4.5 Tenslotte

 

Zo dat was een behoorlijke brok theorie. Voor u misschien vooral een hoop abstract geneuzel. Ik hoop dat ik u met deze les niet al te erg heb afgeschrikt met mijn verhaaltjes over indelingen van de filosofie, stoïcijnse drietanden en de vier klassieke hoofddeugden. In de komende lessen gaan we de drie stoïcijnse lesvakken eens van wat dichterbij bekijken. Ik kan u echter niet beloven dat het nu afgelopen is met de theorie en abstractie, maar het gaat in elk geval wel een behoorlijke stuk praktischer worden. In de volgende les wordt een begin gemaakt met de stoïcijnse leer van de juiste wilskracht.

Als klein zoenoffer voor dit nogal abstract hoofdstuk wil ik u tot slot toch alvast een voorproefje geven van de stoïcijnse praktijk. Daarom wil ik deze nogal theoretische en abstracte les niet afsluiten zonder u al wat stoïcijnse wapens in handen te geven om u meteen al de goede kant op te sturen. Volgens Epictetus is het leven datgene wat er nu om u heen gebeurt. Hij vergeleek het leven vaak met de Olympische Spelen. U bent allemaal Olympisch atleet. De wedstrijden zijn al bezig, u moet oefenen en leren terwijl de strijd om u heen al in alle hevigheid gaande is. Om u daar meteen een beetje bij te helpen volgen hieronder een paar eenvoudige tips en oefeningen waarmee u een begin kunt maken om alvast een beetje stoïcijn te worden. Het zijn wel oefeningen in de stijl van ‘lifestyle magazines’ en zelfhulpboeken, verwacht er dan ook niet te veel van. Stoïcisme is geen ‘quick fix’, maar het zal u allicht een beetje op weg helpen. Voor de komende twee weken kunt u eens aan de slag gaan met de stoïcijnse tips. Kijk wat ze voor u doen en kom er achter welke tips u het meest aanspreken. Vergeet ondertussen niet om ook aan uw nieuwe deugdenlijstje ingedeeld naar de vier kardinale deugden te werken.

Oefening: Tien stoïcijnse tips

Tip 1 Word een binnenvetter
Houd uw emoties binnen en laat ze zo min mogelijk aan de buitenwereld zien. Wanneer er iets gebeurt waardoor er een emotionele respons bij u wordt opgewekt, probeer dan fysiek zo weinig mogelijk te reageren. Houd uw gezichtsuitdrukking in bedwang, laat niet merken dat u boos of verdrietig wordt. Uit onderzoek blijkt dat ons reptielenbrein, zoals u later zult zien de bron van onze emoties, sterk reageert op onze lichaamsgesteldheid. Als u verdrietig bent en uw mond toch tot een glimlach dwingt, vermindert dat uw verdriet. Als u gespannen bent kunt u rustig gaan ademen en uw lichaam dwingen zich te ontspannen. Dit geeft uw reptielenbrein automatisch het signaal om de negatieve emotie af te zwakken of misschien zelfs te stoppen. Probeer uw reptielenbrein af te leiden. Neurie in gedachten een liedje of herhaal een van te voren ingestudeerde zin. Dwing uw gezicht in een rustige plooi, probeer te glimlachen en zeg in uw zelf zoiets als: ‘Dit raakt me niet en doet me niks. Ik ben volkomen rustig en ontspannen’.

Tip 2 Zeur niet
In het verlengde van de vorige tip kunt u ook proberen uw verbale reactie in te perken. Door mondeling te reageren op een emotionele situatie bevestigt u dat er iets aan de hand is. Klaag niet en vraag niet meteen om hulp, maar probeer een probleem zoveel mogelijk zelf op te lossen. Als u verbaal reageert zien niet alleen de mensen om u heen dat iets u aangrijpt, maar ook uw reptielenbrein wordt bevestigd in zijn overtuiging dat er iets mis is, en doet er dan zelfs nog een schepje boven op. Door niet te zeuren en weinig te zeggen lokt u ook geen tegenreactie van uw omgeving uit. Een negatieve reactie maakt u alleen maar emotioneler, maar ook een vriendelijke begrijpende reactie is olie op het vuur van uw reptielenbrein. Dat reageert meteen: ‘Zie je wel er is toch iets mis’. En uw negatieve emoties krijgen een extra impuls.

Tip 3 Stel uit tot morgen
Dit alles betekent niet dat u uw emoties volledig moet wegstoppen en onderdrukken. Ervaar ze wel, maar laat ze niet zien. Houd het ondergaan van uw emoties beperkt tot uw innerlijk. Emoties onderdrukken is zinloos. Ze komen gegarandeerd op een ander moment weer terug en dat is altijd een moment dat u het nou net niet kunt gebruiken. Emoties opkroppen en die niet aanpakken, iets waar de bovengenoemde methoden toe zouden kunnen leiden, is bovendien erg ongezond. Uitstellen is echter wat anders dan onderdrukken. Kies een vast tijdstip uit waarop u uw emoties de vrije loop kunt laten. Zorg dat u alleen bent en niet gestoord kunt worden en laat alle zorgen en emoties van de afgelopen dagen op u afkomen. Zorg dat u een gezonde manier vindt om uw emoties te uiten. Dit kan betekenen dat u in een kussen schreeuwt, uw gevoelens en gedachten opschrijft in een dagboek, of wat voor u maar een geschikte manier is. Beperk het uiten van emoties tot dit zorgenuurtje en stel emoties ook uit tot dit vaste tijdstip. Zeg tegen uw reptielenbrein zodra u een negatieve emotie voelt opkomen: ‘Even wachten jij komt straks wel aan de beurt’.

Tip 4 Word een realist
Onze negatieve emoties kunnen ervoor zorgen dat we verkeerde beslissingen nemen die ons leven slechter maken. Omdat emoties vaak onlogische reacties zijn op gebeurtenissen, zoekt het stoïcisme naar oplossingen voor emotionele problemen door logica toe te passen. Misschien klopt uw oordeel dat iets slecht, verdrietig of angstaanjagend is wel helemaal niet. Als u bang bent voor muizen zal dat weliswaar niet zo maar verdwijnen door alleen te denken dat een muis geen enkel gevaar oplevert, maar door dat consequent te blijven volhouden dringt het uiteindelijk toch ook tot uw reptielenbrein door dat er niets aan de hand is. Zodra u merkt dat u negatieve emoties krijgt over iets dat in uw omgeving gebeurt: stop dan even. Denk na. Zal die emotie de situatie oplossen? Ja, als er een neushoorn op u af komt stormen dan is een emotionele reactie zeker op zijn plaats. Maar meestal zal de emotionele reactie weinig uithalen om de situatie te verbeteren. Het gaat om uw daden, die kunnen eventueel de veranderingen teweeg brengen die u wilt zien. Wanneer dingen u emotioneel maken, ga dan op zoek naar wat er gedaan zal moeten worden om het probleem op te lossen en doe dat vervolgens dan ook.
Veel van uw emotionele reacties zijn trouwens het gevolg van een vaste ingesleten manier van denken en reageren. Een bepaalde situatie leidt dan automatisch tot een negatieve emotionele reactie. U heeft uzelf ongemerkt een bepaalde standaard reactie aangeleerd, maar die manier van denken kan veel onnodige negatieve emoties in de hand werken. Dat gebeurt vooral wanneer de dingen niet gaan zoals u wilt, of als mensen niet doen wat u van ze verwacht, of het niet met u eens zijn. Denk na over uw vooroordelen en automatische reacties en verzin andere manieren om naar die situaties te kijken. Dit zal het makkelijker maken om met de daaraan verbonden emoties om te gaan.

Tip 5 Sta eens in de schoenen van een ander
Wees mild voor anderen. Als een persoon u boos maakt of frustreert, probeer dan het probleem door diens ogen te bekijken. Realiseer u dat we allemaal fouten maken. Mensen doen slechts zelden iets om bewust kwaadaardig te zijn of opzettelijk problemen te veroorzaken. Meestal denken ze dat ze het juiste doen. Probeer te begrijpen waarom ze in uw ogen de fout in zijn gegaan en vergeef ze daarvoor. Ook u bent niet perfect en maakt geregeld fouten. Realiseer u dat en ga verder met het verbeteren van de situatie. Zeg bij uzelf: ‘Hij maakt een fout, maar beseft het niet en denkt dat hij het goed doet’.

Tip 6 Leef in het moment
De mens heeft de neiging om steeds plannen te maken voor de toekomst en zo te vergeten waar hij hier en nu mee bezig is. Sta zo nu en dan even stil en laat de malle molen van het leven en de stroom van uw gedachten even voor wat ze zijn. Door dit regelmatig te doen zult u merken dat u veel meer van het leven geniet. Laat uzelf overstelpt raken door verbazing en verwondering. Geniet van dat wat u op het moment aan het doen bent, terwijl u het aan het doen bent. Geniet even van wat u nu ziet, proeft, hoort, ruikt en voelt. Het verleden is voorbij, de toekomst moet nog komen, het enige moment en de enige plaats is het hier en nu.

Tip 7 Word een zwartkijker
Stoïcisme probeert uw brein opnieuw te trainen zodat u leert om gelukkiger te zijn met de dingen die u hebt. Een onderdeel van leren om gelukkiger te zijn met de dingen die we hebben is leren om geluk te vinden in de wereld om ons heen. Mensen raken snel verveeld als ze iets nieuws hebben, of dat nu een nieuwe auto of een nieuwe partner is. Stel u zo nu en dan eens voor hoe het zou zijn als u al die dingen niet meer zou hebben. Als u geen auto had, geen koelkast en als uw partner zou komen te overlijden. Hoe zou uw leven er dan uitzien? Door daar zo nu en dan bij stil te staan gaat u de dingen die u nu hebt veel meer waarderen. Dit is de hierboven behandelde techniek van de negatieve visualisatie. Negatieve visualisatie is een veel gebruikte trainingsmethode en dagelijkse oefening voor stoïcijnen. Hierbij maakt u zich er een voorstelling van hoe uw leven er uit zou zien zonder iets dat erg belangrijk voor u is. Deze oefening klinkt als iets waar je erg van streek door kunt raken en is zeker niet leuk om te doen, maar het kan er wel voor zorgen dat u meer geniet van de goede dingen in uw leven, en het zal u leren om te gaan met verlies door u er op voor te bereiden.

Tip 8 Geniet van kleine dingen
De mens neigt er van nature naar om zich een beetje ontevreden en ongelukkig te voelen, ongeacht wat we doen. Die neiging maakt u rusteloos, het is nooit genoeg. Handig voor een oermens die pakken moet wat hij pakken kan, maar voor onze tijd toch vooral vervelend. U kunt zich hier tegen verzetten door de situatie waarin u nu verkeert te waarderen. Vergeet gewoon niet dat de wereld een geweldige plek is, ongeacht hoe slecht het lijkt te gaan. Net zo goed als u kunt leren om negatieve emoties te verminderen kunt u ook leren om positieve emoties te stimuleren. Negativiteit en het uitbannen van blije gedachten is voor sommige mensen bijna een gewoonte geworden. Doorbreek die gewoonte en koester uw positieve momenten. Leer te genieten van kleine dingen als een zingende vogel, de regen die op het dak tikt of een slok warme thee.

Tip 9 Neem afstand
Probeer uzelf los te maken van de situatie. Als er iets vervelends gebeurt en u te maken hebt met iets waardoor u van streek raakt, kunt u een, echte of denkbeeldige, stap achteruit doen en er van een afstandje naar kijken. Het idee hierbij is dat u zich een voorstelling maakt waarbij het vervelende dat u overkomt iemand anders overkomt. Dit is, zoals u misschien al is opgevallen, een variant op de hierboven behandelde techniek van de projectieve visualisatie. Wat voor advies zou u die persoon dan geven? Wordt de situatie hierdoor anders? Meestal zullen we, als iemand iets vervelends overkomt, diegene vertellen dat we het erg naar voor hem/haar vinden, maar dat dit soort dingen nu eenmaal gebeuren. En dat is de waarheid: er gebeuren dingen waar we geen controle over hebben en u er overmatig zorgen over maken zal de zaken niet verbeteren. Pas deze ideeën toe op uw eigen situatie en wie weet helpt het u om u beter te voelen.

Tip 10 Weet dat ook dit voorbij zal gaan
Stoïcijnen vechten tegen het gevoel van bestendigheid, tegen het gevoel dat dingen altijd hetzelfde zullen of horen te blijven. Wanneer we gehecht raken aan dingen, mensen of situaties zijn we meer ontvankelijk voor grote emotionele schommelingen op het moment dat we dingen verliezen. De stoïcijnse filosofie leert ons open te staan voor veranderingen en deze te accepteren. Geef het ingebakken gevoel van bestendigheid op. Dit gevoel is desastreus op een moment dat u te maken krijgt met verlies. Hoe groot of klein dat verlies ook is. U moet onthouden dat verandering onlosmakelijk met het leven verbonden is. Wanneer dingen waar u van houdt ophouden te bestaan, dan kan dat moeilijk zijn om te accepteren, maar het is wel onvermijdelijk. Wanneer het allemaal tegenzit en het lijkt alsof er nooit een eind aan de ellende komt, dan blijft het belangrijk om eraan te denken dat ook dit niet klopt. De wereld is constant in beweging, niets blijft zoals het is.

En als laatste tip:Leer meer over het stoïcisme. Er zijn veel interessante dingen geschreven over en door stoïcijnen. Beroemde historische figuren als Cicero, Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius waren toegewijde stoïcijnen die uitvoerig over hun overtuiging schreven. Veel van hun werken zijn prettig leesbaar en behoren tot op de dag van vandaag tot de wereldliteratuur. Kijk nog eens naar het lijstje met boeken dat u de vorige les hebt gemaakt, zoek de boeken op op het internet, leen ze in de bibliotheek of koop ze, en lees ze! Het is de moeite waard.

Ik hoop dat u iets aan deze eerste serie tips hebt. Het zijn in dit stadium niet veel meer dan een rijtje stoïcijnse tegeltjeswijsheden. Nietszeggend en soms misschien zelfs een beetje banaal. Toch raad ik u aan om deze tien tegeltjes uit uw hoofd te leren en ze de komende tijd zo nu en dan eens voor de geest te halen. In het vervolg van deze cursus zullen deze tegeltjeswijsheden verder worden uitgewerkt en komen er nog heel wat tips bij. Er worden theoretische uiteenzettingen afgewisseld met allerlei oefeningen en technieken die het u mogelijk maken om het geleerde direct ook echt in de praktijk te gaan brengen. U heeft er in het voorgaande al met een paar kennis gemaakt. Eigenlijk vormen de oefeningen de kern van de cursus, stoïcisme leer je nu eenmaal niet uit een boek of van een leraar, maar door het te doen. Ik raad u dan ook aan de cursus niet in één keer te doorlopen. De cursus kan in een half jaar worden doorlopen, maar heeft het meeste effect als u er meer dan een jaar voor uittrekt. Neem de tijd om de oefeningen te doen en u vertrouwd te maken met de technieken. Lees de lessen een paar keer door zodat u zich de theorie eigen kunt maken en tot u door kunt laten dringen.

In de volgende les maken we een begin met de topos van de juiste wilskracht. Deze eerste topos van het stoïcijnse lesprogramma gaat, zoals we zagen, over lust en angst. Het wordt in verband gebracht met de fysica omdat de leerling hier moet leren hoe hij in overeenstemming met de natuur kan leven. Hij moet een harmonie met de universele, de menselijke en zijn eigen persoonlijke natuur zien te bereiken. In het kader van een leven in harmonie met de universele natuur zou u moeten leren alles wat de universele natuur op uw bordje legt te accepteren. Daarnaast hebben mensen een aantal natuurlijke neigingen gemeen. Die neigingen waren in de prehistorie essentieel om te kunnen overleven, maar ze veroorzaken in de moderne tijd heel wat moeilijkheden. Het ongebreideld najagen van uw instincten leidt niet alleen tot lichamelijke problemen. Het veroorzaakt ook veel onnodige psychische ellende. De stoïcijnen gebruiken de menselijke ratio om deze op drift geraakte instincten binnen de voor onze moderne tijd natuurlijke grenzen te houden. Op die manier kunt u leren om in harmonie met uw menselijke natuur te leven. Tenslotte moeten de leerlingen ook leren om in harmonie met hun eigen persoonlijke natuur te leven. Om dit te kunnen moet u uzelf eerst goed leren kennen.

 

Stoïcijnse tegeltjeswijsheden

De stoïcijnse tegeltjeswijsheden van deze les. Het is een onderdeel van de oefening van de stoïcijnse hersenspoeling, waarbij het de bedoeling is dat u er één van uitkiest en uit uw hoofd leert. Kies het aforisme dat u het meest aanspreekt en herhaal het regelmatig in gedachten op verloren momenten. Bijvoorbeeld als u op de WC zit, als u op de trein staat te wachten, in de file staat of tijdens het reclameblok voor de nieuwsberichten. De tien tips uit de oefening van deze les lenen zich natuurlijk ook uitstekend om als tegeltjes wijsheid te worden gebruikt.

·        Alles stroomt, niets is blijvend.

·        Ook dit gaat weer voorbij.

·        Blijf bij de feiten. De wereld is zo als ze is.

·        Dit raakt me niet en doet me niets. Ik ben volkomen rustig en ontspannen.

·        Zeur niet.

·        Bij een vervelende emotie: Even wachten jij komt straks aan de beurt.

·        De toekomst moet nog komen, het verleden is al voorbij. Leef in het heden.

 

Overzicht van stoïcijnse technieken per les

Les 0	De stoïcijnse belofte
	·        Een paar fundamentele vragen ·        De stoa-meter
Les 1	Wat is stoïcisme?
1.6	·        Negatieve visualisatie ·        Projectieve visualisatie
1.7	·        Wat maakt u gelukkig en wat maakt u ongelukkig
Les 2	Virtuositeit
2.2	·        Wat zijn uw onbewuste doelen?
2.3	·        Een onderzoek naar uw waarden en deugden
Les 3	Een eerste ontmoeting met de stoïcijnen
3.3	·        De stoïcijnse hersenspoeling
3.4	·        De spiegel en de pen
3.7	·        Stoïcijnse aforismen
Les 4	De stoïcijnse drietand
4.2	·        Kijk nog eens naar uw deugdenlijstje
4.5	·        Tien stoïcijnse tips