Het was vroeger een stuk makkelijker om stoïcijn te zijn dan tegenwoordig. Neem het eten en drinken dat u straks tijdens het kerstdiner in overvloed tot u gaat nemen. Of de feestkleding die u draagt en de gadgets die u onder de kerstboom krijgt of die u zelf aan iemand cadeau doet. De meeste mensen beseffen tegenwoordig wel dat de aarde en haar bronnen eindig zijn en dat onze consumptiepatronen allerlei problemen met zich meebrengen. Denk aan klimaat, verdroging, vervuiling, uitbuiting en de behandeling van dieren. Zoiets simpels als wat u eet en wat u aan uw lichaam draagt heeft tegenwoordig allerlei ethische consequenties. Stel dat u ergens voor het kerstdiner bent uitgenodigd en een varkenshaasje krijgt voorgeschoteld. U weet dat vlees niet al te best voor het milieu is en dat het onderhavige varken beestachtig behandeld is, maar zegt u daar dan iets van? Of respecteert u de waarde van de gastvrijheid en houdt u angstvallig uw mond? En hoe zit het met die prachtige feestkleding die u voor de gelegenheid hebt aangetrokken? U weet dat het katoen waarvan één en ander is gemaakt allesbehalve milieuvriendelijk geteeld en behandeld is. Bovendien kunt u er zonder meer vanuit gaan dat het kleermakertje dat uw prachtige kostuum voor u in elkaar heeft gezet op een schandelijke manier uitgebuit wordt. Die schitterende feestjurk en die lollige kersttrui zijn door kinderen die twaalf uur per dag voor een hongerloontje werken in elkaar gezet. Slavernij is niet iets uit het verleden. Ook onze tijd kent dit onrecht omdat wij zo nodig in luxe willen leven en een mooie Kerst willen vieren. Voor u het weet verknalt u met dit soort gedachten de feestelijke en gezellige sfeer. U hoeft maar even na te denken en u loopt vast in allerlei ethische dilemma’s. Toch is dat wel wat het stoïcisme van u verlangt.
Het stoïcisme kan een behoorlijk compromisloze filosofie zijn. Of u nu in een centimeter water verdrinkt of meters onder water op de bodem van een meer eindigt, verdrinken doet u toch. Een beetje integer bestaat niet. U bent integer of u bent een huichelaar. Voor een moderne stoïcijn is het er dan ook niet eenvoudiger op geworden, tegenwoordig hebben veel meer dingen een ethische component dan vroeger. Nog niet zo lang geleden had niemand van klimaatverandering, stikstof of dierenmishandeling gehoord. Maar tegenwoordig zijn we van veel meer zaken op de hoogte die ons vroeger volkomen ontgingen en dat maakt het leven een stuk gecompliceerder. Daar komt nog eens bij dat uw hoofd toch al omloopt van stress en drukte. De officiële 40-urige werkweek is een lachertje en dat uw agenda ook verder vol staat met dingen als uw kinderen, sport, mantelzorg en sociale activiteiten helpt ook niet echt. U moet met van alles rekening houden maar u hebt het al zo druk met uw ‘normale’ leven. En uw Kerstvakantie is niet bepaald een moment om tot rust te komen. De voorbereiding van het fameuze diner, het uitnodigen van de gasten, het kopen van cadeautjes, het kiezen en kopen van uw kleding en ga zo maar door. Moet u naast al die drukke bezigheden ook nog rekening houden met ethische vragen?
Het eenvoudige antwoord is JA. U kunt er gewoonweg niet omheen, als moderne stoïcijn moet u realistisch en rationeel zijn. Dat betekent dat u al die nieuwe kennis niet zomaar voor het gemak even kunt vergeten omdat u moe bent en al zo veel aan uw hoofd hebt. Misschien herinnert u zich de concentrische cirkels van de stoïcijn Hierocles nog. Voor wie het vergeten is even een korte recapitulatie. Stel u een cirkel voor met daaromheen steeds grotere cirkels. U staat zelf in het middelpunt, dan krijgt u de kring van uw gezin, uw familie, uw vrienden, uw buurtgenoten, uw landgenoten enzovoort. Van nature voelt u met de mensen die dichter bij het middelpunt staan een sterkere band dan met de mensen die verder weg staan. Maar als stoïcijn bent u eigenlijk met iedereen verbonden en u moet er dan ook naar streven iedereen binnen de kring van uw eigen wereld te trekken. Dit zich ‘eigen’ maken van uiteindelijk alle bewuste wezens noemen de stoïcijnen ‘oikeiosis’. Als stoïcijn is het een soort hogere plicht om u te bekommeren om uzelf, uw familie, de hele mensheid en zelfs alle bewuste wezens. Het zou dus zomaar kunnen dat u als moderne stoïcijn vegetariër of veganist zou moeten worden om de aarde leefbaar te houden voor toekomstige generaties. Ook zoiets als zelfverrijking die ten koste gaat van anderen gaat sterk in tegen het stoïcijnse idee dat u niet alleen met uzelf te maken hebt maar ook rekening moet houden met de mensen om u heen. Dat zou wel degelijk consequenties moeten hebben voor hoe u leeft, voor wat u met uw carrière doet en zeker voor hoe u uw geld besteedt.
Wat dat betreft kan het stoïcisme compromisloos zijn en dat maakt het behoorlijk lastig om nu stoïcijn te zijn. Maar er is hoop. Ook van een stoïcijn mag niet meer gevraagd worden dan wat gelet op de omstandigheden redelijkerwijs van hem of haar verwacht kan worden. Tot het onmogelijke is niemand gehouden. Als gevolg van de globalisering en de explosie van kennis zijn er bij alles wat we doen enorm veel ethische dimensies bij gekomen. Het is niet anders, iedereen wordt tegenwoordig dusdanig aan alle kanten uit elkaar getrokken dat hij voortdurend ethische compromissen moet sluiten. Om te voorkomen dat u volkomen gek wordt, kunt u er niet om heen pragmatisch te zijn en ethische compromissen te sluiten. U moet gewoon uw beste beentje voor zetten en het zo goed mogelijk proberen te doen. Meer hoeft u niet te doen en ook de stoïcijnen zullen u nooit vragen het onmogelijke te doen. U zult absoluut iets moeten met al die kennis die u hebt, maar u hoeft het uzelf ook niet al te moeilijk te maken. Zelfs voor stoïcijnen zijn er grenzen aan wat er redelijkerwijs van ze verwacht mag worden.
Het stoïcijnse onderscheid tussen de echt belangrijke zaken als wijsheid, rechtvaardigheid en zelfbeheersing en de indifferente zaken als bezit, reputatie en gezondheid, zou u hierbij kunnen helpen. De indifferente zaken vallen dan weer op te delen in volstrekt onbelangrijke dingen en de verkieslijke dingen. Verkieslijke zaken zijn dingen waar je een voorkeur voor kunt hebben maar die moreel niet van belang zijn. Het is prettiger om vrienden te hebben, gezond te zijn en voldoende geld te hebben, maar echt belangrijk is het niet. Het zijn dingen die in moreel opzicht neutraal zijn en je kunt er prima zonder, maar het is wel mooi meegenomen als je ze hebt.
U wordt overspoeld met informatie en we werken ons tegenwoordig allemaal te pletter om volgens steeds hogere standaarden te kunnen consumeren. In zo’n wereld is het stoïcijnse besef dat het uiteindelijk om het leiden van een goed, virtuoos zoals zij dat noemen, leven gaat zo gek nog niet. Bezit, luxe en consumptie kunnen leuk zijn maar het is niet waar het om draait. Dat besef kan helpen om te ontsnappen aan de hedendaagse ratrace en het helpt ook uw huidige en toekomstige medemens om ook een redelijk prettig leven te kunnen leiden. In uw eentje kunt u de wereld niet veranderen. Het is dan ook maar de vraag of uw gedrag op collectief niveau tot de noodzakelijke veranderingen zal leiden. Stoïcisme is geen actieve politieke beweging, maar ik denk wel dat het besef dat het in het leven niet om luxe en consumptie draait voor u persoonlijk van waarde kan zijn. Denk daar aan voordat u aan uw kerstinkopen begint en voor het verorberen van uw copieuze diners en kerstbrunches. En wie weet als er voldoende mensen zijn die zo gaan denken, dan zou er zelfs een sprankje hoop voor de toekomst kunnen bestaan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten