zondag 21 januari 2018

WAT DE FILOSOFIE VERMAG

Naar alle waarschijnlijkheid zijn termen als ‘dynamisch, actief, levenslustig en vrolijk’ niet het eerste wat in u op komt als u aan het woord ‘filosofie’ denkt. ‘Boekenwijsheid, ivorentoren, wereldvreemd en verstrooid’ liggen veel meer voor de hand. Als u in een woordenboek bij filosofisch kijkt komt u echter termen als ‘kalm, gematigd en rustig’ tegen. Soortgelijke termen vindt u bij ‘stoïcijns’. De Van Dale heeft het over ‘rustig en onverstoorbaar’. Van iemand die zich niet druk maakt en ook onder moeilijke omstandigheden kalm blijft wordt vaak gezegd dat hij iets ‘filosofisch of stoïcijns opneemt’. Gek genoeg worden ‘filosofisch’ en ‘stoïcijns’ in het dagelijks spraakgebruik bijna als elkaars synoniemen aangemerkt. Het is dan ook geen toeval dat de betekenis van woorden als ‘filosofisch’ en ‘stoïcijns’ meer met een bepaalde levenshouding te maken lijken te hebben dan met de dorre academische boekenwijsheid waar ‘filosofie’ meestal mee wordt geassocieerd.

Het gebruik van deze woorden stamt uit de Oudheid, een periode dat filosofie veel minder over boeken en geleerdheid ging en veel meer over leven en handelen. Filosofie was in die tijd een levenshouding, een manier om in het leven te staan, een houvast voor alles wat een mens maar kan overkomen. Theorie was wel belangrijk, maar de nadruk lag toch op de levenspraktijk. Filosofie had in die tijd wel wat weg van een religie, maar dan veel doordachter en rationeler, zonder goden, allerlei mythes en rituelen. Eeuwen voor het ontstaan van de huidige wereldgodsdiensten bood de filosofie al een hele reeks aan theoretisch, psychologisch, maar vooral ook praktisch goed doorwrochte stelsels die richting konden geven aan een mensenleven. Rationeel en logisch goed in elkaar stekende systemen zonder wonderverhalen, beloftes van een hiernamaals en vervolgingen van ongelovigen. Stelsels die zelfs open stonden voor kritiek en vatbaar waren voor aanpassingen als de feiten daar om vroegen.

Het stoïcisme is één van die stelsels. De laatste jaren staat vooral deze filosofische stroming weer in de belangstelling. Niet in het minst omdat het een levensfilosofie is die niet alleen bekend staat om zijn rationaliteit en logica, maar ook om zijn psychische oefeningen die mensen kunnen leren om gelukkiger te worden en sterker in het leven te staan. De hernieuwde aandacht voor de stoa komt dan ook niet alleen uit de filosofie, maar vooral uit de hoek van de psychologie. De stoïcijnse levenstechnieken en oefeningen blijken uitermate effectief te zijn in de preventieve en therapeutische psychologie. De Logotherapie en Existentiële Analyse van Viktor Frankl vinden hier hun filosofische oorsprong. En ook de moderne Rationeel-emotieve therapie (RET) en de Cognitieve gedragstherapie (CGT) zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op de eeuwenlang vergeten stoïcijnse oefeningen. Albert Ellis die, naast Aaron Beck, wordt beschouwd als de grondlegger van de moderne psychologie had zelfs een borstbeeld van de stoïcijnse filosoof Epictetus in zijn instituut staan.

Dat is allemaal mooi en aardig, maar waarom zou u stoïcijn willen worden? Stoïcisme is een moeilijke en veeleisende levensfilosofie en heeft eerlijk gezegd een vrij slechte naam. Veel mensen, en daaronder zitten zelfs beroepsfilosofen, denken dat het vooral een filosofie voor moeilijke tijden is. Een filosofie die ‘diehards’ moet helpen het hoofd boven water te houden in tijden van crisis. De eigenschappen die in het normale spraakgebruik aan een stoïcijn worden toegedicht zijn dan ook helemaal niet zo aantrekkelijk. Volgens hetzelfde woordenboek als daarnet is een stoïcijn iemand die leed en pijn onverstoord en zonder klagen draagt. Dat lijkt een nogal harde en sombere levenshouding. Helemaal niet leuk en gezellig en zeker niet geschikt voor het dagelijks leven in een welvarend land. Is er naast al dat leed nog ruimte voor plezier? Als u het woordenboek mag geloven niet. Dus ja, waarom zou u de moeite nemen om stoïcijn te worden?

Ik zou het stoïcisme toch niet meteen opzij leggen, als misschien leuk voor een commando op weg naar het slachtveld, maar niets voor het dagelijks leven van de gemiddelde mens. Het stoïcisme heeft zeker ook een antwoord op extreme situaties, maar gaat toch vooral over het gewone leven. Het is wel stevige kost die u op alles wil voorbereiden, ook op ellende en rampspoed. Toch is deze filosofie vooral bedoeld om houvast te bieden in een doodnormaal leven, met gewone alledaagse problemen. Het wil een alomvattende levensleer bieden. Een leidraad voor een mensenleven. Te vergelijken met een religie, maar dan wel een religie zonder kerk of god, niet dogmatisch en met eerbied voor nieuwe ontwikkelingen in wetenschap en filosofie.

Net als boeddhisten denken stoïcijnen dat een belangrijk deel van een doorsnee mensenleven uit lijden bestaat. Dat kan het grote lijden van oorlogen, rampen en ziektes zijn, maar ook het kleine lijden van een stressvolle baan of gewoon zoiets simpels als het breken van uw favoriete koffiekopje. Een lijden dat volgens de stoïcijnen valt te voorkomen, omdat het nooit het gevolg is van de uiterlijke omstandigheden, maar van de innerlijke gesteldheid van de lijdende mens. Dit lijden kan niet alleen worden voorkomen maar kan zelfs vervangen worden door een stabiel geluksgevoel. Daarvoor moet dan wel een filosofische levenshouding worden aangeleerd.

Ik zal zeker niet ontkennen dat stoïcisme een moeilijke filosofie is. Het bereiken van een stoïcijnse levenshouding vergt meer dan alleen het lezen van een paar boeken en het doen van een aantal oefeningen. Een theoretisch begrip van de stoïcijnse filosofie alleen is dus niet genoeg. Het is een levenslange weg die constante inspanning vereist en nooit echt makkelijk gaat worden. Maar het is nu ook weer niet totaal ondoenlijk. Het stoïcisme belooft geen hiernamaals na een leven van onthouding en gehoorzaamheid, of een nirwana na een hele reeks van voornamelijk mediterend doorgebrachte levens. Het is een heel aardse filosofie, weliswaar met spirituele trekjes, maar toch vooral met beide benen op de grond. Het is een levenshouding die heel goed te combineren valt met een gewoon alledaags leven. Haalbaar dus voor normale mensen met een gezin en een baan.

Aards betekent echter niet dat het ook een simpele filosofie is. Het is een alomvattend denksysteem dat behoorlijk diepzinnig is en niet altijd even makkelijk te begrijpen zal zijn. Het stelt zowel intellectueel als praktisch eisen aan zijn beoefenaren. Het is niet dogmatisch en staat open voor nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen en ontwikkelingen. Dat betekent dat het stoïcisme nog steeds in beweging is en dat er niet zo iets als een orthodoxe leer bestaat. Het stoïcisme is niet af en zal dat vermoedelijk ook nooit zijn, maar het biedt wel uw beste kans op een geslaagd en gelukkig leven en geeft u een stevig houvast voor alles wat u in uw leven kunt tegenkomen.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten