‘Volg uw hart; Doe wat uw gevoel u ingeeft!’ Dit soort adviezen zijn tegenwoordig overal te horen. Denk bij de keuze van uw opleiding, uw beroep of uw levenspartner vooral niet te veel na, maar doe wat uw hart u ingeeft. Laat u door uw emoties leiden, dan komt alles in orde. Iets anders hoort u nauwelijks meer. Zelfs journalisten vragen niet meer: “Wat denkt u ervan?", maar "Wat voelde u toen het gebeurde?". Alles draait om emoties. De ratio staat in een kwaad daglicht. Nadenken en rationele oordelen lijken synoniem met ongevoelig, saai en grijs. Stoïcijnen zijn anders. Ze willen juist dat u wel nadenkt en niet zomaar achter uw gevoel aanrent. Voor stoïcijnen zijn ook gevoelens een vorm van denken of oordelen. Een meestal nogal slechte en rommelige vorm van denken. Dat dan weer wel. Ze weten dat u, ook als u zich door uw gevoelens laat leiden, een oordeel velt. Misschien dat u zich niet bewust bent dat u dat doet. Toch velt u ook als u op uw gevoel afgaat weldegelijk een oordeel. Dit zijn dan wel onbewuste oordelen die niet al te rationeel in elkaar steken, maar het zijn desalniettemin oordelen.
De stoïcijnen verkondigen dus dat uw emoties niets meer of minder zijn dan oordelen over wat u overkomt. Misschien niet altijd bewuste oordelen waar u de tijd voor hebt genomen en die u doordacht hebt, maar toch gewoon oordelen. Uw lichaam maakt in een fractie van een seconde een berekening en zadelt u op met een onbewust oordeel over de situatie waarin u verkeert. Dat oordeel voelt u letterlijk in uw lichaam: dat en niet meer dan dat zijn wat we doorgaans gevoelens noemen. Dit stoïcijnse inzicht is in strijd met wat de publieke opinie u wil doen geloven. Volgens die heersende opinie zijn uw gevoelens precies datgene wat u uniek maakt. Uw gevoelens zijn geheimzinnige, intuïtieve of zelfs spirituele inzichten. Klinkklare onzin volgens de stoïcijnen en het lijkt erop dat ze daar nog gelijk in hebben ook.
Wetenschappelijke inzichten in de werking van onze lichamen en hersenen suggereren dat onze gevoelens geen unieke puur menselijke spirituele eigenschap zijn. De zo gewaardeerde gevoelens zijn gewoon biochemische processen die alle dieren gebruiken om snel de meest geijkte mogelijkheden om te overleven en zich voort te planten in te schatten. Gevoelens zijn niet gebaseerd op intuïtie, inspiratie of vrijheid, ze zijn gebaseerd op berekening. Als een aap, een mus of een mens een slang ziet, voelt hij angst omdat miljoenen neuronen in de hersenen snel de relevante gegevens nalopen en daaruit de berekening hebben gemaakt dat dit best wel eens dodelijk zou kunnen aflopen. Gevoelens van seksuele lust of liefde als u die term prefereert, zijn het gevolg van weer andere biochemische calculaties die concluderen dat een nabij individu duidelijke mogelijkheden biedt voor een succesvolle paring, een sociale band of een ander wenselijk doel. Voor morele gevoelens is dat niet anders. Ethische gevoelens als verontwaardiging, schuldgevoel of schaamte komen voort uit neurale mechanismen die zijn geëvolueerd om samenwerking in groepen mogelijk te maken.
Al die biochemische algoritmes zijn het resultaat van miljoenen jaren evolutie. Als de gevoelens van een verre voorzaat fouten maakten, haalden de genen die die gevoelens genereerden de volgende generatie niet. Met andere woorden, de voorzaat eindigde als lunch voor een sabeltandtijger en kon zich niet voortplanten. Gevoelens zijn dus niet het omgekeerde van rationaliteit maar een belichaming van evolutionaire rationaliteit.
Dat gevoelens oordelen zijn beseffen we meestal niet, omdat het snelle calculatieproces dat tot het oordeel leidt zich buiten ons bewuste waarnemingsveld afspeelt. We merken niet dat de miljoenen neuronen in onze hersenen in een oogwenk een kansberekening uitvoeren over ons voortbestaan of onze voortplanting. Daarom geloven we ten onrechte dat onze angst voor slangen en onze voorkeur voor een bepaalde sekspartner voortvloeien uit een mysterieuze onfeilbare gevoelswereld.
Zo heeft de natuurlijke selectie ons nu eenmaal gemaakt of we het nu leuk vinden of niet. Net als alle andere dieren gebruiken ook wij onze emoties om snel cruciale beslissingen te kunnen nemen. We hebben onze woede, angst en lust geërfd van miljoenen voorouders, die allemaal de onverbiddelijke kwaliteitscontrole van de natuurlijke selectie hebben doorstaan. We zitten er dus faliekant naast als we denken dat onze gevoelens een weerspiegeling zijn van wie we werkelijk zijn. In de moderne maatschappij loopt het afgaan op onze gevoelens steeds vaker op een mislukking uit. Wat honderdduizend jaar geleden goed was voor ons voortbestaan en de voortplanting op de Afrikaanse savanne leidt niet per se tot verantwoordelijke keuzes in de eenentwintigste- eeuwse maatschappij.
Het stoïcisme vraagt van u dat u zich bewust bent van de dilemma’s die onze biologisch ingebakken gevoelens tot gevolg hebben. Meestal werkt het vertrouwen op ons gevoel in praktisch opzicht best goed, maar daar kunt u niet zomaar vanuit gaan. Het is dan ook belangrijk om te leren om uw biochemische eerste reactie even opzij te zetten en bewust na te denken of uw gevoel u wel tot de beste keuze brengt. Zorg er voor dat uw ‘hegemonikon’ altijd het laatste oordeel heeft en laat u niet te snel meeslepen door wat uw gevoel u zegt. De wet van de moderne stadsjungle heeft nu eenmaal heel andere regels dan de wet van de Afrikaanse savanne waar uw gevoelens zich nog steeds op baseren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten