Alles draait voor een stoïcijn om deugd, ‘areté’ in het
Grieks of ‘virtus’ zoals de Romeinen dat noemden. Het woord ‘areté’ of ‘virtus’
heeft in de Oudheid echter wel een heel andere betekenis dan de moderne deugdzaamheid.
Het heeft helemaal niets te maken met onze associatie met braaf en kuis. Zelfs
dingen en gebruiksvoorwerpen konden deugdzaam zijn, ‘virtus’ bezitten. Een goed
stuk gereedschap dat geschikt is voor zijn werk, of een mooi en sterk werkpaard
konden net zo goed deugdzaam zijn als een mens. Deugd wordt door de stoïcijnen niet
alleen als ethisch correct, maar ook, en eigenlijk zelfs meer, in de moderne
betekenis van deugdelijk gebruikt. Alles wat goed en efficiënt functioneert,
zoals een deugdelijke hamer, heeft ‘virtus’. Dat geld zowel voor voorwerpen als
voor mensen. Een deugdzaam mens is voor een stoïcijn een mens die goed functioneert,
die gelukkig is en zich volledig heeft weten te ontplooien. Een voorbeeld om
één en ander wat inzichtelijker te maken.
Uw eenzame moeder is ernstig ziek en hulpbehoevend. Als goede
dochter (of zoon) trekt u bij haar in om haar te verzorgen. U kiest er voor om
zelf geen relatie te hebben en laat uw carrière voor wat het is. Kortom u
offert u op voor het welzijn van uw moeder. In de christelijke traditie zou dit
als een bijzonder deugdzame stap worden gezien. Het feit dat u door uw keuze
minder gelukkig of zelfs ongelukkig wordt, maakt het zelfs nog deugdzamer. Voor
een stoïcijn zou dit, om in de terminologie van de christelijke traditie te
blijven, een doodzonde zijn. Het is zeker niet verkeerd om u om uw hulpbehoevende
moeder te bekommeren, maar u mag uzelf niet voor haar opofferen. Stoïcijnse
deugdzaamheid richt zich op het leiden van een goed en prettig leven. Het wil
dat u uw talenten ontplooit en de dingen doet die u gelukkig maken. U moet er
achter zien te komen waar u goed in bent en wat u gelukkig maakt en moet u daar
op richten. Dat zijn de dingen die u deugdzaam, in de stoïcijnse betekenis van
het woord, maken.
Nog een voorbeeld. Bij een avondje uit ontmoet een leuke man
of vrouw. U heeft het ontzettend gezellig en kunt het enorm goed met elkaar
vinden. Eigenlijk heeft u wel zin om als afsluiting van de avond met elkaar het
bed in te duiken. Maar deugdzaam als u bent weet u dat een net meisje of een
nette jongen dat niet doet. Je hebt de eerste keer dat je elkaar ontmoet geen seks,
dat hoort nu eenmaal niet, dat is niet deugdzaam. Een stoïcijn zou dit de
grootst mogelijke lariekoek vinden. Zolang u uzelf nog een ander er kwaad mee
doet is er geen enkele rede om af te zien van iets waar u plezier aan beleefd.
U moet bij het woord ‘deugd’ dus helemaal niet denken aan
netjes en braaf (de stoïcijnen waren allesbehalve braaf), maar eerder aan
‘virtuoos’. Virtuoos betekent volgens de Van Dale iets technisch volmaakt
beheersen. Je kunt een virtuoos violist zijn, een virtuoos danser of een
virtuoos schermer. Stoïcijnse virtuositeit is vooral op de praktijk van het
leven gericht. Een stoïcijn streeft er naar om een virtuoos leven te leiden.
Hij wil een expert in de levenskunst zijn en daardoor een gelukkig leven
leiden. Het gaat erom dat een mens zich onder de gegeven omstandigheden zo goed
mogelijk ontplooit. Hij moet woekeren met zijn kansen en talenten om een zo
volledig mogelijk mens worden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten