Verzinsels en realisme

 Onze wereld hangt van ficties aan elkaar en dat is maar goed ook. Verzinsels zijn nodig om te kunnen samenwerken. Zonder verzinsels als besloten vennootschappen, voetbalclubs, religies of landen zouden we nog steeds in kleine groepjes jager-verzamelaars over de Aarde rondzwerven. Die ficties zijn dus van groot belang. Uw geestelijke en lichamelijke vermogens als mens zijn niet veel anders dan die van uw prehistorische voorouders. Toch zijn uw levensomstandigheden onvergelijkbaar anders. Uw vermogen om een web van verhalen en verzinsels te creëren stelt u echter in staat om in grotere verbanden dan kleine familiegroepjes samen te werken.

Het klinkt misschien wat gek om allerlei imaginaire entiteiten als landen en bedrijven op te voeren die dingen als steden gaan bouwen, handel gaan drijven en oorlogen gaan voeren, maar zonder dergelijke verzinsels zouden we nooit in grotere verbanden kunnen samenwerken. We zeggen, bijvoorbeeld, dat Amerika de atoombom heeft uitgevonden, en dat Google de maker van de grootste internet zoekmachine is, terwijl dat in werkelijkheid natuurlijk helemaal niet zo is. Het zijn bepaalde individuele geleerden en werknemers die dat allemaal gedaan hebben. Zoiets als Amerika of Google bestaat in de werkelijkheid helemaal niet. Het is een verzinsel dat we gebruiken om in grote groepen mensen te kunnen samenwerken.

Verzinsels helpen ons om beter samen te kunnen werken. De prijs die we daarvoor betalen is jammer genoeg nog al hoog. We hebben de neiging om te veel belang te gaan hechten aan die verzinsels. Het gaat echt goed mis als we die verzinsels de einddoelen van onze samenwerking gaan laten bepalen. Dergelijke verzinsels gaan zich dan als een doel op zich gedragen. Het is maar de vraag of dat ook in het belang van u als individu of van een samenleving als zodanig is. Menselijke samenwerkingsverbanden beoordelen zichzelf meestal aan de hand van door hen zelf opgestelde maatlatten. Imaginaire entiteiten als religies, naties en bedrijven beoordelen hun succes of falen vaak aan de hand van maatstaven die de materiële, sociale, psychologische en intellectuele behoeften van mensen ondergeschikt maken aan hun eigen doelstellingen. Een religie is succesvol als zoveel mogelijk mensen de goddelijke geboden tot op de letter volgen, een natie is glorieus als ze andere landen aan zich onderwerpt en een bedrijf floreert als het veel geld verdient.

Van een stoïcijn wordt verwacht dat hij de werkelijkheid zo realistisch mogelijk bekijkt. Het is dan ook raadzaam om de zaken zo nu en dan eens te bekijken vanuit het standpunt van werkelijk bestaande entiteiten. Maar, hoe weet u of iets werkelijk bestaat? Heel makkelijk. Vraag uzelf af of het iets is dat een eigen bewustzijn heeft. Als de tempel van Zeus wordt platgebrand, lijdt Zeus daar dan onder? Overlijdt er iemand op het moment dat een bedrijf failliet gaat? Heeft een land pijn als het een oorlog verliest? Wordt een club vrolijk als het een wedstrijd wint? Nee natuurlijk niet! Het zijn de gelovigen, werknemers, soldaten en supporters die werkelijk voelen wat er gebeurt. Het zijn de bewuste wezens die de gevolgen ondervinden niet de imaginaire entiteiten.

Natuurlijk kan er ook leed veroorzaakt worden door ons geloof in verzinsels. Het geloof in religieuze en nationalistische fantasieën kan leiden tot oorlogen waarin miljoenen mensen worden gedood. De oorzaak van die oorlogen is fictief maar het leed is heel reëel. Dat is dan ook precies de reden waarom stoïcijnen hun best moeten doen om zoveel mogelijk het onderscheid tussen fictie en werkelijkheid te maken. Fictie is niet slecht. Het is zelfs van vitaal belang. Zonder algemeen geaccepteerde ficties als geld, bedrijven en staten kan een complexe maatschappij als de onze niet functioneren. Zonder bedachte regels kunnen we niet profiteren van onderwijs, supermarkten en rechtbanken. Zaken die trouwens zelf ook weer van die verzinsels zijn. Maar we moeten nooit vergeten dat die verzinsels werktuigen zijn. Ze moeten geen doel op zich worden. Zodra we vergeten dat het pure fictie is verliezen we de realiteit uit het oog. Dan beginnen we oorlogen vanwege onze religie of om de belangen van ons land te beschermen. Dan buiten we mensen uit om de winstcijfers van ons bedrijf omhoog te krikken.

Bedrijven, geld, religies en naties bestaan alleen in onze verbeelding. We hebben ze bedacht omdat ze ons van dienst zijn. Zorg er voor dat dat zo blijft en dat u zichzelf niet in dienst stelt van die ficties. U bent een autonoom bewust individu, laat uw leven niet beheersen door allerlei verzinsels.