Het is weer de tijd voor goede voornemens en het stellen van
doelen voor het nieuwe jaar. U wilt dit jaar nu eens echt afvallen en gezonder
gaan leven, een opleiding volgen en uw examen halen of gewoon uw huis en tuin
wat schoner houden. De stoïcijnen zijn niet zo van de goede voornemens. Ze
houden niet van regels en hebben ook niet zoveel met doelen en de gevolgen van
wat ze deden. Ze laten zich niet door wetten de les lezen. Een stoïcijn
accepteert geen: ‘Gij zult niet …’ of een ‘Gij zult wel…’, hij bepaalt zelf wat
hij wel of niet doet en laat zich daarbij de wet niet voorschrijven. Zelfs niet
door door hem zelf verzonnen doelen en goede voornemens.
Een stoïcijn vervangt regeltjes,
doelen en gevolgen door principes, waarden en deugden. Principes en deugden
zouden u moeten leiden en motiveren. Een stoïcijn vraagt zich niet af of een
bepaalde handeling naar een vooropgezet doel leidt. Nee hij vraagt zich af of
die handeling in overeenstemming is met de waarden die hij aanhangt. Maar wat
zijn dat dan die waarden? Het zijn de standaarden waaraan u uw eigen handelen
afmeet. Het geeft richting aan de dingen die u onderneemt. Waarden moeten goed
onderscheiden worden van doelen en goede voornemens. Doelen zijn extern en gaan
over iets wat al dan niet bereikt kan worden door de dingen die u doet. Iets
waar u mee klaar kunt komen. Iets wat af kan zijn. Ze zijn het gevolg van de
dingen die u doet. Bijvoorbeeld het bereiken van uw ideale gewicht door een
dieet te volgen, of het halen van een diploma door een studie te volgen. Waarden
zijn intern en gaan over de manier waarop u iets doet. Het zijn karaktereigenschappen.
Niet iets wat u in de toekomst bereikt, maar iets dat in het hier en nu
gebeurt. Het gaat dan niet meer om het bereiken van een bepaald gewicht of het
behalen van een diploma, maar om het leiden van een gezond leven of om het
uzelf ontwikkelen.
In de Oudheid ging men uit van vier kardinale waarden of deugden:
de wijsheid, de matigheid, de rechtvaardigheid en de moed. Deze hoofddeugden
omvatten alle andere deugden. Zo waren bijvoorbeeld deugden als voorzichtigheid
en slimheid onderdeel van de hoofddeugd wijsheid en werden deugden als mildheid
en vriendelijkheid onder de rechtvaardigheid geschoven. De vier klassieke
deugden werden dan ook vooral als een soort overkoepelende indeling van alle
andere deugden beschouwd.
De stoïcijnen hielden dus vast aan de vier klassieke deugden
maar gaven er wel een eigen interpretatie aan. De vier belangrijkste deugden
zoals de stoïcijnen ze zagen:
·
De deugd wijsheid werd in verband gebracht met
de logica en heeft dan ook te maken met een goede manier van denken. Het gaat
de stoïcijnen niet zo zeer alleen om een theoretisch juiste denkwijze. Het gaat
ze vooral om de praktische wijsheid waarmee de dingen en gebeurtenissen die een
mens in zijn leven tegenkomt op een rationele en verstandige manier kunnen
worden beoordeeld.
·
De deugd rechtvaardigheid staat in verband met
de ethiek en richt zich op de juiste manier van omgaan met de medemens. Het
gaat de stoïcijnen vooral om het op een eerlijke, integere en vriendelijke
manier benaderen van andere mensen. Hieronder valt ook de stoïcijnse plicht om
zich als een sociaal dier nuttig te maken voor de samenleving.
·
De deugd matigheid wordt tot de fysica gerekend,
omdat het over de natuurlijke biologische neigingen gaat. De stoïcijnen denken
hierbij vooral aan bescheidenheid en zelfbeheersing tegenover verleidingen.
Maar ook zaken als netheid en geordendheid vallen voor hen onder deze deugd.
·
De deugd moed wordt eveneens tot de fysica
gerekend. Het gaat hier de stoïcijnen niet om de ridderlijke moed op het
slagveld. Het gaat hen om ijver en volharding bij tegenslag of tegenwerking.
Deze deugd heeft bij de stoïcijnen dan ook meer met doorzettingsvermogen dan
met heldhaftigheid te maken.
Deze levensprincipes of deugden beperken de speelruimte van
uw handelingsmogelijkheden lang niet zoveel als regeltjes en doelstellingen.
Een doel vertelt u wat u moet doen om iets te bereiken. Om iets te leren, om
een bepaald object uit de buitenwereld te verkrijgen waardoor u dan denkt
gelukkiger te worden. Een waarde vertelt u, daarentegen, of u iets doet waar u
achter staat. Of het iets is dat met uw wezen als mens overeenstemt. Volgens
Seneca heeft alles wat u doet zijn doel al bereikt als de handeling in
overeenstemming met uw waarden is. Het uiteindelijke resultaat van uw
handelingen doet er niet meer toe, zolang de intentie maar deugt.
Als u u van de dwang van een doelgericht door regels bepaalt
leven weet te bevrijden en kunt handelen in overeenstemming met uw waarden en
idealen kan letterlijk alles wat u doet bevredigend worden. U bevrijdt uzelf
van arrogantie: ‘kijk eens hoe goed ik ben, ik heb al mijn goede voornemens
gehaald’, maar ook van zelfvernedering: ‘ik ben waardeloos, ik kan zelfs de
makkelijkste doelen niet halen, binnen een week staan mijn goede voornemens al weer
bij het grof vuil’. Voortaan kunt u tegen uzelf zeggen: ‘ik heb mijn best
gedaan en dat is alles wat ik wilde doen’. Zelfs een in wezen onaangename
handeling die in overeenstemming met uw waarden is, kan op die manier
vervulling brengen. Een op waarden gericht leven kan zo een stuk prettiger en
gelukkiger worden dan een doelgericht leven.
Toch zijn er weldegelijk goede voornemens denkbaar voor een
leerling stoïcijn. Zolang het maar geen streng omschreven doelen of in beton
gegoten regels zijn. Het moeten intenties, manieren om iets aan te pakken zijn.
Hieronder een lijstje met dergelijke intenties, die prima als goede voornemens
voor het nieuwe jaar kunnen gelden. Het zijn al jaren mijn goede voornemens en
ik ben er nog steeds tevreden over.
Goede voornemens voor
een leerling stoïcijn:
I.
Ik neem mij voor zoveel mogelijk in
overeenstemming met de natuur te leven door zo virtuoos mogelijk te zijn en te
streven naar zowel theoretische als praktische wijsheid.
II.
Ik beloof me te richten op de dingen waar ik
controle over heb en mezelf alleen interne doelen te stellen. Ik zal proberen me
hierbij niet door tegenslagen uit het veld te laten slaan of door voorspoed te
laten verblinden en zal telkens weer opnieuw proberen virtuoos te leven.
III.
Ik neem me voor om mijn leven niet door mijn
vingers te laten glippen en zal daarom proberen zo bewust mogelijk in het hier
en nu te leven en zoveel mogelijk te genieten van mijn bestaan.
IV.
Ik beloof niemand te veroordelen en iedereen,
ongeacht afkomst of mening, vriendelijk en mild te behandelen. Ik beschouw hierbij
de wereld als mijn vaderland en de mensheid als mijn landgenoten.
V.
Ik neem mij voor in mijn doen en laten het
welzijn van de mensheid zoveel mogelijk in het oog te houden ongeacht de vraag
of dit door mijn omgeving wordt gewaardeerd.
VI.
Ik beloof mijn filosofie in voorkomend geval uit
te dragen, maar daarbij zoveel mogelijk op de achtergrond te blijven en niet op
te vallen, me bescheiden op te stellen en mijn ideeën niet aan anderen op te
dringen.
VII.
Ik neem me voor een minimalistische levensstijl
na te streven, geen waarde aan materiële zaken te hechten, maar daarbij wel
naar eenvoud en elegantie te streven.
VIII.
Ik beloof mijn stoïcijnse programma te volgen.
Daaronder vallen de meditaties, lichamelijke oefeningen, mantra’s, het dagboek en
een grotendeels vegetarisch dieet.
IK WENS AL MIJN LEZERS EEN VIRTUOOS 2018
Geen opmerkingen:
Een reactie posten