Stoïcijnen dat zijn toch die norse, chagrijnige
zuurpruimen uit de Oudheid die hun leven wijdden aan een sober en somber leven?
Altijd in afwachting van een volgende ramp of tegenslag om die dan onbewogen
als een standbeeld te kunnen ondergaan? Kille gevoelloze mensen, die na een
leven van hard werken en sombere gedachten het einde van hun vreugde- en passieloze
bestaan met enthousiasme verwelkomen?
Dat dacht ik tenminste altijd. Totdat mijn leraar
antieke talen me de werken van Seneca, Marcus Aurelius en Epictetus liet lezen.
Er ging een wereld voor me open. Ze bleken heel anders te zijn dan ik had
gedacht. Alles wat ik meende te weten over die antieke Mr. Spocks was fout.
Stoïcijnen waren alles behalve ‘stoïcijns’ in de moderne betekenis van het
woord. Als ik ze nu zou moeten beschrijven dan zou ik ze juist vrolijk en
optimistisch noemen. Voor ik het wist was ik aan het experimenteren met de
stoïcijnse technieken voor een prettig leven.
Zo gebeurde het dat ik op weg naar huis weer eens geërgerd
op een winderig en regenachtig perron stond te wachten op een hopeloos
vertraagde trein plotseling aan het advies van Epictetus moest denken. ‘Maak
het jezelf niet onnodig moeilijk en maak je alleen druk om de dingen waar je
echt iets aan kunt doen’. Ik vroeg me af welk aspect van de situatie in mijn
macht lag en welk aspect niet. Ik had al snel door dat hoe kwaad en geërgerd ik
ook werd, ik de trein daar geen seconde eerder het station mee binnen zou
krijgen. Ik kon mijn energie veel beter steken in dingen waar ik wel controle
over had. Zoals het voorkomen dat de vertraagde trein mijn humeur zo zou
verpesten dat ook mijn hele avond bedorven zou zijn.
Ik besefte opeens dat stoïcisme niet alleen maar gaat
over het met een ‘stiff upper lip’ ondergaan van allerlei vreselijke rampen en
ziektes, maar eigenlijk vooral over kleine ergernisjes en probleempjes. Kleine ongemakken
die ongemerkt je humeur behoorlijk kunnen verzieken. En niet alleen je eigen
humeur, maar ook dat van je omgeving. Niet alleen vrolijkheid werkt
aanstekelijk. Ook boosheid kan behoorlijk besmettelijk zijn. Ik herinnerde me
dat de stoïcijnen een heleboel eenvoudige technieken kenden waarmee je kunt
voorkomen dat dit soort kleinigheden je dag verstieren.
Zo ging ik, bijvoorbeeld, de stoïcijnse techniek van
de ‘negatieve visualisatie’ gebruiken. Een van de ‘heftigste’ technieken, die
op het eerste gezicht behoorlijk akelig lijkt te zijn, maar die je wel leert om
ook van kleine eenvoudige dingen te kunnen genieten. Het begint er mee dat je
je allerlei persoonlijke rampen en tegenspoed voor de geest haalt. Als ik ’s ochtends
naar mijn werk vertrok bedacht ik me dat dit wel eens de laatste keer zou
kunnen zijn dat ik mijn vrouw had gekust. Of als ik in een trein stapte dacht
ik dat die trein wel eens een frontale botsing met een tegenligger zou kunnen
krijgen. Dit klinkt natuurlijk nogal morbide en zelfs vrij afschuwelijk. Maar
het helpt je wel om de wereld en de mensen in je omgeving niet zo maar als
vanzelfsprekend te beschouwen. Negatieve visualisatie kan je helpen om te
genieten van ieder moment in je leven en van ieder moment dat je samen bent met
je geliefden.
Dit betekent niet dat je als stoïcijn de hele dag
bezig bent te bedenken wat er nu weer allemaal mis zou kunnen gaan. Dat soort
gedachten zouden je inderdaad een miserabel leven geven. Wat de stoïcijnen
aanraden is niet dat je blijft hangen in pessimistische vooruitzichten, maar
dat je in gedachten houdt dat het niet uitgesloten is dat dingen fout gaan, ‘Shit
happens’. Een paar keer per dag een korte gedachte is genoeg om je te laten
realiseren hoe gelukkig je eigenlijk wel niet bent. En ja, het is misschien
niet zo verstandig om dan meteen te beginnen met het je inbeelden van het
verlies van je partner en kinderen. Maar je zou ook kunnen beginnen met de
gedachte dat er helemaal geen trein zou komen en dat je een uur door de regen
zou moeten lopen om weer thuis te komen. Met dat in het achterhoofd wordt zo’n
vertraging van een paar minuten al wat minder irritant.
Op deze manier ‘reset’ de techniek van de negatieve
visualisatie het referentiekader waaraan je je geluk afmeet. Dingen die je tot
nu toe als vanzelfsprekend beschouwde kunnen nu een onverwachte bron van geluk
worden. Je baan, je huis, je vrouw, je gezondheid, je bestaan, een zonnestraal
door de wolken al die heel gewone dingen kunnen plotseling de basis gaan vormen
voor een gevoel van innerlijk geluk. Je leert hoe kleine dingen je een beetje vrolijker
kunnen maken en dat is een stuk prettiger dan je avond te laten verpesten door
een vertraagde trein.
Daar op dat
regenachtige station realiseerde ik me dat stoïcisme over veel meer gaat dan
een ‘stiff upper lip’ als het je tegen zit. Het is een manier om in het leven
te staan waarmee je je bestaan behoorlijk kunt opvrolijken. Het heeft ook iets
te vertellen over de kleine dingen uit het dagelijks leven en kan de sleur van
een doorsnee leven behoorlijk veraangenamen. Niks somber en streng, maar juist
blij en lichtvoetig. Stoïcisme kent geen verlichting of het na jaren van
meditatie opgaan in het nirwana, er wacht geen hemel na een leven van
soberheid, bidden en hard werken. Niets van dat alles. Het geeft een set van
adviezen en strategieën voor het dagelijks leven (negatieve visualisatie is
maar één van de vele technieken). Adviezen die je leven in het hier en nu
aangenamer kunnen maken en ook nog eens betekenis kunnen geven. De adviezen
zijn eenvoudig en makkelijk te gebruiken (het zou me niets verbazen als u
stiekem al een poging tot negatieve visualisatie heeft gedaan). Dat neemt niet
weg dat het behoorlijk moeilijk kan zijn om de stoïcijnse filosofie ook echt
een deel van je leven te laten worden. Om hun volledige werking te krijgen
zouden de adviezen een soort reflex een automatisme moeten worden.
Mijn experimenten met stoïcisme waren zo succesvol dat ik
besloot er mee door te gaan en in de voetsporen te treden van Zeno van Citium.
De Griek die meer dan tweeduizend jaar geleden de stoïcijnse school heeft
opgericht. Ik besloot een levend anachronisme te worden. Een eenentwintigsteeeuwse
aanhanger van een al geruime tijd ten onrechte dood verklaarde levensfilosofie.
Hier op deze plek wil ik u deelgenoot maken van mijn pogingen om mezelf een
stoïcijnse levensstijl aan te meten en wil ik u een verslag geven van mijn
worstelingen op het pad van de Stoa.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten