Beeld u zelf eens in dat u een groot muziekfestival of een
sportwedstrijd bezoekt. U kunt niet meer naar buiten tot het festival voorbij
is. Er is geen enkele reden om te klagen over het publiek of het programma u
zit er aan vast voor de duur van de voorstelling. Kijk dan ook goed om u heen
en laat alles wat er gebeurt op u in werken. U bent hier om te kijken en te
genieten. Realiseer u dat ook uw leven een festival is, waarvan u (cliché der
clichés) het programma niet kent. Het valt niet te vermijden dat mensen duwen,
schreeuwen en tegen u opbotsen. Ze morsen bier over uw kleding, schreeuwen,
joelen en staan op uw tenen. Het hoort allemaal bij het leven. Wees u bewust
van wat er gebeurt, maar laat de dingen komen zoals ze komen. Probeer er zoveel
mogelijk van te leren en genieten, maar laat u niet meeslepen. Word wakker,
stap uit de ‘rat-race’ en begin om u heen te kijken. Begin te leven.
Begin te leven, klinkt mooi en zelfs een beetje stoer, maar
voor veel mensen is dat nog niet zo eenvoudig. Soms lijkt leven makkelijker
gezegd dan gedaan. Met een land in ‘lockdown’ bestaan er niet zo heel veel
mogelijkheden om uw leven te leven zoals u dat gewend bent. In stoïcijnse ogen
valt dat nog al mee. Zoals u eerder al gelezen hebt wil het stoïcisme u vooral
helpen om een virtuoos leven te leiden. Het wil u bijstaan bij een zo volledig
mogelijke ontplooiing van uw mogelijkheden. Maar wat als de mogelijkheden om u
te ontplooien beperkt zijn, als het leven u zoals nu met allerlei belemmeringen
in de weg zit. Ik doel hier niet op kleine tegenslagen die relatief makkelijk
overwonnen of gedragen kunnen worden, maar op grotere, serieuzere problemen. U
heeft een ernstig ongeluk gehad en bent voortaan aan een rolstoel gebonden, u
heeft een levensbedreigende aandoening onder de leden, uw land gaat op slot
vanwege de Corona pandemie, uw bedrijf dreigt failliet te gaan, of u zit in
quarantaine en kunt uw huis niet meer uit. Heeft het stoïcisme een antwoord
voor mensen in een dergelijke crisis?
Het antwoord op die vraag is een volmondig ja. Het stoïcisme
is een filosofie die bedoeld is voor alle omstandigheden, dus ook voor
situaties waarin het lijkt alsof er geen ruimte meer bestaat voor wat voor
ontplooiing en virtuositeit dan ook. Het is geen wondermiddel, dat soort
middeltjes bestaan alleen in sprookjes en reclameboodschappen, maar het is wel
een filosofie die bekend staat om zijn technieken om met tegenslagen om te gaan.
Om hun leerlingen te helpen zich te wapenen tegen allerlei
tegenslagen als ziektes, verwondingen en armoede gebruikten de stoïcijnse filosofen
vaak het voorbeeld van rolmodellen. Het ging daarbij vaak om de klassieke
superhelden als Heracles en Socrates, maar het konden ook bekende hedendaagse
persoonlijkheden zijn die iets bijzonders hadden gepresteerd of die geleerd
hadden op een virtuoze wijze met een specifieke tegenslag of handicap om te
gaan. Er werd soms zelfs verwezen naar het vermoedelijke gedrag van de
fantasiefiguur van de superheld onder de superhelden: de ideale stoïcijnse
wijze. Deze techniek van het zoeken van een rolmodel is eerder in deze cursus
al uitvoerig beschreven. Het idee is dat je je door het gedrag van anderen in
moeilijke situaties kunt laten inspireren om zelf je eigen, soortgelijke,
problemen het hoofd te kunnen bieden.
Uit de voorbeelden die onze stoïcijnse leraren gebruikten
valt een soort patroon af te leiden. Een patroon van praktische adviezen
waarmee je ondanks allerlei handicaps en tegenslagen vorm en richting aan je
leven kunt blijven geven. Het zijn geen opzienbarende dingen, eigenlijk niets
anders dan praktische gezond verstand. Eigenlijk gelden ze voor iedereen en
niet alleen voor mensen die tegen obstakels oplopen. Ik geef in de volgende
oefening een overzicht van hun adviezen.
Oefening: Stoïcijnse
adviezen bij serieuze tegenslag
De stoïcijnse adviezen om na een ernstige tegenslag je leven
weer op te pakken vallen in een aantal punten uit één:
I.
Probeer de controle terug te krijgen. Een
stoïcijn past de slachtofferrol niet. Ga uzelf dus vooral niet als slachtoffer
van het noodlot beschouwen. Ik besef dat dat bepaald geen eenvoudige opgave is
als u opgesloten in uw huis zit en voor de kleinste dingetjes afhankelijk bent
van anderen. Toch vormt die opsluiting alleen een belemmering voor uw lichaam
en niet voor uw geest. U heeft nog steeds een rationele geest die u in staat
stelt de controle over uw leven terug te veroveren. U bent misschien dan wel
een deel van de regie over uw leven kwijtgeraakt, maar hebt nog steeds het
vermogen om op z’n minst iets van die regie te herwinnen.
II.
Als u de controle eenmaal hebt herwonnen moet u
er voor zorgen die controle ook vast te houden. Het is vaak aanlokkelijk en
zeker makkelijker om de boel de boel te laten en de zorg voor uw leven aan
anderen over te laten. Om de controle te behouden moet u uw waarden,
doelstellingen en besluiten goed op een rijtje hebben. Wat vindt u echt
belangrijk in uw leven? Wat is rationeel om nu na te streven en wat moet u daar
voor doen. Maak uw keuzes en handel daar ook naar. Kijk daarbij nog eens goed
naar uw lijstje met levenswaarden uit een eerdere les.
III.
Laat uw beperkingen voor wat ze zijn en negeer
ze. Zie het als iets wat onbelangrijk en onbeduidend is. U heeft er toch geen
controle over, het is dus onbelangrijk voor een virtuoos en gelukkig leven. Uw
dwarslaesie gaat niet weg, hardlopen zult u niet meer kunnen dat is nu eenmaal
zo, maar er zijn dingen die u wel kunt. Richt u op de mogelijkheden die u hebt.
Zeg niet tegen uzelf ‘dat kan ik niet meer’, maar zeg tegen uzelf ‘dit zou ik
kunnen doen’. Het is niet eenvoudig en vergt ontzettend veel inspanning en
zelfkennis om u, ondanks alles, toch telkens weer te blijven richten op uw
mogelijkheden.
IV.
Wees daarbij echter wel rationeel en
realistisch. Onderzoek goed wat uw mogelijkheden en onmogelijkheden zijn. Weet
goed wat uw huidige lichamelijke, psychische en sociale mogelijkheden en
beperkingen zijn. Houd er rekening mee dat die beperkingen in de loop der tijd
ook kunnen veranderen. Neem uzelf dus niet in de maling en zorg er voor dat u
goed weet wat voor u behapbaar is. Onderneem geen dingen die u niet meer aan
kunt. Het is niet nodig om uzelf met onnodige teleurstellingen op te zadelen.
Uw tegenslag is zonder zelf toegebracht leed al groot genoeg.
V.
Maak lange termijn plannen. Bedenk waar u over
tien, twintig, dertig jaar wil staan. Of als uw leven een kortere horizon
heeft, wat u voor het einde van uw leven nog bereikt wil hebben. Wees ook
hierbij weer realistisch en houd uw levenswaarden in de gaten. Zorg dat uw
plannen samenhangend en ambitieus zijn. Probeer al de onderdelen van uw plannen
met elkaar in overeenstemming te brengen. Laat uw leven zo een samenhangend en
harmonieus geheel worden. Een harmonieus levensplan geeft richting aan en rust
in uw leven. Zorg ook dat uw plannen niet te star zijn. De wereld verandert en
ook u verandert dus zorg dat uw plannen aangepast kunnen worden. Als u een plan
hebt kies dan een aantal korte termijn doelen uit die binnen dat plan passen en
ga daarmee aan de slag. Uw levensomstandigheden bepalen wat voor doelen u uzelf
kunt stellen. Maak het uzelf niet te moeilijk en kies ook nu weer voor reële en
haalbare doelstellingen binnen de grenzen van uw mogelijkheden. Neem
beslissingen en handel daar ook naar. Beperk uw keuzes, te veel mogelijkheden
werken verlammend. Maak een keuze en houdt daar aan vast zolang dat rationeel
lijkt te zijn.
VI.
Wees er op bedacht dat er onoverkomelijke
hindernissen bestaan. In tegenstelling tot wat de moderne maatschappij u wil
doen geloven zijn er gewoon problemen die niet opgelost kunnen worden. Niet
alles kan met inzet en hard werken worden bereikt. U moet weten wanneer u
ergens mee moet stoppen. Geef het niet te snel op, maar zeker ook niet te laat.
Het is natuurlijk niet altijd direct duidelijk welke obstakels onoverwinnelijk
zijn en welke niet. Maar u kunt en hoeft niet iedere hindernis te overwinnen.
Kijk naar uw levenswaarden en gebruik die om te bepalen welke obstakels u te
lijf gaat en welke u laat voor wat ze zijn. Bezorg uzelf niet onnodig extra
leed door tegen ondoordringbare muren aan te blijven lopen.
Laat u niet uit het veld slaan door tegenslagen en
handicaps. Volhard en beheers u, zoals Epictetus zijn leerlingen aanraadde.
Maar wees u er tegelijkertijd van bewust dat u niet altijd alles kunt bereiken
wat u zichzelf ten doel stelt. Zorg dat de dingen die u wil ondernemen
realistisch en rationeel zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten