Virtuositeit valt niet te combineren met een overdreven gehaast levenstempo en een overdreven consumptiedrang. Al dat gestress en geren is niets voor een stoïcijn. Een eenvoudig en rustig leven is echter bepaald geen eenvoudig karwei. Onze cultuur en maatschappij staan zeer negatief tegenover alles wat met matiging en rust te maken heeft, maar ook onze biologie maakt het ons niet makkelijk. Het inmiddels befaamde reptielenbrein heeft u voorgeprogrammeerd om zo veel mogelijk goederen te willen verzamelen waarvan het denkt dat het uw overleven of uw kans op voortplanting bevordert. Een comfortabel leven en het ongebreideld najagen van al uw begeerten is wat het reptielenbrein van u verlangt. Het wil dat u zoveel mogelijk vette en zoete dingen eet. In de oertijd was hongersnood de regel en overvloed uitzonderlijk. Uw reptielenbrein wil dan ook dat u zich volpropt nu het nog kan, de volgende hongersnood ligt immers alweer op de loer. Ook wil uw reptielenbrein dat u uw grot met zoveel mogelijk frutsels en andere spullen vult. Het verhoogt uw sociale status en dat is goed voor uw overlevingskansen en niet te vergeten voor uw voortplantingskansen. Het wil dan ook dat u copuleert als een konijn en iedere ontmoeting met een potentiële partner als een kans om uw genen te verspreiden aangrijpt. Daarbij moeten eventuele concurrenten met een knots worden bewerkt, zeker als ze niet tot uw stam behoren. Daar komt nog eens bij dat uw reptielenbrein het zo ingericht heeft dat het toegeven aan al deze neigingen gepaard gaat met een gevoel van welbehagen. Een kortstondig gevoel, dat dan weer wel. Als het plezierige gevoel te lang zou aanhouden zou u immers lui worden en stoppen uw reptielenbegeertes na te jagen.
Een van de grootste problemen bij een eenvoudiger en rustiger leven is dus dat een matiging van levensstijl en gedrag van nature als vervelend en onaantrekkelijk wordt ervaren. Terwijl het tegenovergestelde een prettig gevoel opwekt. Bovendien leidt een versoberde levensstijl tot een negatieve status in de maatschappij. ‘Daar heb je weer zo’n milieufanaat die op geitenwollensokken zijn eigen gebrouwen bocht zit te drinken en dan ook nog bij hoog en laag volhoudt dat hij het lekker vindt’. Tegenwoordig moet u zich omringen met de nieuwste, duurste en aantrekkelijkste consumptiegoederen om naar de buitenwereld uit te stralen dat u rijk, succesvol, geliefd en in het leven geslaagd bent. Hebt u een vlotte babbel en bent u een zogenaamde ‘snelle jongen’ dan staat u in het centrum van de belangstelling. De moderne wereld is daardoor steeds meer op een schijnvertoning gaan lijken, waarin uiterlijkheden het maatschappelijk verkeer bepalen. De kleding die u draagt, de gadgets waarover u beschikt, de auto waarin u rondrijdt, het huis waarin u woont, bepalen uw sociale status. Ook in de Romeinse tijd was dat al het geval, maar voor een stoïcijn is dat natuurlijk de grootst mogelijke onzin.
“De volgende uitspraken zijn fout: ‘Ik ben rijker dus ik ben beter dan jij.’ ‘Ik ben een vlottere prater dus ik ben beter dan jij.’ Deze uitspraken zijn wel goed: ‘Ik ben rijker dus ik heb meer geld dan jij.’ ‘Ik ben een vlottere prater dus ik ben welsprekender dan jij.’ Je bent tenslotte noch je bezit, noch je welsprekendheid.” (Epictetus; Handboekje hoofdstuk 44)
Een stoïcijn zal zijn mensenbrein (hegemonikon) moeten inzetten om bewust de maatschappelijke waarde van al die consumptiegoederen te relativeren. Het gaat allemaal om onbelangrijke zaken die geen rol spelen voor een duurzaam, gelukkig en virtuoos leven. En is het wel echt zo dat een luxueuze maaltijd met allerlei exotische ingrediënten, besprenkeld met een dure wijn zoveel lekkerder en bevredigender is dan een gewone maaltijd? Heeft u nu echt al die exquise en dure producten nodig om te kunnen genieten? Er zijn maar heel weinig mensen die het verschil tussen een wijn van drie euro en een wijn van dertig euro kunnen proeven. De kans dat u daar door uw bijzondere smaakpapillen en neus één van bent is nogal klein. Een groot deel van uw hang naar luxegoederen is dan ook niets anders dan opschepperige dikdoenerij. U heeft die dingen helemaal niet nodig om te kunnen genieten en een gelukkig en virtuoos leven te leiden. Integendeel, u loopt zelfs het gevaar dat u zich laat meeslepen door de mode van het moment en dat u straks helemaal niet meer van de eenvoudige en mooie dingen van het leven kunt genieten. Daarmee doet u uzelf heel wat tekort. Er zijn nu eenmaal veel meer leuke, goedkope en eenvoudige dingen dan dure exquise spullen.
Nu hoe langer hoe meer duidelijk wordt dat een luxueuze levensstijl en al die goederen een negatief effect op, gezondheid, milieu en het leven van miljoenen mensen hebben, kunnen ze zelfs niet meer als onverschillig of te prefereren worden aangemerkt. Een stoïcijn zal willen voorkomen dat zijn consumptiegedrag zichzelf en andere mensen schaadt. Het gaat er voor u als stoïcijn immers om een virtuoos leven te leiden. Daar hoort een levensstijl waarin andere mensen, zowel huidige als toekomstige, schade wordt aangebracht zeker niet bij. De huidige materialistische en hedonistische levenswijze is objectief beschouwd schadelijk voor de mensheid en zelfs voor het voortbestaan van de soort.
Bovendien blijkt hoe langer hoe meer uit sociaalpsychologisch en economisch onderzoek dat inkomensstijging en het hebben van meer consumptiegoederen niet tot een groter geluksgevoel leidt. Zodra een minimumniveau van inkomen is bereikt waarmee in de noodzakelijke levensbehoeften kan worden voorzien, hangt het menselijk geluk vooral af van het kunnen ervaren van zin en doel in het leven en het kunnen beschikken over waardevolle sociale relaties. Om gelukkig te worden gaat het er dus om dat u de gelegenheid krijgt en neemt om u te ontplooien tot een compleet ontwikkeld mens die zijn of haar potentieel zo volledig mogelijk weet te vervullen. Kortom, het gaat erom dat u een zo virtuoos mogelijk leven leidt.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt zelfs dat de gestegen economische groei, consumptie en het steeds hogere welvaartsniveau van de afgelopen vijftig jaar niet tot een toename, maar juist tot een daling van menselijk welzijn en geluk heeft geleid. Het wordt als belangrijk gezien om zich door het bezit van de uiterlijke tekenen van succes, voorspoed en welslagen van anderen te onderscheiden. Er is daardoor een angst ontstaan om status te verliezen en niet langer mee te kunnen draaien in de ‘ratrace’. Mensen ervaren sneller een tekort aan goederen en diensten en zijn sterker geneigd tot gevoelens van afgunst en jaloezie. Het is daarmee een objectief feit geworden dat het nastreven van een eenvoudiger en minder op luxe en uiterlijke schijn gerichte levensstijl zinvol is en tot een hoger gevoel van geluk en welzijn leidt. Overvloed, luxe, comfort en een materialistische levensstijl vormen dan ook geen essentiële voorwaarden voor een virtuoos en gelukkig leven. Integendeel, in veel gevallen staan zij het menselijk welzijn en geluk juist in de weg.
Als stoïcijn zult u zich dan ook moeten ontworstelen aan de enorme dwang die uitgaat van de reclamewereld en de sociale druk van de consumptiemaatschappij. U moet voorkomen dat u als een slaaf overgeleverd raakt aan de uitbundige consumptie, en aan het louter kopen van goederen en diensten op grond van jaloezie, hebzucht, status- en distinctiedrang. U zult vrijwillig voor een leven van eenvoud, rust en matiging moeten kiezen.
In de kern lijken we allemaal naar rust, duidelijkheid en eenvoud te verlangen. Maar wat is die eenvoud die iedereen zoekt eigenlijk? De oude cynici zochten eenvoud door zich volledig terug te trekken uit alle verantwoordelijkheden en een soort zwervend en bedelend bestaan te leiden. Daarbij maakten ze er een gewoonte van om iedere niet cynicus op een zo grof mogelijke manier duidelijk te maken dat ze een bijzonder dwaas leven leiden. De stoïcijnen hadden een hoge pet op van de cynici, betekent dit dat ook een stoïcijn vuil en bedelend over de straten moet zwerven? Met andere woorden: Zijn stoïcijnen ascetisch? Maar daarover meer in de volgende paragraaf.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten