Zoals u eerder al gelezen hebt wil het stoïcisme u vooral helpen om een virtuoos leven te leiden. Het wil u bijstaan bij een zo volledig mogelijke ontplooiing van uw leven. Maar wat als de mogelijkheden om u te ontplooien beperkt zijn, als het leven u met allerlei belemmeringen in de weg zit. Ik doel hier niet op kleine tegenslagen die relatief makkelijk overwonnen of gedragen kunnen worden, maar op grotere, serieuzere problemen. U heeft een ernstig ongeluk gehad en bent voortaan aan een rolstoel gebonden, u heeft een levensbedreigende aandoening onder de leden, u heeft een ernstige sociale fobie ontwikkeld of u bent door een faillissement en scheiding in de keiharde wereld van de daklozen terecht gekomen. Heeft het stoïcisme een antwoord voor mensen die lichamelijk of psychisch gehandicapt zijn? Voor mensen waarvoor alleen het in leven blijven zelf al een enorme uitdaging is geworden?
Het antwoord op die vraag is een volmondig ja. Het stoïcisme is een filosofie die bedoeld is voor alle omstandigheden, dus ook voor situaties waarin het lijkt alsof er geen ruimte meer bestaat voor wat voor ontplooiing en virtuositeit dan ook. Het is geen wondermiddel, dat soort middeltjes bestaan alleen in sprookjes en reclameboodschappen, maar het is wel een filosofie die bekend staat om zijn technieken om met tegenslagen om te gaan.
Om hun leerlingen te helpen zich te wapenen tegen allerlei tegenslagen als ziektes, verwondingen en armoede gebruikten de stoïcijnse professoren vaak het voorbeeld van rolmodellen. Het ging daarbij vaak om de klassieke superhelden als Heracles en Socrates, maar het konden ook bekende hedendaagse persoonlijkheden zijn die iets bijzonders hadden gepresteerd of die geleerd hadden op een virtuoze wijze met een specifieke tegenslag of handicap om te gaan. Er werd soms zelfs verwezen naar het vermoedelijke gedrag van de fantasiefiguur van de ideale stoïcijnse wijze. Deze techniek van het zoeken van een rolmodel wordt verderop in dit boek nog uitvoerig beschreven, maar het is goed om de techniek alvast in uw achterhoofd te hebben. Het idee is dat je je door het gedrag van anderen in moeilijke situaties kunt laten inspireren om zelf je eigen, soortgelijke, problemen het hoofd te kunnen bieden.
Uit de voorbeelden die onze stoïcijnse leraren gebruikten valt een soort patroon af te leiden. Een patroon van praktische adviezen waarmee je ondanks allerlei handicaps en tegenslagen vorm en richting aan je leven kunt geven. Het zijn geen opzienbarende dingen, eigenlijk niets anders dan praktische gezond verstand adviezen. De stoïcijnse adviezen om na een ernstige tegenslag je leven weer op te pakken vallen in een aantal punten uit één:
I. Probeer de controle terug te krijgen. Een stoïcijn past de slachtofferrol niet. Ga uzelf dus vooral niet als slachtoffer van het noodlot beschouwen. Ik besef dat dat bepaald geen eenvoudige opgave is als u totaal verlamd in een rolstoel zit en voor de kleinste dingetjes afhankelijk bent van anderen. Toch vormt die verlamming alleen een belemmering voor uw lichaam en niet voor uw geest. U heeft nog steeds een rationele geest die u in staat stelt de controle over uw leven terug te veroveren. U bent misschien dan wel een deel van de regie over uw leven kwijtgeraakt, maar hebt nog steeds het vermogen om op z’n minst iets van die regie te herwinnen.
II. Als u de controle eenmaal hebt herwonnen moet u er voor zorgen die controle ook vast te houden. Het is vaak aanlokkelijk en zeker makkelijker om de boel de boel te laten en de zorg over uw leven weer aan anderen over te laten. Om de controle te behouden moet u uw waarden, doelstellingen en besluiten goed op een rijtje hebben. Wat vindt u echt belangrijk in uw leven? Wat is rationeel om nu na te streven en wat moet u daar voor doen. Maak uw keuzes en handel daar ook naar. Kijk daarbij nog eens goed naar de levenswaarden uit les één.
III. Laat uw beperkingen voor wat ze zijn en negeer ze. Zie het als iets wat onbelangrijk en onbeduidend is. U heeft er toch geen controle over, het is dus onbelangrijk voor een virtuoos en gelukkig leven. Uw dwarslaesie gaat niet weg, hardlopen zult u niet meer kunnen dat is nu eenmaal zo, maar er zijn dingen die u wel kunt. Richt u op de mogelijkheden die u hebt. Zeg niet tegen uzelf ‘dat kan ik niet meer’, maar zeg tegen uzelf ‘dit zou ik kunnen doen’. Het is niet eenvoudig en vergt ontzettend veel inspanning en zelfkennis om u, ondanks alles, toch telkens weer te blijven richten op uw mogelijkheden.
IV. Wees daarbij echter wel rationeel en realistisch. Onderzoek goed wat uw mogelijkheden en onmogelijkheden zijn. Weet goed wat uw huidige lichamelijke, psychische en sociale mogelijkheden en beperkingen zijn. Houd er rekening mee dat die beperkingen in de loop der tijd ook kunnen veranderen. Neem uzelf dus niet in de maling en zorg er voor dat u goed weet wat voor u behapbaar is. Onderneem geen dingen die u niet meer aan kunt. Het is niet nodig om uzelf met onnodige teleurstellingen op te zadelen. Uw tegenslag is zonder zelf toegebracht leed al groot genoeg.
V. Maak lange termijn plannen. Bedenk waar u over tien, twintig, dertig jaar wil staan. Of als uw leven een kortere horizon heeft, wat u voor het einde van uw leven nog bereikt wil hebben. Wees ook hierbij weer realistisch en houd uw levenswaarden in de gate. Zorg dat uw plannen samenhangend en ambitieus zijn. Probeer al de onderdelen van uw plannen met elkaar in overeenstemming te brengen. Laat uw leven zo een samenhangend en harmonieus geheel worden. Een harmonieus levensplan geeft richting aan en rust in uw leven. Zorg ook dat uw plannen niet te star zijn. De wereld verandert en ook u verandert dus zorg dat uw plannen aangepast kunnen worden. Als u een plan hebt kies dan een aantal korte termijn doelen uit die binnen dat plan passen en ga daarmee aan de slag. Uw levensomstandigheden bepalen wat voor doelen u uzelf kunt stellen. Maak het uzelf niet te moeilijk en kies ook nu weer voor reële en haalbare doelstellingen binnen de grenzen van uw mogelijkheden. Neem beslissingen en handel daar ook naar. Beperk uw keuzes te veel mogelijkheden werken verlammend. Maak een keuze en houdt daar aan vast zolang dat rationeel lijkt te zijn.
VI. Wees er op bedacht dat er onoverkomelijke hindernissen bestaan. In tegenstelling tot wat de moderne maatschappij u wil doen geloven zijn er gewoon problemen die niet opgelost kunnen worden. Niet alles kan met inzet en hard werken worden bereikt. U moet weten wanneer u ergens mee moet stoppen. Geef het niet te snel op, maar zeker ook niet te laat. Het is natuurlijk niet altijd direct duidelijk welke obstakels onoverwinnelijk zijn en welke niet. U kunt en hoeft niet iedere hindernis te overwinnen. Kijk naar uw levenswaarden en gebruik ze om te bepalen welke obstakels u te lijf gaat en welke u laat voor wat ze zijn.
Laat u niet uit het veld slaan door tegenslagen en handicaps. Volhard en beheers u, zoals Epictetus zijn leerlingen aanraadde. Maar wees u er tegelijkertijd van bewust dat u niet altijd alles kunt bereiken wat u zichzelf ten doel stelt. Zorg dat de dingen die u wil ondernemen realistisch en rationeel zijn.
I. Probeer de controle terug te krijgen. Een stoïcijn past de slachtofferrol niet. Ga uzelf dus vooral niet als slachtoffer van het noodlot beschouwen. Ik besef dat dat bepaald geen eenvoudige opgave is als u totaal verlamd in een rolstoel zit en voor de kleinste dingetjes afhankelijk bent van anderen. Toch vormt die verlamming alleen een belemmering voor uw lichaam en niet voor uw geest. U heeft nog steeds een rationele geest die u in staat stelt de controle over uw leven terug te veroveren. U bent misschien dan wel een deel van de regie over uw leven kwijtgeraakt, maar hebt nog steeds het vermogen om op z’n minst iets van die regie te herwinnen.
II. Als u de controle eenmaal hebt herwonnen moet u er voor zorgen die controle ook vast te houden. Het is vaak aanlokkelijk en zeker makkelijker om de boel de boel te laten en de zorg over uw leven weer aan anderen over te laten. Om de controle te behouden moet u uw waarden, doelstellingen en besluiten goed op een rijtje hebben. Wat vindt u echt belangrijk in uw leven? Wat is rationeel om nu na te streven en wat moet u daar voor doen. Maak uw keuzes en handel daar ook naar. Kijk daarbij nog eens goed naar de levenswaarden uit les één.
III. Laat uw beperkingen voor wat ze zijn en negeer ze. Zie het als iets wat onbelangrijk en onbeduidend is. U heeft er toch geen controle over, het is dus onbelangrijk voor een virtuoos en gelukkig leven. Uw dwarslaesie gaat niet weg, hardlopen zult u niet meer kunnen dat is nu eenmaal zo, maar er zijn dingen die u wel kunt. Richt u op de mogelijkheden die u hebt. Zeg niet tegen uzelf ‘dat kan ik niet meer’, maar zeg tegen uzelf ‘dit zou ik kunnen doen’. Het is niet eenvoudig en vergt ontzettend veel inspanning en zelfkennis om u, ondanks alles, toch telkens weer te blijven richten op uw mogelijkheden.
IV. Wees daarbij echter wel rationeel en realistisch. Onderzoek goed wat uw mogelijkheden en onmogelijkheden zijn. Weet goed wat uw huidige lichamelijke, psychische en sociale mogelijkheden en beperkingen zijn. Houd er rekening mee dat die beperkingen in de loop der tijd ook kunnen veranderen. Neem uzelf dus niet in de maling en zorg er voor dat u goed weet wat voor u behapbaar is. Onderneem geen dingen die u niet meer aan kunt. Het is niet nodig om uzelf met onnodige teleurstellingen op te zadelen. Uw tegenslag is zonder zelf toegebracht leed al groot genoeg.
V. Maak lange termijn plannen. Bedenk waar u over tien, twintig, dertig jaar wil staan. Of als uw leven een kortere horizon heeft, wat u voor het einde van uw leven nog bereikt wil hebben. Wees ook hierbij weer realistisch en houd uw levenswaarden in de gate. Zorg dat uw plannen samenhangend en ambitieus zijn. Probeer al de onderdelen van uw plannen met elkaar in overeenstemming te brengen. Laat uw leven zo een samenhangend en harmonieus geheel worden. Een harmonieus levensplan geeft richting aan en rust in uw leven. Zorg ook dat uw plannen niet te star zijn. De wereld verandert en ook u verandert dus zorg dat uw plannen aangepast kunnen worden. Als u een plan hebt kies dan een aantal korte termijn doelen uit die binnen dat plan passen en ga daarmee aan de slag. Uw levensomstandigheden bepalen wat voor doelen u uzelf kunt stellen. Maak het uzelf niet te moeilijk en kies ook nu weer voor reële en haalbare doelstellingen binnen de grenzen van uw mogelijkheden. Neem beslissingen en handel daar ook naar. Beperk uw keuzes te veel mogelijkheden werken verlammend. Maak een keuze en houdt daar aan vast zolang dat rationeel lijkt te zijn.
VI. Wees er op bedacht dat er onoverkomelijke hindernissen bestaan. In tegenstelling tot wat de moderne maatschappij u wil doen geloven zijn er gewoon problemen die niet opgelost kunnen worden. Niet alles kan met inzet en hard werken worden bereikt. U moet weten wanneer u ergens mee moet stoppen. Geef het niet te snel op, maar zeker ook niet te laat. Het is natuurlijk niet altijd direct duidelijk welke obstakels onoverwinnelijk zijn en welke niet. U kunt en hoeft niet iedere hindernis te overwinnen. Kijk naar uw levenswaarden en gebruik ze om te bepalen welke obstakels u te lijf gaat en welke u laat voor wat ze zijn.
Laat u niet uit het veld slaan door tegenslagen en handicaps. Volhard en beheers u, zoals Epictetus zijn leerlingen aanraadde. Maar wees u er tegelijkertijd van bewust dat u niet altijd alles kunt bereiken wat u zichzelf ten doel stelt. Zorg dat de dingen die u wil ondernemen realistisch en rationeel zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten