De biochemie en algoritmes van uw emoties

Uw emoties zijn niets meer dan biochemische algoritmes. Het klinkt misschien wat raar om iets dat door veel mensen als wezenlijk aan het menszijn wordt beschouwd aan te duiden met zo'n kille aan de informatica ontleende term. Toch zijn emoties niet één of ander geheimzinnig spiritueel fenomeen dat u op mysterieuze wijze in contact brengt met het 'hogere'. Emoties zijn meer dan het vermogen om hoofse liefde te voelen, gevoelige gedichten te kunnen schrijven of andere vormen van kunst te produceren. Nee, emoties zijn biochemische algoritmen die cruciaal zijn voor uw overleven en vermogen tot voortplanten. Emoties zijn dan ook niet uniek voor mensen. Alle zoogdieren, vogels, reptielen en waarschijnlijk ook vissen en amfibieën hebben in de loop van hun evolutie dergelijke behoeften en vermogens ontwikkeld. Laten we eerst eens kijken wat een algoritme voor iets is en hoe ze samenhangen met onze emoties. Volgens het woordenboek is een algoritme een methodische reeks stappen die gebruikt wordt om berekeningen te maken, problemen op te lossen of beslissingen te nemen. Een algoritme is dus niet zelf een berekening, maar een methode die gevolgd wordt om een berekening te maken. Als u bijvoorbeeld het gemiddelde van twee getallen wilt bereken telt u die getallen bij elkaar op en deelt ze door twee. Dit is een algoritme, maar ook het recept voor het maken van uiensoep is een algoritme. Snipper tien uien. Doe een scheut olie in een pan. Fruit de uien. Voeg anderhalve liter bouillon toe. Enzovoort, enzovoort. Je kunt hetzelfde algoritme telkens weer opnieuw toepassen. Je kunt zelfs de ingrediënten aanpassen om een andere soort soep te maken. Maar het algoritme blijft hetzelfde.Een recept kan geen soep maken. Daar heb je een mens voor nodig, maar je kunt ook een machine bouwen die de stappen van het algoritme nauwgezet volgt en zo soep maakt. Er zijn niet veel soepmachines in de wereld, maar u bent waarschijnlijk wel bekend met het fenomeen koffieautomaat. Ook mensen zijn algoritmen. Toegegeven heel wat ingewikkeldere algoritmen dan koffiezetapparaten, maar niettemin een algoritme. Ook het biochemisch algoritme mens kan een kopje koffie produceren, maar in wezen is het menselijk algoritme vooral gericht op het maken van kopieën van zichzelf. Koffiezetapparaten werken door mechanische structuren en elektronische impulsen, mensen werken via zintuiglijke indrukken, gedachten en emoties. Neem het volgende overlevingsprobleem. Een oermens ziet een boom met sappige appels staan, maar hij ziet ook dat er een sabeltandtijger in het struikgewas ligt. Moet hij zijn leven riskeren voor de appels? Deze vraag komt neer op een wiskundige kansberekening. De kans dat hij omkomt van de honger tegenover de waarschijnlijkheid dat hij eindigt als lunch voor een sabeltandtijger. Om dit probleem op te lossen moet onze oermens een hele berg data doorworstelen. Hoe ver ben ik van de boom? Hoe ver is de tijger? Hoe hard loop ik en hoe snel kan dat monster lopen? Ziet hij er hongerig uit of slaapt hij? Hoeveel honger heb ik zelf eigenlijk? Om al die kansen en variabelen tegen elkaar af te wegen heeft onze oermens een heel reeks complexe algoritmen nodig. De beloning voor een correcte berekening is immens: het overleven van onze oermens. Maar ook de straf voor een foutieve berekening is desastreus: de dood. Een voorzichtige en angstige oermens loopt de kans van de honger om te komen en geeft zo zijn genen niet door. Een overmoedig exemplaar eindigt in de maag van de tijger en komt al evenmin aan voortplanting toe. Alleen iemand met een kloppend algoritme zal overleven en zijn genen aan een volgende generatie doorgeven. Deze algoritmen ondergaan een constante en rigoureuze kwaliteitscontrole door natuurlijke selectie. Alleen mensen die een juiste berekening kunnen maken zullen nakomelingen nalaten. Hoe berekent onze oermens zijn kansen? Hij haalt niet pen en papier uit zijn achterzak om loopsnelheden en energieniveaus met zijn rekenmachine te gaan uitpluizen. In feite is hij zelf de rekenmachine. Wat wij emoties en sensaties noemen zijn in wezen algoritmen. Onze oermens voelt zijn maag knorren als hij honger heeft, bibbert als hij bang is voor de sabeltandtijger en voelt het water in zijn mond lopen als hij de sappige appels ziet hangen. Binnen een fractie van een seconde wordt hij overspoeld door een heel scala aan emoties die in feite het rekenproces van zijn algoritme vormen. Ook de uitkomst is een emotie. Als hij besluit om het er op te wagen voelt hij zich krachtig en stoer. Hij kan het. Hij gaat ervoor. Op naar de appels! Of hij raakt overmand door angst. Zijn schouders gaan hangen zijn knieën knikken. Help, een tijger! Wegwezen! Het blijft natuurlijk niet bij het oplossen van overlevingsproblemen. Om zijn genen door te geven moeten er ook kopieën gemaakt worden. Ook daar zijn algoritmen voor nodig. De natuurlijke selectie heeft verlangen en afkeer geschapen om voortplantingskansen te berekenen. Schoonheid en status staan voor een goede kans op succesvol nageslacht. Als een vrouwtjes mens een mannetjes lichaam ziet treden er extreem effectieve algoritmen in werking die door miljoenen jaren van evolutie zijn geperfectioneerd. Binnen een paar milliseconden converteren deze algoritmen feitjes over het uiterlijk van dit mannetje naar voortplantingskansen. Dit is een sterk en gezond mannetje met goede genen en een grote kans op voortplantingssucces. Als ik met hem paar krijgt mijn nageslacht ook goede genen. Die conclusie wordt natuurlijk niet uitgedrukt in woorden en cijfertjes maar in het brandende verlangen dat wij verliefdheid noemen. We hebben eerder al gezien dat uw emoties een evolutionaire oorsprong hebben en dat ze een belangrijke rol speelden bij uw overleven. Die voor een jager-verzamelaar essentiële gevoelens zijn in de moderne tijd vaak een last geworden. Emoties die in de oertijd heel zinnig en nuttig waren, vallen nu totaal uit de toom en zijn volstrekt overbodig. Zonder duidelijke en rationele rede voelt u zich op het ene moment vrolijk of zelfs uitgelaten, maar op een ander moment ronduit rot. Uw humeur fluctueert nogal en dat is eigenlijk helemaal niet zo bijzonder. De meeste mensen schieten in een oogwenk van vrolijk en opgewekt naar chagrijnig of kwaad. Stoïcijnen willen echter graag dat u zich stabiel goed en prettig voelt. Om te weten hoe ze dat voor elkaar willen krijgen is het goed om eerst eens te kijken wat al die fluctuerende gevoelens nu eigenlijk zijn. In uw computer zijn het elektrische stroompjes en geïntegreerde schakelingen die de algoritmen vormen. Maar hoe zit dat in uw levende lichaam? Biologen leggen een verband tussen emoties en genetische factoren. Maar ook dat zegt nog niets over wat emoties nu eigenlijk zijn. Volgens diezelfde biologen is onze emotionele en mentale toestand het gevolg van door de evolutie gevormde biochemische processen. Het zijn in hun ogen niet bepaalde externe factoren die bepalen hoe we ons voelen. Nee onze gemoedstoestand is het resultaat van de werking van hormonen en neurotransmitters als dopamine, serotonine en oxytocine. U wordt niet gelukkig van het vinden van uw grote liefde, het winnen van de loterij of het verkrijgen van die belangrijke order. U wordt alleen gelukkig van door bepaalde stofjes opgewekte aangename gevoelens in uw lichaam. U voelt u gelukkig door een storm van elektrische stroompjes die door uw hersenen heen en weer flitsen en door allerlei hormonen die daardoor in uw bloedbaan worden losgelaten. Emoties zijn dan ook lichamelijk, het zijn veranderingen in uw lichamelijke toestand. Als u emoties hebt ervaart u dingen als hartkloppingen, rillingen, buikpijn, of u wordt duizelig, loopt rood aan, krijgt knikkend knieën, voelt vlinders in uw buik. Kortom emoties gaan gepaard met een heel scala aan meer of minder aangename en onaangename lichamelijke sensaties. Deze aandoeningen zijn het directe gevolg van die hormonen en neurotransmitters. Hormonen en neurotransmitters zijn chemische stofjes die allerlei lichamelijke processen in werking zetten en besturen. Ze zijn het biochemische equivalent van uw emoties. Zo is adrenaline een stresshormoon dat vrijkomt in levensbedreigende situaties en het lichaam in staat van paraatheid brengt om te vechten of vluchten. U krijgt een versnelde ademhaling, verhoogde hartslag en bloeddruk, verwijde pupillen en u bent extra alert. Het gaat gepaard met emoties als woede en angst. Cortisol is ook een stresshormoon, maar dan één dat vrijkomt in spannende maar niet direct levensbedreigende situaties. Het gaat om het soort spanning dat u voelt bij een sollicitatiegesprek of bij het betreden van een nogal wilde kermisattractie. Het gaat gepaard met emoties als irritatie, nervositeit en prikkelbaarheid. Dopamine komt onder prettigere omstandigheden om de hoek kijken, het wordt ook wel het gelukshormoon genoemd. Het geeft een goed gevoel en komt bijvoorbeeld vrij bij het luisteren naar muziek, sport en bij een orgasme. Het leidt tot gevoelens van blijdschap, genot en verlangen, maar het kan ook tot obsessies en verslaving leiden. Endorfine is een verzachtend hormoon. Het stilt pijn na zware lichamelijke inspanning en geeft gevoelens van plezier en vrolijkheid. Een ander bekend hormoon is oxytocine, ook wel het knuffelhormoon genoemd. Het komt vrij bij sociaal contact en bij dingen als knuffelen, verzorgen en seks. Het leidt tot gevoelens van liefde en vertrouwen, maar ook tot jaloezie en liefdesverdriet. Serotonine is een neurotransmitter die gevoelens van trots en zelfvertrouwen opwekt en het bekende testosteron is één van de chemische verbindingen die voor uw geslachtsdrift zorgt. Dit is nog maar een deel van de bekende hormonen en neurotransmitters die verantwoordelijk zijn voor uw emoties. Bovendien ligt het allemaal nog een stuk complexer dan dit overzichtje lijkt te suggereren. De verschillende stoffen werken op elkaar in en verschillende combinaties en concentraties leveren allemaal ook weer verschillende emotionele toestanden op. Het zijn deze biochemische algoritmen van uw lichaam die bepalen wat u doet en hoe u zich voelt. Emotionele toestanden die van cruciaal belang zijn voor uw leven en overleven als mens. Ze zorgen ervoor dat uw lichaam adequaat reageert op prikkels uit de buitenwereld. Het zou best kunnen dat ze uw leven al een paar keer gered hebben. Ze bepalen voor een belangrijk deel wat u doet en hoe u zich voelt. Zonder een flinke adrenalinestoot was u misschien niet op tijd opzij gesprongen voor die aanstormende vrachtwagen, en zonder een flinke stoot oxytocine was u waarschijnlijk nooit verliefd geraakt op uw huidige partner. Uw biochemische algoritmen zijn het materiaal waarmee u als stoïcijn moet werken. De hele stoïcijnse levenskunst is er op gericht om hierin een voor u zo prettig mogelijk evenwicht te realiseren. Gelukkig beschikt u over een vermogen waarmee u invloed kunt uitoefenen op uw persoonlijke biochemie. De uitkomsten van uw persoonlijke biochemische algoritmen zijn te beïnvloeden. Uw rede is het instrument waarmee u het al dan niet vrijkomen van de hormonen en neurotransmitters die uw gevoelens dicteren kunt sturen. Dat zal lang niet altijd goed gaan en zal ook niet altijd het gewenste effect hebben, maar het is het wel enige middel dat tot uw beschikking staat om uw leven wat aangenamer te maken.