Jaloezie is een van die emoties die we allemaal kennen, maar waarvan we liever niet toegeven dat we ze hebben. Ze kan klein en venijnig zijn, een steek als iemand anders succes heeft, of groot en verlammend, als we ons voortdurend vergelijken met anderen. De stoïcijnen uit de oudheid hadden daar een verrassend moderne kijk op. Hun inzichten sluiten naadloos aan bij wat de psychologie vandaag over jaloezie weet.
Jaloezie valt onder de hoofdemotie Begeerte. Het is het verlangen om iets externs te bezitten dat in handen van een ander is. Voor de stoïcijnen was jaloezie geen zonde maar een vergissing. Volgens hen komt lijden niet van wat er gebeurt, maar van hoe we erover denken. Jaloezie ontstaat dus niet omdat iemand anders iets heeft, maar omdat wij denken dat dat iets van waarde is dat wij missen.
Epictetus’ leerlingen waren rijke aristocraten die carrière wilden maken en zich op de maatschappelijke ladder naar boven worstelen. Misschien droomden ze er zelfs van om praetor (rechter), senator of consul (president) te worden. Ze keken ongetwijfeld jaloers op tegen de mensen die er al in geslaagd waren om een hoge positie te veroveren. Het ‘diploma’ van de eliteschool van Epictetus moest voor hen nu juist de toegangskaart tot rijkdom, roem en macht worden. Epictetus maakte korte metten met deze jaloerse carrièretijgers in spé. Hij zei:
Je kunt onoverwinnelijk worden als je geen enkel gevecht aangaat waar je niet zeker van bent dat je die kunt winnen. Laat je niet meeslepen door de indruk dat iemand die populair is, veel macht heeft, of om wat voor reden dan ook belangrijk gevonden wordt, ook echt iets voorstelt. Omdat je de volledige controle hebt over alles wat echt belangrijk is, is er geen plaats voor afgunst en jaloezie. Je wilt zelf toch eigenlijk helemaal geen rechter, senator of president worden, maar vrij zijn. Er is maar één manier om dat te bereiken: alles wat je niet in je macht hebt, onbelangrijk vinden. (Epictetus; Encheiridion hoofdstuk 19)
Rijkdom, roem en macht waren in zijn ogen totaal onbelangrijk. Zijn leerlingen moesten zich niet laten verblinden door de glitter en glamour van de top. Carrière en geluk hebben niets met elkaar te maken. Integendeel, een hoge positie en de weg daar naar toe zijn juist een bron van stress en ergernis. Een stoïcijn wil vrij, virtuoos en gelukkig worden, niet rijk, beroemd en machtig. Het één sluit het ander niet uit, maar het maken van carrière behoort tot de categorie van onbelangrijke zaken. Zaken waar je geen of nauwelijks invloed op hebt en waar je je dus maar beter niet al te druk over moet maken.
Epictetus zei het simpel: “Wat jou ongelukkig maakt, is niet de gebeurtenis zelf, maar jouw oordeel erover.” Jaloezie is in dat licht een verkeerde beoordeling: we richten onze aandacht op wat buiten onze controle ligt (de rijkdom, schoonheid of status van een ander) in plaats van op wat wél van ons is, onze houding, keuzes en daden. De stoïcijnse remedie is dus niet het onderdrukken van jaloezie, maar het verschuiven van aandacht. In moderne termen: herkaderen.
De hedendaagse psychologie bevestigt dat. Uit onderzoek naar de zogenoemde ‘social comparison theory’ (Leon Festinger, 1954) blijkt dat we onszelf voortdurend meten aan anderen om ons eigen succes te evalueren. Sociale media hebben dat mechanisme explosief versterkt: elk scrollmoment is weer een nieuwe vergelijking.
Studies tonen dat dit vergelijken onze tevredenheid verlaagt en ons geluksgevoel aantast. Maar niet omdat we werkelijk tekortschieten, maar eerder omdat we selectief kijken: we zien alleen de hoogtepunten van anderen, niet hun mislukkingen of onzekerheden. Cognitieve gedragstherapie (CBT), die sterk lijkt op stoïcijnse principes, leert dat we jaloezie kunnen verminderen door onze automatische gedachten te onderzoeken: Wat geloof ik eigenlijk als ik jaloers ben? Vaak zit eronder: “Ik ben minder waard als ik dat niet heb.” Die overtuiging is irrationeel en precies wat stoïcijnen wilden doorzien en corrigeren. De stoïcijnen kenden een aantal oefeningen die u daarbij kunnen helpen.
Stoïcijnse oefeningen tegen jaloezie (in een modern jasje)
Oefen controle-discriminatie
Schrijf twee kolommen:Dingen die u kunt beïnvloeden (uw inzet, uw houding, uw gedrag).
Dingen die u niet kunt beïnvloeden (de successen, bezittingen of erkenning van anderen). Focus elke dag bewust op de eerste kolom. Dat is de kern van stoïcijnse rust.
Gebruik omgekeerde vergelijking
In plaats van te kijken naar wie méér heeft, kijk naar wie minder heeft. Niet om u beter te voelen, maar om perspectief te krijgen. Marcus Aurelius deed dit dagelijks om dankbaarheid te cultiveren.Herinner uzelf aan de vergankelijkheid
Alles wat anderen hebben , geld, status, schoonheid, is tijdelijk. Als u dat echt beseft, verliest het zijn greep op u. In andere woorden: ‘memento mori' werkt als een reality check tegen afgunst.Train waardering in plaats van vergelijking
Als iemand iets bereikt dat u wilt, gebruik dat niet als meetlat maar als bewijs dat het kán. Jaloezie wordt dan inspiratie. Moderne neurowetenschap laat zien dat dankbaarheid en waardering letterlijk de hersencircuits voor negatieve vergelijking kunnen dempen.Digitale hygiëne
De stoïcijnen leefden zonder Instagram, maar hun advies zou duidelijk zijn: vermijd onnodige blootstelling aan triggers die uw oordeel vertroebelen. Volg mensen die u echt inspireren in plaats van mensen die u voortdurend onrustig maken.
Stoïcijnen zagen emoties niet als vijanden, maar als signaal: jaloezie vertelt ons dat we iets waardevols najagen op de verkeerde plek. De oplossing is niet om dat gevoel te negeren, maar om het te gebruiken als richtingaanwijzer. Als we leren onze blik te verleggen van wat anderen hebben naar wat we zelf kunnen doen, verdwijnt jaloezie niet alleen, ze verandert in innerlijke rust, waardering en focus. In een wereld die draait op vergelijking is dat misschien wel de meest radicale vorm van vrijheid.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten