Andere schoenen

 We zijn geneigd onze eigen gevoelens te rechtvaardigen, maar geen begrip te hebben voor die van anderen. We denken doorgaans dat wij het bij het rechte eind hebben en dat het de anderen zijn die fout zitten. We zijn er zeker van dat wij het recht hebben om terug te slaan, omdat het de anderen zijn die verkeerd handelen en gewoon niet deugen. Ze doen niet alleen verkeerde dingen ze hebben gewoon een slecht karakter. Ondertussen zijn we er blind voor dat die anderen de werkelijkheid niet op dezelfde manier zullen zien als wij. Zij zullen denken dat hun daden gerechtvaardigd zijn en dat wat wij doen het gevolg is van ons slechte karakter.

Toch houden we stug vast  aan onze eigen ingekleurde versie van de waarheid en zijn ervan overtuigd dat dat een objectieve weergave van de werkelijkheid is. Dat zou kunnen, maar het is natuurlijk maar de vraag of dat wel altijd klopt. Zo onfeilbaar zijn we nu ook weer niet. Die andere mensen, u weet wel die lui die niet deugen, hebben een eigen kijk op de werkelijkheid en zijn er zelf net zo goed van overtuigd dat hun versie beter is dan uw in hun ogen vertekende beeld van diezelfde werkelijkheid. Zo heeft iedereen zijn eigen waarheid. Maar hoe moet je omgaan met wat door psychologen wel de ‘fundamentele attributiefout’ wordt genoemd?

Laten we het probleem eens op z’n stoïcijns rationeel analyseren. Stel dat iemand u onheus heeft bejegend. De eerste stap van de analyse is dan om te onderzoeken wat die persoon ertoe heeft gebracht om zich te gedragen zoals hij heeft gedaan. Ga eens in de schoenen van die ander staan en probeer te achterhalen wat voor hem belangrijk is. Dwing uzelf om het perspectief van uw opponent serieus te onderzoeken. Ook al keurt u zijn handelen af, het is toch de moeite waard om te weten waarom hij doet wat hij doet. Door het perspectief van de ander te onderzoeken kunt u voorkomen dat u emotioneel zo gebonden raakt aan uw eigen oordeel dat u wel kwaad moet worden. Het kan helpen om een bij u opkomende driftbui in de kiem te smoren.

Begrijp me niet verkeerd. De stoïcijnen willen niet dat u het eens wordt met het standpunt van uw opponent, maar alleen dat u hem de gelegenheid geeft zijn punt te maken. De volgende stap van de analyse is een onderzoek naar uw eigen waarden. Wat vindt u van de situatie. Vindt u andere dingen belangrijk dan uw opponent of deelt u misschien wel zijn waarden? Past hij uw gedeelde waarden verkeerd toe? Heeft u het zelf wel bij het rechte eind? Als u daar redelijk van overtuigd bent dan lijkt het erop dat die ander een fout begaat. Moet u boos worden op iemand die een vergissing maakt of moet u juist medelijden met hem hebben? Wordt u boos als uw kind een rekenfout maakt? Uw opponent lijkt zijn gedrag te hebben gebaseerd op een verkeerd waardeoordeel. Moet dat uw woede opwekken of juist uw medelijden?

Bedenk vervolgens dat ook u wel eens een verkeerd waardeoordeel hebt gemaakt. U kunt zich ongetwijfeld situaties herinneren waarbij u er heilig van overtuigd was in uw gelijk te staan terwijl achteraf bleek dat dat toch niet het geval was. U lijdt aan vergelijkbare misvattingen. Moet u uw opponent fouten aanrekenen die u vroeger zelf ook hebt gemaakt en die u in de toekomst ongetwijfeld weer zal maken? Mensen zijn nu eenmaal feilbare wezens. U hebt geleerd van de fouten die u in het verleden hebt gemaakt. Geef ook uw opponent de kans om van zijn fouten te leren. Reken het hem niet te zwaar aan en wees een beetje barmhartig voor uzelf en ook voor die ander.

Stoïcijnen zijn er van overtuigd dat niemand opzettelijk fouten maakt. Iedereen denkt altijd goede redenen te hebben voor zijn gedrag. Dit zou u moeten aanzetten tot een barmhartige houding tegenover de misstappen van de anderen. Als u telkens woedend reageert wanneer iemand niet doet wat u van hem verwacht, dan maakt u het voor beide partijen zo goed als onmogelijk om nader tot elkaar te komen. U onthoudt uw opponent van de mogelijkheid om zich te verbeteren en u sluit het uit dat ook u het bij het verkeerde eind zou kunnen hebben.