Het recept voor een gelukkig leven: gematigd determinisme

Staat alles al van tevoren vast? Volgt de wereld de onverbiddelijke natuurwetten van oorzaak en gevolg en heb je zelf helemaal niets in te brengen? Je hebt ongetwijfeld het gevoel dat je over een vrije wil beschikt. Je doet in elk geval een deel van de dingen met een bepaalde bedoeling. In een dergelijk teleologisch model worden daarom sommige gebeurtenissen in termen van bedoelingen en doelen verklaard. Het voelt alsof je zelf bepaalt wat je wel of niet doet. Je bent verantwoordelijk voor je beslissingen. Naast dit teleologische model bestaat ook het causale model. In dit model wordt elke gebeurtenis veroorzaakt door de wereld die aan die gebeurtenis voorafgaat. Deterministen leiden de noodzaak van elke gebeurtenis af uit de natuurwetten. Elke gebeurtenis heeft een eraan voorafgaande oorzaak. Volgens de strikt deterministen gebeurt daardoor alles wat er gebeurt noodzakelijkerwijs. Skinner en Freud waren strikt deterministen.

Er bestaan ook zoiets als gematigd deterministen. Dit zijn figuren als de stoïcijnen, Augustinus, Hobbes en Spinoza. Volgens de gematigd deterministen ben je soms even vrij in wat je doet of laat. Zo is volgens de stoïcijnen iemand pas echt gelukkig als hij vrij is. Je kunt zelfs altijd vrij en volkomen gelukkig zijn. Niet door te proberen te krijgen wat je wilt hebben, maar door te willen wat je krijgt. Je brengt je leven dan in overeenstemming met de natuur of de wereldwil. Nietzsche noemde dit ‘Amor fati’, heb je lot lief. Veel mensen zijn ongelukkig omdat ze niet kunnen krijgen wat ze hebben willen. Dat kan tegenwoordig haast niet anders. In onze materialistische consumptiemaatschappij worden we overspoeld met boodschappen en reclames vol plezier en spullen waar we niet buiten zouden kunnen. Je moet haast wel gaan geloven wat ze je vertellen over wat je allemaal wel niet moet doen en hebben om aantrekkelijk, geliefd, intelligent en cool te zijn. Zo breng je het grootste deel van je leven door met een brandend verlangen naar van alles en nog wat. Niet echt een goede basis voor een gelukkig leven.

Net als veel oosterse filosofen wisten de stoïcijnen dat een vrij en gelukkig leven mogelijk is door rustig met de rivier mee te stromen. Ze wisten dat een dergelijke vredigheid niet eenvoudig te bereiken valt. Het vergt levenslang oefenen en werken om dat voor elkaar te krijgen. Betekent dit dat je een leven van inactiviteit en passiviteit moet leiden? Nee, stoïcijnen zijn behoorlijk actieve personen, maar ze weten wanneer je in actie moet komen en wanneer je de wereld zijn natuurlijke loop moet laten gaan. Dat is het recept voor een gelukkig leven.