Volgens de stoïcijnen kun je dus alleen helemaal je zelf
zijn door een leven te leiden in harmonie met de natuur. Dat is iets anders dan
terug naar de natuur. U hoeft om stoïcijn te worden geen paleodieet te gaan
volgen, uw auto de deur uit te doen of een macrobiotische moestuin op uw
dakterras in te richten. Het mag wel, een stoïcijn heeft hier geen enkel
probleem mee, maar het is niet wat hij bedoelt als hij het over een leven in
overeenstemming met de natuur heeft.
Bij een leven in harmonie met de natuur gaat het de
stoïcijnen dus vooral om de manier waarop de werkelijkheid in elkaar zit. Het
gaat ze daarbij zowel om uw persoonlijkheid, de menselijke natuur in het
algemeen als om de universele natuur. Wie bent u? Wat is dat een mens, wat
maakt een mens tot wat hij is? Maar ook wat is die werkelijkheid waarin we ons
bevinden, hoe werkt dat, kunnen wij er iets van begrijpen? Het klinkt zo
eenvoudig en eigenlijk zelfs binnen handbereik, zo’n leven in harmonie met de
natuur. Maar niets is minder waar. Harmonie met de natuur uit zich in de eerste
plaats in uw persoonlijke natuur. Om in harmonie te leven moet u eerst uzelf
beter leren kennen. Wat voor persoon bent u? Wat zijn uw talenten? Wat zijn uw
zwakke punten? Wat zijn uw waarden? Misschien kent u uzelf al vrij aardig, toch
is het geen gek idee om eens een wat formeler zelfonderzoek te ondernemen. In
les 5 krijgt u de oefening ‘zelfwaardering’ waarin u gevraagd wordt om uw sterke
en zwakke kanten te onderzoeken. Maar het is toch een goed idee om daar nu
alvast even bij stil te staan. Neem even de tijd en maak voor uzelf een lijstje
met de dingen waar u goed in bent. Maak vervolgens ook een lijstje met de
dingen waar u slecht in bent. Vaak bent u goed in de dingen die u leuk vindt en
slecht in de dingen waar u een hekel aan hebt. Zit er een patroon in?
Nu u een eerste idee hebt van uw persoonlijke capaciteiten
en beperkingen wordt het tijd om aandacht te schenken aan de algemene
menselijke natuur. U stuit daarbij al gauw op de drang tot zelfbehoud, de
sociale neiging om groepen te vormen en het menselijke verstand. Dat mensen het
vermogen hebben om rationeel te zijn betekent natuurlijk niet dat ze dat ook
altijd zullen zijn. Net zo min als dat onze sociale aard maakt dat we altijd
vriendelijk en altruïstisch zijn. Tot slot zult u de universele natuur moeten
bestuderen. Hoe zit de werkelijkheid in elkaar? Wat kan wel en wat kan niet?
Hoe zit dat met die natuurwetten en hoe werkt die wet van oorzaak en gevolg?
Het is u misschien nu al opgevallen dat de stoïcijnen het de
ene keer hebben over leven in harmonie met de natuur en een andere keer over
een leven in overeenstemming met de deugd. Het gaat om zo goed als dezelfde
dingen en ze worden vaak door elkaar gebruikt. Het zijn de twee kanten van
dezelfde medaille, maar er zit wel een nuanceverschil. Een virtuoos leven in
overeenstemming met de deugd ziet op uw persoonlijke individuele natuur.
Volgens de stoïcijnen moet u uw persoonlijke talenten en waarden koesteren. Als
u ergens aanleg voor hebt en iets belangrijk vindt moet u er alles aan doen om
ook echt uit te blinken in de dingen waar u goed in bent. Voor een stoïcijn is
het niet minder dan een morele plicht om u persoonlijk te ontwikkelen, om uw
individuele natuur zo volledig mogelijk tot ontplooiing te brengen. U moet de
rollen die u in uw leven kunt en ook wilt spelen met zorg uitkiezen en u daar
dan ook helemaal op toeleggen. Of dat nu als geleerde, timmerman of huisman is
doet er niet toe. Het gaat er om die stukjes van uzelf waarin u uitblinkt en
die u belangrijk vindt te ontdekken en tot perfectie te brengen.
Dit bedoelen stoïcijnen als ze het hebben over een leven in
overeenstemming met de deugd (een virtuoos leven). Als de stoïcijnen het hebben
over een leven in harmonie met de natuur bedoelen ze meer de universele natuur,
de manier waarop de wereld in elkaar steekt. Die universele natuur biedt het
kader waarbinnen een stoïcijn zijn persoonlijke natuur kan ontwikkelen. Hoeveel
persoonlijk talent u ook hebt als timmerman, als u midden in de woestijn woont
en geen hout tot uw beschikking hebt stelt de universele natuur duidelijke
grenzen aan uw ontplooiingsmogelijkheden.
Uw persoonlijke natuur is daarbij dan een uitdrukkingsvorm van
de meer omvattende menselijke natuur en die menselijke natuur is weer een
onderdeel van de alomvattende universele natuur. Stoïcijnen maken dus
onderscheid tussen de universele natuur, het universum en de wereld met al zijn
materie en wetten, de menselijke, sociale en rationele natuur en tenslotte de
persoonlijke, individuele natuur. Een onderscheid dat, zoals we in een volgende
les zullen zien, aan de basis staat van het verschil tussen een deel van de
wereld waar we invloed op kunnen uitoefenen, de persoonlijke rationele natuur,
en een deel van de wereld waar we niets aan kunnen veranderen, de universele en
menselijke natuur.
Zijn rationele vermogens maken van de mens een bewuste
toeschouwer en onderzoeker van de universele natuur. De stoïcijnen geloven dan
ook dat dat één van de belangrijkste taken is die de natuur aan ons mensen
oplegt. We moeten leren virtuoos te leven. En daarbij moeten we kennis en
inzicht verwerven over het hoe en waarom van het universum. Het gaat om meer
dan een theoretisch inzicht. We moeten onze rationaliteit dan ook niet alleen
gebruiken voor contemplatie van de universele natuur, maar ook voor het
realiseren van een zo prettig mogelijke samenleving. De verworven inzichten
zien dus ook op de vraag wat er in uw samenleving gedaan moet worden en hoe dat
dan het best aangepakt kan worden. Door uw persoonlijke talenten en
mogelijkheden zoveel mogelijk te realiseren groeit uw virtuositeit. U wordt een
beter, wijzer mens. U moet kortom dat wat de stoïcijnen ‘wijsheid’ noemen
proberen te vinden. Het gaat hier om de morele en praktische wijsheid die de
grondslag vormt voor alle andere vormen van een virtuoos leven. Die praktische
wijsheid kan u vertellen wat goed is en daarom de moeite van het nastreven
waard, en wat slecht is en dus vermeden moet worden.
Een leven in harmonie met de natuur is dus nauw verbonden
met inzicht in de manier waarop ons denken functioneert en de manier waarop we
de wereld interpreteren. De wereld zelf laat zich nauwelijks veranderen, maar
onze perceptie van de wereld kunnen we weldegelijk beïnvloeden. Vooral de
stoïcijnse leraar Epictetus maakte dit het centrale thema van zijn leer. Goed
zijn de dingen die we zelf onder controle hebben en slecht zijn de dingen waar
we geen invloed op hebben. Om een virtuoos leven in overeenstemming met de
natuur te leiden moet u zich richten op de dingen, die u onder controle hebt.
Dat zijn volgens Epictetus uw verlangens, oordelen en handelingen. De dingen
die u doet met uw persoonlijke individuele natuur. Al het andere speelt een
bijrol en is niet van wezenlijk belang voor een gelukkig en virtuoos leven.
Iemand die een dergelijke levenshouding weet te verwerven
voelt zich gelukkig en laat zich niet meer door tegenspoed onderuit halen,
evenmin laat hij zich benevelen door succes. Alles wat hem of haar overkomt
wordt vanuit een diepgaande gelijkmoedigheid ervaren, gevoed door het inzicht
dat iedere ervaring voorbijgaand is en dat er geen enkele reden bestaat om je
eraan te hechten. Hoe de situatie in de buitenwereld ook mag zijn uw
geluksgevoel komt voort uit uw innerlijke zijnstoestand. Als u dat begrijpt
heeft u de eerste stap gezet op een weg naar een leven dat werkelijk de moeite
waard is. Het veranderen van uw visie op de wereld betekent niet dat u vervalt
tot een naïef soort optimisme. U hoeft tegenslagen niet op te vangen met een
opgeklopte vrolijkheid. Zolang de verwarring in uw geest niet is overwonnen en
u in het dagelijkse leven nog steeds belaagd wordt door gevoelens van onvrede
en frustratie is het onzinnig om te roepen dat u zo gelukkig bent. We zullen
eerst inzicht moeten zien te krijgen in de manier waarop de geest (de
menselijke natuur) functioneert en we zullen tot een juiste opvatting van de
werkelijkheid (de universele natuur) moeten zien te komen.
Dit is één van de moeilijkste dingen uit de stoïcijnse
filosofie en we zullen het hier nog vaak en uitgebreid over hebben. Voorlopig
is het alleen belangrijk om te onthouden dat de stoïcijnen van mening zijn dat
u uw persoonlijk geluk, voor een belangrijk deel zelf onder controle kunt
hebben. Dat is natuurlijk best fijn, maar het betekent ook dat u voor een groot
deel helemaal zelf verantwoordelijk bent voor uw eigen geluk. Virtuositeit is
uw beste kans op een gelukkig en zinvol leven. Daarom hechten de stoïcijnen ook
zo veel belang aan die virtuositeit. Er bestaat voor een stoïcijn geen enkel
excuus voor het niet leiden van een virtuoos leven. Als dat mis gaat is dat dan
ook helemaal uw eigen schuld.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten