23.5 Stoïcijnse mystiek

 De oude stoïcijnen dachten dus dat waarzeggerij mogelijk was. Maar dan wel een waarzeggerij die verdacht veel lijkt op de voorspellingen die moderne wetenschappers tegenwoordig op basis van de natuurwetten maken.  Dat de wetenschappelijke kennis in de oudheid nogal tekort schoot leidde tot het leggen van in onze ogen behoorlijk bizarre verbanden, maar in wezen was de achterliggende gedachte van een keten van oorzaak en gevolg niet anders dan wat tegenwoordig gangbaar is. De conclusies die destijds getrokken werden, zouden we nu als pure mystiek beschouwen. Voor zover bekend kent de Stoa echter geen echte mystieke traditie. Het stoïcisme is een aardse en materialistische filosofie die zich nauwelijks met mystiek bezighoudt. Toch biedt de Stoa weldegelijk openingen voor mystieke ervaringen. Ik wil u in dit deel over spiritualiteit een uitstapje in het occulte dan ook niet helemaal onthouden. Mystiek wordt vaak omschreven als het ervaren van een totale eenheid met de Kosmos, een samensmelten met iets groters, met iets transcendents dat boven de dagelijkse ervaringen en onszelf uitstijgt en dat de suggestie wekt van het bestaan van een grotere realiteit. Het is een ervaring die bijvoorbeeld kan worden opgewekt door een natuurverschijnsel als een zonsondergang, een gebergte, de sterrenhemel of een meditatie. Bij het ondergaan van dergelijke verschijnselen zou ons begrip van onze plaats in het grote geheel veranderen. Het zou uw leven veranderen en een blik gunnen achter de schermen van het dagelijks bestaan. Een mystieke ervaring kan ook een persoonlijke interactie met een transcendente eenheid als een god, engel of geest zijn. Hierbij zou u boven uzelf uitgetild worden in een bestaan dat anders is dan uw dagelijkse leven en dat daar een vervulling van kan geven. Zo'n ervaring is vaak verwarrend en de mysticus blijft zitten met het gevoel dat hij een waarheid kent die moeilijk of zelfs helemaal niet aan anderen kan worden doorgegeven. Alleen iemand die het zelf heeft ondergaan zou echt kunnen begrijpen waar de mysticus het over heeft.

De stoïcijnse filosofie leert u dat we met elkaar en met de Kosmos zijn verbonden. Alles bestaat in een continuüm, van de 'quantum entanglement' van alle materie en energie tot de ‘logos' die alle rationele wezens met elkaar gemeen hebben. De stoïcijnse kosmologie vertelt dat ieder individueel bestaan, waaronder zelfs de goden, en alle materie opnieuw verenigd zullen worden in de wereldbrand waarmee de geschiedenis eindigt. Alles wordt dan weer één met Zeus, net als in het begin der tijden. Uit dit vuur ontstaat een nieuw universum met nieuwe goden, mensen en materie in een eeuwige cyclus van schepping en vernietiging. Een cyclus die exact zo zal verlopen als de vorige. Een eeuwige wederkeer van telkens weer hetzelfde. 

De stoïcijnse schepping en het stoïcijnse einde der tijden heeft zo wel iets weg van de singulariteit die aan de wieg stond van wat de ‘big bang’ wordt genoemd. Alle materie en energie van het universum samengesmolten in een punt kleiner dan een atoom. Met de oerknal ontstaat uit deze singulariteit ons uitdijend heelal. Volgens de kwantummechanica raken elementaire deeltjes bij hun ontstaan met elkaar verstrengeld (de zogenaamde 'quantum entanglement'). Ongeacht de onderlinge afstand kan een verandering van één deeltje een direct effect hebben op de toestand van een ander deeltje. Al bevindt dat zich op miljarden lichtjaren afstand aan de andere kant van het universum. De deeltjes zijn zo dus in een onmiddellijke relatie met elkaar verbonden. Als het volledige universum bij zijn ontstaan werkelijk in een singulariteit verenigd is geweest betekent dit dat alles letterlijk met elkaar verbonden is. Op het gevaar af van het onhistorisch zoeken naar verbanden te worden beschuldigd kan ik toch niet aan de indruk ontkomen dat dit verdacht veel lijkt op wat de stoïcijnen de universele ‘sympathie’ noemen. Me dunkt dat deze combinatie van moderne natuurkunde en stoïcijnse mythologie voldoende grondslag biedt voor een kleine mystieke contemplatie.