STOÏCIJNSE DOELLOOSHEID

Nog een paar dagen en het jaar 2020 maakt plaats voor 2021. Voor veel mensen een bijzonder moment waarin wordt teruggeblikt over het afgelopen jaar en plannen worden gemaakt voor het volgende jaar. Het is de tijd voor goede voornemens en nieuwe doelen. Stoïcijnen stellen niet zoveel belang in de jaarwisseling. In hun ogen is er niets bijzonder aan twaalf uur 's-nacht op 31 december, het is een moment zoals alle andere. Het is hooguit een moment voor een feestje, meer niet. Goede voornemens en nieuwjaarsdoelen zijn aan een stoïcijn niet besteed.

Vroeger dacht ik ook dat het belangrijk was om in je leven doelen na te streven. Zonder doelen geen verandering en al helemaal geen vooruitgang. Als je jezelf geen doelen stelt dan bereik je ook nooit iets. Iedere managementgoeroe kan je vertellen dat je bewust moet plannen wie en wat je wilt worden. Je kunt je leven niet aan het toeval overlaten zonder het risico te lopen een nietszeggend onbeduidend persoon te worden. Zonder doelen zal je altijd de kleine gestreste mislukkeling blijven die je nu bent. Jaloers op al die anderen die het wel gemaakt hebben. Je zult ontevreden zijn over het verleden en bang zijn voor de toekomst.

Zo dacht ik er vroeger over, zo denkt u er waarschijnlijk over en zo denken de meeste mensen er nu nog steeds over. Volgens de stoïcijnen zult u echter door het nastreven van doelen nooit uw gedroomde perfecte mens worden. U zult zelfs niet tevreden of gelukkig worden. Want juist in een door doelen beheerst leven ligt stress en bezorgdheid over de toekomst op de loer. Een doelgericht mens is altijd ergens anders met zijn gedachten. Hij is altijd maar bezig met een gedroomde toekomst. U hecht zoveel waarde aan het nastreven van doelen omdat u vindt dat u niet helemaal compleet bent. Er ontbreekt het één en ander aan uw persoon en bezittingen dat nodig moet worden bijgesteld. U ziet uzelf dan wel niet als een slecht mens en waarschijnlijk streeft u er ook niet naar om perfect te worden, maar u denkt toch dat er altijd nog wel iets aangepast kan worden. Dat kan ook haast niet anders in een maatschappij die verwacht dat u uzelf continu ontwikkelt en verandert. U moet groeien, iets van uw leven maken, aan u zelf werken, carrière maken, afvallen, sporten, meer geld verdienen en natuurlijk vooral meer consumeren. We denken dat we geslaagd zijn en een beter mens worden als we vloeiend Frans leren spreken, piano kunnen spelen, maar vooral als we rijk en beroemd worden, een mooi huis, een mooie partner en een mooie auto hebben.

Neem een doel als het leren pianospelen. Wanneer heeft u dat doel bereikt? Wanneer u de Mondsheinsonate redelijk acceptabel kunt spelen, wanneer u als barpianist een leuk centje bij kunt verdienen, of pas wanneer u het niveau van een Horowitz hebt bereikt? Onze doelgerichte persoon moet wel beseffen dat er na het behalen van het ene doel onmiddellijk weer een ander doel opduikt. De euforie van een behaald succes houdt niet lang stand en de hedonistische adaptatie zorgt er voor dat ontevredenheid direct weer toe slaat. Er moet weer een ander nog hoger doel worden nagejaagd. Pas het inzicht dat u met al uw onvolkomenheden al een volkomen mens bent kan u van deze eeuwige ratrace bevrijden. Ook als u in de ratrace zo nu en dan eens een overwinning behaalt blijft u toch nog steeds een rat. Een rat die meteen weer aan een volgend rondje in de tredmolen begint.

Een mensenleven is nu eenmaal niet een Zwitsers uurwerk dat altijd netjes de juiste tijd aangeeft. De natuur is er niet op gericht om doelen te bereiken. Het leven is sowieso al veel te kort om alle doelen die u uzelf gesteld hebt te kunnen realiseren. Het is ook nog eens zonde om dingen en mensen te zien als een middel tot een doel. Door alleen maar doelen te zien vergeet u om blij te zijn met wat u hebt en wie u bent. Het is misschien verwarrend, maar een leven zonder duidelijk omschreven doel, een leven waarvan u niet weet waar het u naartoe voert, zou wel eens een stuk prettiger kunnen zijn dan zo’n doelgericht leven.

De meeste van uw doelen zijn waarschijnlijk niet eens realistisch. Het zijn gedachteconstructies uit een fantasiewereld. Een sprookjeswereld uit zelfhulpboeken, films en romans, die maar bar weinig met de realiteit van doen heeft. Iedereen kan alles zijn wat hij maar wil, roepen de reclame en de goeroe ons vol vuur toe. Het is helaas gelogen. Als het u toch een keer lukt om één van uw doelen te realiseren, dan zult u al gauw merken dat het gedroomde geluk ook dan nog niet bereikt is. Er doemt onmiddellijk weer een nieuw doel op. Een nieuwe uitdaging die u uiteindelijk echt tot een gelukkig en volkomen mens zal maken? Of toch ook weer niet? Door u op een doel te concentreren maakt u zich blind voor de dingen die wel mogelijk zijn. Als u zich laat meevoeren op de levensstroom zult u vanzelf reële kansen en mogelijkheden tegenkomen. Kansen die u misschien wel ongemerkt aan u voorbij laat gaan omdat u u teveel concentreert op uw imaginaire doelen.

Maar is een figuurlijk doelloos leven dan niet ook letterlijk een doelloos en zinloos leven? U moet er toch over nadenken wat u met uw leven wilt? Willen de stoïcijnen u hier soms vertellen dat u er maar op los moet leven, dat u uw leven moet vullen met pleziertjes en zomaar voorbij moet laten drijven? Begin er eens mee om stil te staan bij de vraag wat u als een geslaagd leven beschouwt. Ook de stoïcijnen vinden dat u uw leven niet helemaal aan de luimen van het toeval kunt overlaten. We zijn geen wezens die door alleen op hun instinct te vertrouwen een goed leven kunnen leiden. We hebben een soort richtlijn nodig. Maar ook zonder een welomschreven doel kunt u dingen in het leven bereiken. Ook zonder doel kunt u een zinvol en nuttig bestaan hebben, kunt u nieuwe dingen leren, u ontwikkelen en groeien. Een stoïcijn vervangt doelen door waarden of deugden. Principes en deugden zouden u moeten leiden en motiveren. Een stoïcijn vraagt zich niet af of een bepaalde handeling naar een vooropgezet doel leidt. Nee hij vraagt zich af of die handeling in overeenstemming is met de waarden en deugden die hij aanhangt. Hij geeft geen betekenis aan zijn leven door bepaalde targets te halen, maar door aan zijn karakter te werken, door te streven naar een persoonlijke excellentie.

Maar wat zijn dat dan die deugden, die uw levensdoelen zouden moeten vervangen? Het zijn de standaarden waaraan u uw eigen handelen afmeet. Het geeft richting aan de dingen die u onderneemt. Deugden moeten goed onderscheiden worden van doelen. Doelen zijn extern en gaan over iets wat al dan niet bereikt kan worden door de dingen die u doet. Iets waar u mee klaar kunt komen. Iets wat af kan zijn. Ze zijn het gevolg van de dingen die u doet. Bijvoorbeeld het bereiken van uw ideale gewicht door een dieet te volgen, of het halen van een diploma door een studie te volgen. Deugden zijn intern en gaan over de manier waarop u iets doet. Het zijn karaktereigenschappen. Niet iets wat u in de toekomst bereikt, maar iets dat in het hier en nu gebeurt. Het gaat dan niet meer om het bereiken van een bepaald gewicht, het behalen van een diploma of het krijgen van een promotie, maar om het leiden van een gezond leven of om zelfontplooiing.

Neem een deugd als het zijn van een goede partner. Dat is niet iets dat ophoudt met het een keer meenemen van een cadeautje of het zeggen van een paar lieve woordjes. Het gaat om de zorg en aandacht die u uw partner iedere dag weer schenkt. Het is een stabiele karaktereigenschap, die uw hele leven deel blijft uit maken van uw persoonlijkheid. Dergelijke karaktereigenschappen bepalen de manier waarop u tegen de wereld aankijkt. Ze bepalen hoe u in de wereld staat, welke doelen u nastreeft en hoe u dat dan doet. Die karaktereigenschappen werden in de Oudheid deugden genoemd.

Voor de stoïcijnen gaat het in het leven in de eerste plaats om de deugden die u bezit en niet om de doelen die u hebt bereikt. U bent zich er misschien niet van bewust, maar u hebt ongetwijfeld een aantal deugden die een belangrijke rol in uw leven spelen. Misschien dat uw leven op dit moment vooral nog in het teken staat van het behalen van doelen, maar dat neemt niet weg dat onbewust ook deugden een rol spelen. Het is nuttig om eens te kijken wat voor deugden voor u van belang zijn. Laat dat afvallen en stoppen met roken maar even zitten, dat hebt u vorig jaar toch ook al geprobeerd, en concentreer u dit jaar eens op de vraag wat voor persoon u eigenlijk bent.