In onze snelle en vaak overweldigende wereld zoeken velen van ons naar manieren om rust, helderheid en veerkracht te vinden. De oude filosofie van het stoïcisme biedt tijdloze wijsheden die hierbij kunnen helpen. Maar wist u dat er ook een minder bekende techniek is die perfect aansluit bij het moderne stoïcijnse gedachtegoed? Ik heb het over ‘illeïsme’.
Illeïsme is het gebruik van de derde persoon wanneer men over zichzelf spreekt. In plaats van te zeggen “Ik voel me boos,” zou u zeggen "[uw naam] voelt zich boos.” Hoewel het misschien vreemd klinkt, is deze techniek diep geworteld in zowel de taalgeschiedenis als psychologische en filosofische praktijken.
De term komt van het Latijnse woord ille, wat “hij” of “die daar” betekent. Grote denkers en schrijvers uit de oudheid gebruikten illeïsme als literaire stijlfiguur. Zelfs Julius Caesar beschreef zijn daden in de derde persoon in ‘De Bello Gallico', wat het narratief afstandelijker en objectiever maakte. Denk aan de beroemde uitspraak: "Caesar venit, vidit, vicit" (Caesar kwam, zag en overwon). Het is een techniek die door de geschiedenis heen door verschillende mensen is gebruikt, van schrijvers tot staatslieden. Ook tegenwoordig wordt het nog wel eens gebruikt. Atleten zoals Zlatan Ibrahimović ("Zlatan doet wat Zlatan wil") of personages zoals Gollum uit ‘Lord of the Rings’ ("Gollum haats het!").
Op het eerste gezicht lijkt het misschien wat excentriek of zelfs arrogant. Maar toch is het een verrassend effectieve techniek. De kracht van illeïsme ligt juist in het vermogen om een bepaalde afstand te creëren. Door over uzelf te spreken alsof u naar iemand anders kijkt, verandert u uw perspectief en creëert u een kleine, maar significante psychologische afstand tussen u en uw gedachten, emoties en acties. U kunt er iets objectiever tegenaan kijken.
In de moderne psychologie wordt illeïsme herontdekt als een krachtige vorm van emotionele detachering, het vermogen om uzelf als een buitenstaander te observeren, en zo minder reactief en emotioneel verstrikt te raken. Onderzoek door onder andere psycholoog Ethan Kross (Universiteit van Michigan) wijst uit dat mensen die illeïsme gebruiken tijdens introspectie:
Beter kunnen omgaan met stressvolle situaties,
emotionele zelfregulatie verbeteren,
beslissingen nemen met meer helderheid,
minder vatbaar zijn voor piekeren of rumineren.
Waarom werkt het? Simpel gezegd: door over uzelf te praten alsof u een ander bent, schept u ruimte tussen uw emoties en uw identiteit. U creëert een kleine maar cruciale afstand, waardoor u uw gevoelens kunt observeren in plaats van erin te verdrinken. Het lijkt dus ook voor u als moderne stoïcijn een waardevolle techniek om te gebruiken in uw praktijk.
Het lijkt een hedendaagse psychologische techniek, maar toch is het niet helemaal nieuw, ook de oude stoïcijnen kenden al methodes die veel op het illeïsme leken. Marcus Aurelius, Seneca en Epictetus, pleitten al voor het ontwikkelen van objectieve waarneming om meer innerlijke rust te kunnen verwerven. Ze benadrukten het belang van onderscheid maken tussen wat binnen en buiten onze controle ligt, en leerden om passies (negatieve emoties) te temmen met behulp van de rede.
Hoewel zij het begrip illeïsme niet letterlijk gebruikten, sluit de techniek naadloos aan bij stoïcijnse zelfdiscipline:
Marcus Aurelius schreef zijn stoïcijnse dagboek (Meditationes) op een toon die soms doet denken aan een buitenstaander die hem toespreekt.
Seneca beoordeelde aan het eind van de dag zo afstandelijk en objectief mogelijk alles wat hij die dag goed en verkeerd had gedaan.
Epictetus moedigde zijn studenten aan om hun eigen impulsen te onderzoeken alsof ze een ander analyseerden: met mildheid, maar ook met redelijkheid en afstand.
Waarom is deze techniek waardevol voor een moderne stoïcijn? Het stoïcisme leert ons het verschil tussen wat we kunnen controleren en wat niet. Onze eigen gedachten en reacties liggen binnen onze controle; externe gebeurtenissen doen dat vaak niet. Door illeïsme toe te passen binnen een stoïcijnse context, kunt u oefenen om emoties niet te onderdrukken, maar te observeren zonder meegevoerd te worden in de maalstroom van uw emoties. Illeïsme helpt ons hierbij op verschillende manieren:
Emotionele detachering: Wanneer we geconfronteerd worden met stress, frustratie of angst, kunnen we gemakkelijk overweldigd raken door onze emoties. Door in de derde persoon naar onszelf te verwijzen, zoals "Hij (of zij) voelt zich nu boos", kunnen we de emotie objectiever bekijken. Het is alsof je een scenario observeert in plaats van er middenin te zitten. Deze kleine afstand kan al genoeg zijn om niet volledig te worden meegesleept door intense gevoelens.
Rationele analyse: Het stoïcisme moedigt ons aan om logisch en rationeel te denken. Illeïsme kan hierbij helpen door u in staat te stellen uw eigen gedrag en beslissingen te analyseren alsof u een neutrale waarnemer bent. Bijvoorbeeld, in plaats van te denken "Ik moet dit doen," kunt u denken "Wat zou hij (of zij) doen in deze situatie?" Dit bevordert een objectievere beoordeling en kan leiden tot betere, meer bedachtzame keuzes.
Minder ego-gedrevenheid: Het ego kan ons soms in de weg zitten, leidend tot onrealistische verwachtingen, onnodige trots of onzekerheid. Door uzelf als een aparte entiteit te beschouwen, kunt u uw ego wat temperen. Het gaat niet meer alleen om "ik", maar om de acties en gedachten van de persoon die u toevallig bent. Dit kan leiden tot meer nederigheid en een grotere focus op deugdzame acties in plaats van persoonlijke lof.
Makkelijker gezegd dan gedaan, maar hoe past u zich dit nu toe in uw dagelijkse leven? Hier zijn enkele praktische stappen om illeïsme in uw dagelijkse routine te integreren:
1. Dagboek in de derde persoon
Gebruik illeïsme tijdens uw reflectiemomenten. Schrijf in een dagboek over uzelf in de derde persoon om meer inzicht te krijgen in uw gedrag en motivaties. "Vandaag reageerde zij ongeduldig." "Wat kan zij leren van deze ervaring?" Schrijf 's ochtends of 's avonds een kort stukje over uw dag of uw gemoedstoestand, maar verwijs naar uzelf niet met ‘ik’ maar met uw naam:
“Vandaag merkte Anna dat ze geïrriteerd raakte door de drukte op het werk." "Maar ze herinnert zichzelf eraan dat ze alleen invloed heeft op haar eigen reacties, niet op de omstandigheden.”
Dit helpt u om te reflecteren zonder over-identificatie met uw emoties.
2. Zelfgesprek in de derde persoon
Wanneer u merkt dat u vastzit in negatieve denkpatronen, probeer dan intern in de derde persoon te spreken. Bijvoorbeeld: "Waarom maakt hij zich hier zo druk om?" "Wat is de stoïcijnse reactie hierop?" Als u boos, verdrietig of gespannen bent, probeer dan een korte zelfreflectie hardop of in gedachten, bijvoorbeeld:
“Waarom voelt Pieter zich nu zo gefrustreerd?" "Wat zou hij iemand anders aanraden in deze situatie?”
Door uzelf als een vriend of buitenstaander te behandelen, reageert u vaak milder en rationeler. Een misschien wel aantrekkelijk alternatief is het creëren van een fantasie vriendje of vriendinnetje waarmee u praat over uw emoties en gedachten. De stoïcijnen noemden zo’n fantasie persoon hun 'daimonion'.
3. Stoïcijnse maximes herschrijven met illeïsme
Neem klassieke stoïcijnse uitspraken en vertaal ze naar een persoonlijker, afstandelijker perspectief:
Origineel: “Het zijn niet de dingen zelf die ons verstoren, maar onze oordelen over die dingen.”
Met illeïsme: “Voor David zijn het niet de gebeurtenissen zelf die hem van slag maken, maar zijn oordeel erover.”
Zo internaliseert u stoïcijnse principes terwijl u automatisch ruimte creëert tussen stimulus en reactie.
4. Voorafgaand aan een moeilijke situatie
Voordat u een belangrijke beslissing neemt, stel uzelf de vraag: "Wat zou hij (of zij) doen als hij/zij volledig rationeel en stoïcijns zou handelen?" Voelt u spanning voor een gesprek, presentatie of beslissing? Oefen dan vooraf een mini-monoloog:
“Sophie weet dat ze haar best heeft gedaan in de voorbereiding." "Wat er ook gebeurt, ze heeft controle over haar houding.”
Illeïsme is geen gimmick, maar een subtiele taalverschuiving die uw mentale positie verandert. Het is een krachtige mentale tool die, mits bewust toegepast, u kan helpen om meer in lijn te leven met stoïcijnse principes. Het stelt u in staat om met een zekere afstand naar uw innerlijke wereld te kijken, waardoor u meer controle krijgt over uw reacties en uiteindelijk over uw gemoedsrust. Een kleine waarschuwing is wel op zijn plaats: te veel illeïsme kan arrogant of kinderachtig overkomen. "Papa wil nu slapen" kunt u als u serieus genomen wilt worden, als volwassene beter niet tegen andere volwassenen zeggen. Maar in de juiste context kan het humor, stijl of dramatiek toevoegen.
Door uzelf als een ander te beschouwen, activeert u precies die vorm van kalm redeneren en innerlijke neutraliteit waar de stoïcijnen zo op hameren. Zoals Marcus Aurelius schreef: “Je hebt macht over je geest, niet over externe gebeurtenissen. Besef dit, en je zult kracht vinden.” En misschien zou Marcus eraan toevoegen: “Marcus herinnert zich dit, telkens wanneer hij zich laat meeslepen.”
Illeïsme is geen wondermiddel, maar durft u het eens te proberen? De volgende keer dat u merkt dat u overweldigd raakt, probeer dan eens even uit te zoomen en uzelf in de derde persoon te bekijken. U zou verbaasd kunnen zijn over de helderheid die het u kan bieden.