dynamiek op de werkvloer, spanningen binnen persoonlijke relaties, of de vaak verhitte uitwisselingen op sociale media, conflicten lijken een onvermijdelijk onderdeel van het moderne leven. Deze conflicten kunnen variëren van kleine meningsverschillen tot diepe, slepende ruzies, en ze hebben gemeen dat ze vaak leiden tot stress, negatieve emoties en een gevoel van onbehagen. Hoe kunnen we op een constructieve manier omgaan met deze onvermijdelijke botsingen? Hoe kunnen we conflicten niet alleen overleven, maar ze zelfs gebruiken als een kans voor groei en verbetering?

De eeuwenoude filosofie van het stoïcisme biedt verrassend actuele en diepgaande inzichten voor deze uitdagingen. In een tijdperk waarin emoties vaak hoog oplopen en reacties impulsief kunnen zijn, biedt het stoïcisme een pad naar kalmte, helderheid en effectieve actie. Door de principes van deze filosofie te omarmen, kunnen we leren om emotionele reacties te temperen, situaties met een objectieve blik te analyseren en effectief naar duurzame oplossingen te zoeken. Dit artikel verkent hoe stoïcijnse inzichten praktisch kunnen worden toegepast in de hedendaagse conflictoplossing, en hoe ze ons kunnen helpen om niet alleen conflicten te managen, maar ook om innerlijke rust en veerkracht te ontwikkelen.

De kern van stoïcijns denken in conflicten

Stoïcisme is in essentie een filosofie die zich richt op het ontwikkelen van innerlijke kracht, zelfbeheersing en het accepteren van wat buiten onze directe controle ligt. Deze principes zijn verrassend relevant wanneer we te maken hebben met conflicten. Wanneer er een conflict ontstaat, is het gemakkelijk om overweldigd te worden door negatieve emoties zoals woede, frustratie of angst. Stoïcijns denken leert ons echter om in deze situaties kalm te blijven en ons te concentreren op wat we wél kunnen beïnvloeden: onze eigen gedachten en reacties.

De stoïcijnse filosoof Epictetus verwoordde dit treffend met de woorden: "Het zijn niet de gebeurtenissen zelf die ons van streek maken, maar onze oordelen over die gebeurtenissen." Dit betekent dat de manier waarop we een conflict interpreteren en erop reageren, bepalender is dan het conflict zelf. Een conflict kan inderdaad intense emoties oproepen, maar door een bewuste stoïcijnse mindset aan te nemen, kunnen we leren om deze emoties met een rationele en evenwichtige houding te benaderen. Dit stelt ons in staat om rustig en doordacht te reageren, zelfs wanneer de emoties bij de andere partij hoog oplopen.

Praktische technieken voor stoïcijnse zelfbeheersing tijdens conflicten

Hoe pakt u dat concreet aan? Stoïcijnen ontwikkelden verschillende technieken om innerlijke rust en zelfbeheersing te cultiveren, die direct toepasbaar zijn in conflictsituaties. Hier zijn enkele kernprincipes:

• Focus op wat u kunt beheersen: Een fundamenteel stoïcijns principe is het onderscheid tussen wat binnen en buiten onze controle ligt. In een conflict kunnen we onze eigen gedachten, emoties, en reacties beheersen, maar dat kunnen we niet bij de anderen. Die bepalen nu eenmaal zelf hun eigen gedachten, emoties en reacties. Daarom is de eerste stap om uzelf af te vragen: "Wat ligt binnen mijn macht om te veranderen in dit conflict?" Richt uw energie en aandacht uitsluitend op die aspecten. Dit voorkomt dat u energie verspilt aan het proberen te controleren wat oncontroleerbaar is, en stelt u in staat om effectief te handelen binnen uw eigen invloedssfeer.
  
  

• Accepteer wat u niet kunt veranderen: Er zijn veel aspecten van het leven en van conflicten die simpelweg buiten onze controle liggen. De handelingen en emoties van de andere persoon, de uitkomst van een beslissing die door anderen wordt genomen, of onverwachte gebeurtenissen die het conflict beïnvloeden. Dit zijn allemaal zaken waar we geen directe controle over hebben. Stoïcijnen moedigen ons aan om deze realiteit te accepteren. Acceptatie betekent niet passiviteit, maar het erkennen van de grenzen van onze invloed. Door te accepteren wat we niet kunnen veranderen, kunnen we onnodige frustratie en energieverspilling voorkomen en ons richten op constructieve actie.
  
  

• Observeer uw emoties zonder oordeel: Wanneer een conflict ontstaat, is het normaal om sterke emoties te ervaren. Woede, angst, frustratie, teleurstelling, het zijn allemaal menselijke reacties. De stoïcijnse benadering is niet om deze emoties te onderdrukken of te negeren, maar om ze te observeren zonder erdoor meegesleept te worden. Stel u voor dat u een toeschouwer bent van uw eigen emoties. Neem een stap achteruit en bekijk ze van een afstandje. Vraag uzelf af: "Wat voel ik precies? Waar komt deze emotie vandaan? Is deze emotie nuttig in deze situatie?" Door uw emoties objectief te observeren, in plaats van er impulsief op te reageren, creëert u ruimte voor een meer doordachte en rationele reactie.
  
  

• Negatieve visualisatie om te relativeren: Een krachtige stoïcijnse techniek is negatieve visualisatie. Dit houdt in dat u zich bewust voorstelt hoe een situatie nog erger had kunnen zijn. In het kader van een conflict, kunt u zich bijvoorbeeld voorstellen hoe het conflict zou escaleren, welke negatieve gevolgen dat zou kunnen hebben, en hoe de situatie erger zou kunnen worden als u niet kalm en rationeel zou reageren. Deze oefening helpt om uw huidige situatie te relativeren. Door te beseffen dat de situatie, hoe vervelend ook, potentieel erger zou kunnen zijn, kunt u dankbaarheid ontwikkelen voor wat u hebt en de huidige uitdaging in perspectief plaatsen. Het kan ook de motivatie versterken om constructief naar een oplossing te zoeken.
  
  

• Schort uw oordeel op en zoek naar begrip: In conflictsituaties is het een natuurlijke neiging om snel te oordelen over de andere partij. "Wat een klootzak!" is een typische impulsieve reactie. Stoïcijnen raden echter aan om oordelen op te schorten en in plaats daarvan naar begrip te streven. Voordat u conclusies trekt, stelt u uzelf vragen zoals: "Begrijp ik de positie van de ander wel echt? Welke drijfveren, angsten of belangen spelen hier een rol voor de ander? Zie ik de situatie vanuit het perspectief van de ander?" Door actief te proberen de ander te begrijpen, in plaats van direct te veroordelen, opent u de deur naar een meer constructieve dialoog en mogelijke oplossingen.
  
  

• Laat u leiden door redelijkheid en virtuositeit: Stoïcisme is een deugdethiek. Dit betekent dat het de ontwikkeling van virtuositeit (deugdzaamheid), zoals wijsheid, rechtvaardigheid, moed en matigheid, als het hoogste goed beschouwt.Vraag u tijdens een conflict af: "Wat zouden mijn belangrijkste levenswaarden in deze situatie betekenen?” “Hoe kan ik handelen op een manier die in overeenstemming is met mijn zelfgekozen waarden? “Wat is de redelijke en rechtvaardige manier om met dit conflict om te gaan?" Door u te laten leiden door redelijkheid en virtuositeit, kunt u voorkomen dat u impulsief of destructief reageert, en in plaats daarvan handelen op een manier die constructief, ethisch en in overeenstemming is met uw diepere waarden.

Deze technieken zijn erop gericht om te voorkomen dat u impulsief en emotioneel reageert, en om in plaats daarvan een meer weloverwogen, rationele en constructieve aanpak te bevorderen. Het is belangrijk te erkennen dat het toepassen van deze principes oefening vergt. Het is menselijk om u soms te laten meevoeren door emoties en woedend te reageren. Maar door bewust te oefenen met stoïcijnse technieken, kunt u geleidelijk aan meer zelfbeheersing ontwikkelen en effectiever omgaan met conflicten.

Maar stoïcisme beperkt zich niet alleen tot het beheersen van negatieve emoties in conflicten. Het biedt ook concrete strategieën voor daadwerkelijke conflictregulering en -oplossing. Moderne stoïcijnen passen de volgende principes vaak toe in hun pogingen om conflicten constructief op te lossen:

I. Vriendelijkheid en actief Luisteren:

Zelfs wanneer u geconfronteerd wordt met beledigend of agressief gedrag, is het stoïcijns ideaal om vriendelijk te blijven. Verlaag u niet tot het niveau van uw tegenstanders en ga niet schelden of beledigen. Dit is geen teken van zwakte, maar van innerlijke kracht en zelfbeheersing. Stoïcijnen geloven sterk in het belang van het begrijpen van anderen. Door vriendelijk te blijven, zelfs onder druk, en door actief te luisteren naar wat de andere persoon te zeggen heeft, voorkomt u misverstanden en creëert u een basis voor empathie. Denk daarbij aan het volgende:

• Stel open vragen: In plaats van direct in de verdediging te schieten of uw eigen standpunt te herhalen, stelt u vragen om de ander beter te begrijpen. "Kun je uitleggen waarom dit zo belangrijk voor je is?" "Ik merk dat je gefrustreerd bent, wat steekt je precies in mijn standpunt?" Dit toont oprechte interesse in het perspectief van de ander.

• Vat samen en controleer begrip: Nadat de ander heeft gesproken, vat u in uw eigen woorden samen wat u hebt gehoord. Vraag vervolgens of u het correct hebt begrepen. "Als ik het goed begrijp, zeg je dus dat... Klopt dat?" Dit bevestigt wederzijds begrip en voorkomt misinterpretaties.

II. Kalmte en rationaliteit bewaren:

Laat u niet meeslepen door escalerende emoties zoals woede of frustratie. Probeer de situatie zo objectief mogelijk te bekijken en te analyseren. Dit betekent niet dat u uw emoties moet negeren, maar wel dat u ze niet de controle over uw acties moet laten overnemen.

• Gebruik kalmeringstechnieken: Ademhalingsoefeningen, korte momenten van reflectie, of zelfs even fysiek afstand nemen van de situatie kunnen helpen om kalm te blijven.

• Stoïcijnse affirmaties: Gebruik korte, krachtige affirmaties om uw mindset te herijken. Een stoïcijnse affirmatie zoals "Dit is niet goed of slecht, maar slechts een neutrale gebeurtenis, een uitdaging om te overwinnen" kan helpen om afstand te nemen van uw directe emotionele reactie en de situatie in een breder perspectief te zien.

• Analyseer uw emotionele reactie: Neem een moment om uw emoties te analyseren. "Waarom voel ik me zo?” “Is mijn reactie gebaseerd op feiten of op mijn persoonlijke interpretaties?" “Zijn mijn interpretaties wel rationeel en realistisch?" Door uw emoties kritisch te onderzoeken, kunt u voorkomen dat uw reacties gebaseerd zijn op misverstanden of irrationele aannames.

III. Zoeken naar gemeenschappelijke waarden en doelen:

Stoïcijnen geloven in de fundamentele verbondenheid van de mensheid en streven naar harmonie en samenwerking. Zelfs in een conflict is het vaak mogelijk om gedeelde waarden, belangen of doelen te identificeren die het conflict kunnen overstijgen. Probeer deze te vinden en te benadrukken.

• Identificeer gedeelde belangen: "We willen allebei dat dit project succesvol is. Hoe kunnen we samenwerken om dat te bereiken?" "Hoewel we het over dit specifieke punt oneens zijn, zijn er misschien andere aspecten waar we het wél over eens zijn. Waar liggen die raakvlakken?"

• Focus op overkoepelende doelen: Zelfs in een persoonlijk conflict kunnen er overkoepelende waarden zijn zoals respect, eerlijkheid of een gezonde relatie die beide partijen belangrijk vinden. Door deze gemeenschappelijke grond te benadrukken, kunt u een basis leggen voor een constructieve oplossing.

Domheid en botte agressie lijken te regeren. Moderne stoïcijnse conflictoplossing is een bijzonder waardevolle benadering in een wereld die gedomineerd wordt door snelle emotionele reacties, polarisatie en miscommunicatie. Door het cultiveren van kalmte, redelijkheid, en een focus op begrip en gemeenschappelijkheid, kunt u niet alleen conflicten effectiever oplossen, maar ook groeien als individu. Het toepassen van stoïcijnse principes in conflicten is een vaardigheid die oefening en toewijding vereist. Maar de resultaten, zowel in uw persoonlijke als professionele leven, zijn het meer dan waard. Laten we daarom de wijsheid van de stoïcijnse filosofie omarmen en gebruiken om niet alleen onze eigen conflicten constructiever te benaderen, maar ook om bij te dragen aan een meer begripvolle en vredigere wereld.