De stoïcijnse filosofie wil mensen helpen bij het zo veel
mogelijk ontplooien van hun talenten en mogelijkheden. Maar wat als die talenten
en mogelijkheden beperkt worden door ernstige lichamelijke of psychische
problemen? Zoals een neiging tot somberheid of zelfs een depressie. Stoïcisme
is natuurlijk geen wondermiddel, en het is maar zeer de vraag of het u van een
serieuze depressie kan genezen. Maar toch ook op dat soort zwaardere obstakels
heeft het weldegelijk een antwoord.
Het is natuurlijk niet zo dat alles zo maar weer in orde
komt als u een paar stoïcijnse boeken leest en wat van de in dit boek
beschreven oefeningen uitvoert. Zo werkt het nu eenmaal niet. Het stoïcisme
werkt alleen voor mensen die er over blijven lezen en nadenken. Ook in de
antieke tijd werd al beseft dat alleen aandachtige herhaling in staat was een
langzame maar wel gestage verandering in gedrag en gemoedsbeweging te
bewerkstelligen. Filosofie is dus geen Haarlemmerolie maar helpt wel.
Als u vatbaar bent voor gevoelens van somberheid of zelfs
depressie is het van het grootste belang om uzelf en uw psychische conditie
continu in de gaten te houden. Een kleine verandering in uw gemoedstoestand kan
immers al leiden tot een nieuwe crisis. Als er iets is waar het stoïcisme de
nadruk op legt dan is het op het constant alert zijn op uw eigen reacties en
het permanent kritisch kijken naar de wijze waarop u op de wereld reageert. ‘Wat
gebeurt er nu echt? Hoe interpreteer ik dat en vooral wat voel ik daarbij?’,
zijn typische vragen die een stoïcijn zich telkens weer stelt. Door deze
stoïcijnse gerichtheid op het heden (denk bijvoorbeeld aan de hic et nunc
oefening) kunt een nieuwe aanval zien aankomen en misschien zelfs in de kiem
smoren.
Depressieve mensen zijn zich vaak, net als een stoïcijn, sterk
bewust van zichzelf. Daar stopt de overeenkomst echter al meteen. Het verschil
tussen een lijder aan depressies en een stoïcijn ligt vooral in het negatieve
zelfbeeld dat door een depressie wordt opgeroepen. Als u aan een depressie
lijdt kunt u nooit voldoen aan de hoge eisen die u aan uzelf stelt. U piekert eindeloos
over mislukkingen in het verleden, wat weer nieuwe mislukkingen in het heden
tot gevolg heeft. Ook de wereld zal zich nooit aan uw eisen van perfectie kunnen
aanpassen. U raakt in een vicieuze cirkel waarbij uw beeld van uzelf en de
wereld om u heen steeds negatiever wordt.
Het stoïcijnse onderscheid tussen de dingen waar u controle
over hebt, zoals uw meningen, beslissingen en gedrag, en de dingen waar u geen
controle over hebt, zoals de wereld en andere mensen, kan helpen die vicieuze
cirkel te doorbreken. Over uw bedoelingen hebt u macht, over de resultaten van uw
inspanningen gaat de wereld en hebt u geen macht. Zodra u dat gaat beseffen
heeft u al een belangrijke stap op weg naar een verbetering gezet.
Een ander aspect van het stoïcisme dat zou kunnen helpen is
de gerichtheid op gemoedsrust. Het bereiken van gemoedsrust is één van de
belangrijkste doelen van deze filosofie en dat is precies wat ook depressieve
mensen wanhopig proberen te bereiken. Een stoïcijn probeert dit, zoals we
hierboven zagen, te verwezenlijken door alert te zijn op negatieve emoties en
die in de kiem te smoren en door iedere positieve emotie te koesteren. Een stoïcijn
probeert alles wat er uit een prettig gevoel te halen valt er ook echt uit te
persen. Klinkt behoorlijk hedonistisch niet waar? En dat voor een filosofie die
bekend staat om zijn strengheid en somberheid.
Nog een aspect van het stoïcisme dat bij somberheid kan
helpen is de techniek om tegenspoed bewust te gebruiken als een karakteroefening.
Marcus Aurelius zei het zo:
“Het leven heeft meer weg van een
partijtje worstellen dan van dansen. Je moet altijd bedacht zijn op een
onverwachte aanval en stevig in je schoenen staan.” (Marcus Aurelius,
Meditaties, boek VII, hoofdstuk 61)
Het stoïcisme beschouwt het leven als een trainingspartner
bij het worstellen. Zo iemand wil je niet verslaan, maar probeert je wel
sterker te maken. Hij haalt allerlei onverwachte trucjes met je uit om je te
trainen en beter te maken. Kortom om je karakter te vormen. Door tegenslagen
als een training te gaan zien, worden ze misschien wel minder moeilijk te
dragen.
Soms gebeurt er iets onverwachts waar u van slag door raakt.
Een dergelijke donderslag bij heldere hemel kan iemand die gevoelig is voor
somberheid een flinke terugslag bezorgen. Voor dergelijke situaties helpt de
stoïcijnse techniek die wel de ‘premeditatio malorum’, letterlijk ‘het slechte
zien’ wordt genoemd. Het idee daar achter is dat u zich regelmatig voorstelt
dat er iets helemaal fout gaat. Door deze negatieve visualisatie een aantal
malen te doen gaat u zich als vanzelf realiseren dat het voorgestelde scenario
misschien wel wat minder erg is dan het op het eerste gezicht lijkt. U doet
deze oefening bovendien onder het voorbehoud dat u zich realiseert dat u beschikt
over de benodigde innerlijke veerkracht om met de situatie om te gaan. Een ‘erge’
gebeurtenis wordt een stuk minder erg als u er op voorbereid bent.
U kunt deze oefening het best met kleine ergernissen
beginnen. Bijvoorbeeld met een lange rij voor de kassa op een moment dat u
eigenlijk ontzettend veel haast hebt. Maar de oefening kan u ook voorbereiden
op akeligere gebeurtenissen zoals de dood van een geliefde of zelfs uw eigen
dood. Dat klinkt een depressief persoon misschien wel wat erg morbide in de
oren. Ik voel me al somber, waarom moet ik me dan opzettelijk het ‘allerergste’
voor de geest gaan halen? Simpelweg omdat het helpt. Door u regelmatig een
vervelende situatie in te beelden vermindert uw angst voor die situatie en
bereidt u zich mentaal voor op een crisis. U bent er minder bang voor en
bovendien ook nog eens beter tegen opgewassen. Daarnaast heeft de ‘premeditatio
malorum’ ook nog een vrolijkere kant. Ze versterkt uw waardering voor de keren
dat het allemaal wel goed gaat. Voor de keren dat u wel succes hebt en niet
angstig of somber wordt.
Soms staan we onszelf in de weg. We willen ons leven wel verbeteren
en weten zelfs waar we naar toe willen en hoe we dat zouden kunnen doen, maar
toch kunnen we ons daar op de één of andere manier niet toe zetten. Somberheid en
zelfs depressies houden ons tegen om een beter en prettiger leven te leiden. Stoïcisme
wil mensen een andere manier om tegen het leven aan te kijken bieden. Het wil
uw perspectief op u zelf en de wereld veranderen. Zo’n perspectief wisseling
maakt dat u zich beter staande kunt houden. Het stoïcisme biedt vaardigheden
die u daarbij kunnen helpen. Vaardigheden die niet alleen van nut zijn voor sombere
mensen, maar voor ons allemaal. Iedereen zal immers geconfronteerd worden met
tegenslagen en moeilijkheden. Stoïcisme is misschien dan ook wel de moeite
waard om eens te proberen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten